مجموعه اشعار فیلسوف کبیر صدرالدين شيرازی «ملا صدرا»: تفاوت میان نسخه‌ها

مجموعه اشعار فیلسوف کبیر صدرالدين شيرازی «ملا صدرا» (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۲ نوامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۲:۵۴

۲۱ بایت حذف‌شده ، ‏۱۲ نوامبر ۲۰۱۶

بدون خلاصۀ ویرایش

Hbaghizadeh@noornet.net

۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش

@@ خط ۴۱: / خط ۴۱: @@
 == معرفى اجمالى ==
-''''''مجموعه اشعار فيلسوف كبير صدرالدين شيرازى (ملاصدرا)''''''، برخى از سروده‌هاى حكيم بزرگ '''[[صدرالمتألهين شيرازى]]''' (979- 1050ق) به زبان فارسى است كه به همت '''[[محمد خواجوى]]''' گردآورى و با مقدمه، تصحيح و تعليقات ايشان منتشر شده است. موضوعات مطرح شده در اين ابيات گوناگون است و بسيارى از مباحث كلامى، فلسفى و عرفانى را دربرمى‌گيرد.
+'''مجموعه اشعار فيلسوف كبير صدرالدين شيرازى (ملاصدرا)''' ، برخى از سروده‌هاى حكيم بزرگ[[صدرالمتألهين شيرازى]] (979- 1050ق) به زبان فارسى است كه به همت [[محمد خواجوى]] گردآورى و با مقدمه، تصحيح و تعليقات ايشان منتشر شده است. موضوعات مطرح شده در اين ابيات گوناگون است و بسيارى از مباحث كلامى، فلسفى و عرفانى را دربرمى‌گيرد.
 == ساختار ==
@@ خط ۵۳: / خط ۵۳: @@
 مى‌توان گفت كه در اين مجموعه اشعار، گزيده و جلوه‌اى از برخى از انديشه‌هاى كلامى، فلسفى و عرفانى صدرالمتألهين شيرازى قابل مشاهده است. بعضى از نكته‌ها درباره مضامين اين ابيات به شرح ذيل است:
-- محمد خواجوى درباره موضوع اين اثر، بر دو نكته تأكيد كرده است: اول اين‌كه اشعار كتاب حاوى موضوعات مختلف است و صدرالمتألهين آن را بر طبق مبانى فلسفى خويش به نظم درآورده است. ديگر آن‌كه اين مجموعه بيشتر بر محور تجسم اعمال و روز رستاخيز دور مى زند <ref>مقدمه مصحح، ص دوازده</ref>.
+#محمد خواجوى درباره موضوع اين اثر، بر دو نكته تأكيد كرده است: اول اين‌كه اشعار كتاب حاوى موضوعات مختلف است و صدرالمتألهين آن را بر طبق مبانى فلسفى خويش به نظم درآورده است. ديگر آن‌كه اين مجموعه بيشتر بر محور تجسم اعمال و روز رستاخيز دور مى زند <ref>مقدمه مصحح، ص دوازده</ref>.
 به نظر مى‌رسد نكته اول، بجا و درست است و فروغ برخى از انديشه‌ها و نظريه‌هاى حكمت متعاليه در اين اشعار نيز ديدنى است ولى نكته دوم چندان قرين صحت و دقت نيست. تجسم اعمال و مبحث معاد از جمله موضوعات مطرح در اين اثر است ولى به نظر نمى‌رسد كه داراى نقش محورى باشد بلكه مى‌توان گفت نظريه‌هاى «اصالت وجود»، «تشكيك وجود»، «وحدت وجود» و «حركت جوهرى» و مانند آن، زيرساخت نظرى و درون‌مايه مشترك مضامين اين مجموعه شعرى را تشكيل داده است.
+#خواجوى در مقدمه‌اش اين نكته را نيز يادآور شده است كه صدرالمتألهين در سرودن اين اشعار بيشتر توجه به معانى بلند عرفانى و فلسفى داشته است و روش او در سرودن اين اشعار، مثنوى بوده و توجه چندانى به صنايع شعرى، كنايات، اشارات، اغراق و امثال اينها نداشته و افكارش فقط بر محور فلسفه تألّه -يعنى حكمت متعاليه كه خود مؤسّس آن بوده است- دور مى‌زند. با اين همه چيزى از آن صنايع هم كم ندارد <ref>همان، ص پانزده</ref>.
