فرشتگان مانوی: پژوهشی در فرشته‌شناسی و مفاهیم وابسته در کیش مانوی: تفاوت میان نسخه‌ها

بیشتر متن‌های ایرانی میانۀ این کتاب، از نظر گونۀ ادبی یا متن‌هایی نیایشی‌اند یا دست‌نبشته‌هایی جادویی؛ تنها فرشته‌‌ای که در هیچ‌یک از متن‌های جادویی حضور ندارد، فرشتۀ همزاد مانی «توم» است. به دیگر سخن به‌جز توم، دیگر فرشتگان مانوی بیشتر در متن‌های نیایشی و جادویی می‌آیند؛ زیرا جامعۀ مانویان دست‌کم مانویان شرق آنها را در مقام فرشتگان بلاگردان و ضد دیو برای دورماندن از آسیب‌های اهریمنی فرا می‌خوانده‌اند. کتاب حاضر، نخستین اثری است که کوشیده بر پایه پنجاه‌وشش قطعه‌دست‌نویس غالباً نیایشی و جادویی از مجموعه نسخ خطیِ بازیافته از تورفان و با کمک متن‌های یونانی و قبطی و ترکی و چینی مانوی و منابع غیرمانوی به بازشناسایی دست‌کم سـی فـرشـته (مَلَک) و مـؤلفه‌های فـرشتـه‌شنــاختـی در کیـش گنـوسی بپردازد که مانی آن را در سده سوم میلادی در ایرانِ ساسانی بنیان نهاده است. این اثر نشان می‌دهد که فرشته‌شناسی مانوی، اگرچه اکثر مؤلفه‌هایش را از ادیـان و سنت‌های پـیشین اقتباس و آن‌گاه آنها را در مجموعۀ جدیدش بازتعریف کرده، در مجمـوع نـظام مستقلی بوده که تا زمان حاضر در چین، آخرین میعادگاه مانویت، حفظ شده است.