الصّراح من الصّحاح؛ فرهنگ واژگان تازی به فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الصّراح من الصّحاح؛ فرهنگ واژگان تازی به فارسی''' تألیف محمد بن عمر بن خالد مشهور به جمال قرشی، دانشمند ترکستانی، این کتاب فرهنگ واژگان عربی و فارسی، ترجمه و مختصر کتاب صحاح‌اللغه ابونصر اسماعیل بن جوهری است و در ۶۸۱ق در کاشغر تألیف یافته است. قرشی در این اثر انتقاداتی نیز به مؤلف صحاح‌اللغه وارد کرده است. محمدحسین حیدریان در سال ۱۳۹۷ش، این کتاب را تصحیح و با ترجمه بخش های عربی آن منتشر کرد.

فرهنگ‌نويسي که در قاموس انديشة اسلامي، کاري بسيار ارزنده و به شدت مورد نياز بود، مورد توجّه و اقبال حاکمان و دانشمندان مسلمان قرار گرفت؛ اما فرهنگ‌نويسان بزرگي چون ازهري هروي با نگارش تهذيب اللغه، ابن‌دريد با تأليف جمهره‌اللغه، ابوعلي قالي با نگارش البارع في‌اللغه، ابراهيم اسحاق فارابي (دايي جوهري) با تأليف ديوان الادب، صاحب بن عباد طالقاني با تأليف المحيط و ابن فارس با نگارش والمجمل و مقاييس اللغه در کنار جوهري همه ايراني هستند و بنابراين نقش ايرانيان در ارتقاء و تعالي زبان عربي بي‌همتاست. ابن‌خلدون اين بي‌همتايي را در مقدمه مشهور کتاب العبر خود چنين شرح مي‌دهد: «پس علوم هم از آيين‌هاي شهرياران به شمار مي‌رفت و عرب از آنها و بازار رايج آنها دور بود و در آن عهد مردم شهري عبارت از عجمان (ايرانيان) يا کساني مشابه و نظاير آنان بودند از قبيل موالي و اهالي شهرهاي بزرگي که در آن روزگار در تمدن و کيفيات آن مانند: صنايع و پيشه‌ها از ايرانيان تبعيت مي‌کردند چه ايرانيان به علت تمدن راسخي که از آغاز تشکيل دولت فارس داشته‌اند بر اين امور استوارتر و تواناتر بودند، چنانکه صاحب صناعت نحو سيبويه و پس از او فارسي و به دنبال آنان زجاج بود و همه آنان از لحاظ نژاد ايراني به شمار مي‌رفتند، ليکن تربيت آنان در محيط زبان عربي بود و آنان زبان را در مهد تربيت آميزش با عرب آموختند و آن را به صورت قوانين و فني درآوردند که آيندگان از آن بهره‌مند شوند. همچنين بيشتر دانندگان حديث که آنها را براي اهل اسلام حفظ کرده بودند ايراني بودند يا از لحاظ زبان و مهد تربيت، ايراني به شمار مي‌رفتند [زيرا فنون در عراق و نواحي نزديک آن توسعه يافته بود] و همه عالمان اصول فقه چنانکه مي‌داني و هم کليه علماي علم کلام و همچنين بيشتر مفسران ايراني بودند و به جز ايرانيان کسي به حفظ و تدوين علم قيام نکرد و از اين رو مصداق گفتار پيامبر(ص) پديد آمد که فرمود: «اگر دانش بر گردن آسمان درآويزد قومي از مردم فارس بدان نائل مي‌آيند و آن را به دست مي‌آورند».