-- خواجوى در مقدمه‌اش اين نكته را نيز يادآور شده است كه صدرالمتألهين در سرودن اين اشعار بيشتر توجه به معانى بلند عرفانى و فلسفى داشته است و روش او در سرودن اين اشعار، مثنوى بوده و توجه چندانى به صنايع شعرى، كنايات، اشارات، اغراق و امثال اينها نداشته و افكارش فقط بر محور فلسفه تألّه -يعنى حكمت متعاليه كه خود مؤسّس آن بوده است- دور مى‌زند. با اين همه چيزى از آن صنايع هم كم ندارد <ref>همان، ص پانزده</ref>.
 جمله اخير ايشان ظاهراً چندان با واقع مطابق نيست و در هر حال به نظر مى‌رسد اين مجموعه اشعار از نظر ادبى و هنرى با شاه‌كارهاى شاعران بزرگ فارسى‌زبان مانند حافظ و سعدى و مولوى قابل مقايسه نيست.
+#در اين مجموعه، تكرار هم هست و ابياتى يكسان و يا با تغييراتى اندك در چند مورد ذكر شده است (به‌طور مثال مقايسه شود: همان، ص 3- 4 با ص 79- 80)؛ علت اين مسأله آن است كه دو مجموعه شعرى از ملاصدرا در اين كتاب جمع شده كه شايد در واقع يك مجموعه بوده و به‌وسيله دو نفر نوشته شده است ولى مصحح محترم احتمال مى دهد كه در واقع صدرالمتألهين دو مجموعه شعرى سروده و در دومى برخى از ابيات اولى را با تغييراتى تكرار كرده است <ref>مقدمه مصحح، ص سيزده- چهارده</ref>.
+#اين مجموعه اشعار با ابياتى درباره توحيد و با اين بيت آغاز شده است:<ref>همان، ص 3</ref>.{{شعر}}
+#:{{ب|''مى‌ستايم خالقى را كوست هست''|2=''اين دگرها نيستند و اوست هست''}}{{پایان شعر}}
+#:اين بيت به روشنى اشاره به نظريه اصالت وجود دارد و بلكه بيانگر مبحث وحدت وجود است و ظاهرش، همه كثرات و وجود ممكنات را نفى مى‌كند و فقط به اثبات وجود او مى‌پردازد. و هر چند گرايش به نظريه وحدت شخصى وجود در اين بيت آشكار است ولى البته مى‌توان آن را بر نظريه «وحدت شهود» نيز حمل كرد همان‌طور كه سعدى گفته است:{{شعر}}
+#:{{ب|''«ره عقل جز پيچ بر پيچ نيست''|2=''بر عاشقان جز خدا هيچ نيست»''}}{{پایان شعر}}
+#:ولى البته اين كلامى اختلاف‌انگيز است و به گفته سعدى شيرين سخن:{{شعر}}
+#:{{ب|''«توان گفتن اين با حقيقت‌شناس''|2=''ولى خورده گيرند اهل قياس''}}
+#:{{ب|''كه پس آسمان و زمين چيستند؟!''|2=''بنى آدم و دام و دد كيستند؟!»''}}{{پایان شعر}}
+ #:و پاسخش همان است كه او سروده:{{شعر}}
+#:{{ب|''«كه هامون و دريا و كوه و فلك''|2=''پرى و آدميزاد و ديو و ملك''}}
+#:{{ب|''همه هر چه هستند از آن كمترند''|2=''كه با هستيش نام هستى برند''}}
+#:{{ب|''چو سلطان عزّت علم بركشد''|2=''جهان سر به جيب عدم دركشد»''}}{{پایان شعر}}
+#:و شايسته‌تر آن است كه بيت آغازين صدرالمتألهين را بيانگر نظر خاصّ ايشان در مبحث وحدت يا كثرت حقيقت وجود از مباحث حكمت متعاليه؛ يعنى (وحدت در عين كثرت و كثرت در عين وحدت) و نظريه «وحدت تشكيكى وجود» بدانيم.
+#ملاصدرا در رباعى.<ref>متن كتاب، ص 78</ref>.{{شعر}}
+#:{{ب|''«زاهد ز بهشت، خان و مان مى‌سازد''|2=''عابد به عمل بدان جهان مى‌نازد''}}
+#:{{ب|''عارف به معارف درون مى‌نازد''|2=''عاشق ز براى دوست جان مى‌بازد»''}}{{پایان شعر}}
+#:برترى عشق را بر عرفان نظرى ذكر كرده است و هر چند در ارزشمندى دانايى ترديدى نيست ولى در بيت اخير اين رباعى، ترجيح جانبازى عاشقانه بر معرفت بدون ايثار، آشكارا اعلام مى‌شود.
+#صدرالمتألهين در برخى از اشعارش مسأله معاد را نيز مورد توجه قرار داده و از آن جمله گفته است:<ref>همان، ص 74</ref>.{{شعر}
+#:{{ب|''«زآنكه بس مشكل بود فهم معاد''|2=''عقلها اكثر در او كُند اوفتاد''}}
+#:{{ب|''فلسفى هر چند باشد تيز فهم''|2=''حشر اجسادش محال آيد به وهم»''}}{{پایان شعر}}
