سلطان العشاق: تفاوت میان نسخه‌ها

افرسیابی نام کتابش را از  گفتار «عزیز‌ نسفی» در‌ کتاب انسان کامل وی برگرفته است؛ نسفی نخستین بار، عین‌القضات را سلطان العشاق خوانده بود.<ref>ر.ک: غلامی، طاهره، ص54</ref>‏افراسیابی در هشت باب زندگی، زمانه و باورهای عین القضات را بررسی می‌کند؛ در باب نخست، نویسنده زندگی عین القضات را از منابع کهن و کنونی، با درج عین مطالب و نشانی کتاب‌ها نوشته است. این منابع عبارتند از: «درة الأخبار»‌ ترجمه مـنشی یـزدی؛ «تاریخ‌ الوزراء»‌ ابوالرجاء قمی؛ «الأنـساب» و «اللباب فی تهذیب الأنساب» سمعانی؛ «معجم البلدان» یاقوت حموی؛ «نزهت الأرواح» شمس‌الدین شهرزوری؛ «نسائم الأسحار» منشی کرمانی؛ «تقویم البلدان» ابو الفداء؛ «میزان الاعتدال» ذهبی؛ «مرآت الجنان» یافعی؛ «طبقات‌ الشافعیه» سبکی؛ «آثار الوزراء» سیف الدیـن عقیلی؛ «نفحات الأنس» جامی؛ «لسان المیزان» ابن حجر عسقلانی؛ «دستور الوزراء» خواندمیر؛ «هفت اقلیم» امین احمد رازی؛ «شذرات الذهب» ابن العماد؛ «طرائق الحقایق» محمد معصوم شیرازی؛ «ریاض العارفین»‌ رضا‌ قلی هدایت؛ «ریحانة الأدب» محمد علی مدرس؛ «خزینة الأصفیاء» مفتی غلام سرور صاحب؛ «هدیة العارفین» اسماعیل پاشا.

اِشکال علما به عین القضات این‌ است کـه او بـا اعتقادی که‌ نسبت به نبوت دارد، اغلب‌ خَلق‌ را از ایمان‌آوردن نومید‌ ساخته، مانع ایشان در ایمان بـه نـبوت شـده است. او پاسخ می‌دهد: «من به هیچ روی مدعی نیستم کـه ایمان به «نبوت» بـه‌ ظـهور‌ طوری بالاتر از عقل بستگی دارد، بلکه مـی‌گویم حـقیقت نبوت طوری است برتر از طور «ولایت» و ولایت طوری است ورای طور «عقل». عین القضات در واقع، مـیان حـقیقت نبوت و طریقۀ شناخت و اعتراف بـه آن تمایز می‌دهد. انتساب به طریقت «اسماعیلیه» و باور به «اتحاد خلق و مخلوق و عدم تنزیه‌ باری تعالی‌ از نواقص مخلوقات» از اتهام‌های دیگر به او است که در پاسخ می‌گوید: همۀ‌ هستی‌ را یک وجود دربرگرفته است و تنها وجود قدیم الهی است که موجود است‌ و موجودات‌ حادث به راستی وجود ندارند و وجودشان تنها‌ در ارتباط با خداوند‌ است که‌ معنا می‌یابد.<ref>ر.ک: رحمتی، جمیله، ص46-44</ref>‏