+#:در اين شعر، صعوبت فرجام‌شناسى مطرح شده است و به نظر مى‌رسد كه صدرالمتألهين درصدد اشاره و تعريض به نظر [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] است كه اثبات معاد جسمانى با برهان عقلى مشكل است و بلكه عقل، دليلى بر آن ندارد ولى چون صادق مُصدَّق يعنى حضرت محمد مصطفى(ص) آن را تأييد كرده؛ پس ثابت و مقبول است. شاهد اين مطلب آن است كه ملاصدرا خودش در حكمت متعاليه، معاد جسمانى را با برهان عقلى اثبات كرده است.
+#برخى از اشعار ملاصدرا، بس اخلاقى و عرفانى و شوق‌انگيز است:<ref>همان، ص 84</ref>.{{شعر}}
+#:{{ب|''«با دلى و جانى به صد وابستگى''|2=''كى توانى از جهان وارستگى؟!''}}
+#:{{ب|''تا نسوزى در فراق روى يار''|2=''كى بود جاى تو در دارالقرار؟!''}}
+#:{{ب|''تا نگردد منقلب جان با روان''|2=''كى بود ز ابليس و تلبيسش امان؟!»''}}{{پایان شعر}}
+#:و <ref>همان، ص 85</ref>. {{شعر}}
+#:{{ب|''«هر كه او شد آشنا با روى دوست''|2=''مى‌نبيند يك نظر جز سوى دوست''}}
+#:{{ب|''كاملان را آرزو نى غير دوست''|2=''ناقصان را حور و غلمان بس نكوست»''}}{{پایان شعر}}
+#صدرالمتألهين در چند مورد با تمثيل‌هايى جالب، مباحث معرفت نفس را شرح داده است؛ مانند:
-- در اين مجموعه، تكرار هم هست و ابياتى يكسان و يا با تغييراتى اندك در چند مورد ذكر شده است (به‌طور مثال مقايسه شود: همان، ص 3- 4 با ص 79- 80)؛ علت اين مسأله آن است كه دو مجموعه شعرى از ملاصدرا در اين كتاب جمع شده كه شايد در واقع يك مجموعه بوده و به‌وسيله دو نفر نوشته شده است ولى مصحح محترم احتمال مى دهد كه در واقع صدرالمتألهين دو مجموعه شعرى سروده و در دومى برخى از ابيات اولى را با تغييراتى تكرار كرده است <ref>مقدمه مصحح، ص سيزده- چهارده</ref>.
+#شبيه به صراط مستقيم:<ref>همان، ص 52</ref>.{{شعر}}
+#:{{ب|''«نفس باشد چون صراط مستقيم''|2=''گشته در متن جهنم زان مقيم»''}}{{پایان شعر}}
-- اين مجموعه اشعار با ابياتى درباره توحيد و با اين بيت آغاز شده است:<ref>همان، ص 3</ref>.
+#:كه بيانگر اين نكته است: همان‌طور كه پل صراط بر روى جهنم است و هر كس كه از پل بگذرد خندان بود؛ هر كسى كه از نفس خود بگذرد؛ نجات يابد.
-{{شعر}}
+#تشبيه به بوقلمون:<ref>همان، ص 53</ref>.{{شعر}}
-{{ب|''مى‌ستايم خالقى را كوست هست''|2=''اين دگرها نيستند و اوست هست''}}
+#:{{ب|''«نفس تو چون مرغ بوقلمون بود''|2=''كه به خود هر لحظه ديگرگون بود''}}
-{{پایان شعر}}
+#:{{ب|''هرگزش در يك مقام آرام نه''|2=''زين حياتش هيچ گه با كام نه»''}}{{پایان شعر}}
+#:كه اشاره به حركت جوهرى و تكامل نفس در اين جهان دارد.
-اين بيت به روشنى اشاره به نظريه اصالت وجود دارد و بلكه بيانگر مبحث وحدت وجود است و ظاهرش، همه كثرات و وجود ممكنات را نفى مى‌كند و فقط به اثبات وجود او مى‌پردازد. و هر چند گرايش به نظريه وحدت شخصى وجود در اين بيت آشكار است ولى البته مى‌توان آن را بر نظريه «وحدت شهود» نيز حمل كرد همان‌طور كه سعدى گفته است:
+#تشبيه به پرنده‌اى شاهباز:<ref>همان، ص 54</ref>.{{شعر}}
-{{شعر}}
+#:{{ب|''«نفس را چون شاهبازى مى‌شناس''|2=''كآشيانش هست بس عالى اساس''}}
-{{ب|''«ره عقل جز پيچ بر پيچ نيست''|2=''بر عاشقان جز خدا هيچ نيست»''}}
+#:{{ب|''باز سلطانست و دهر پير زال''|2=''بند در پايش نهاد و بست بال»''}}{{پایان شعر}}
-{{پایان شعر}}
+#:كه اشاره به قوس نزول و صعود دارد.
+#تشبيه به ديو:<ref>همان، ص 50</ref>.{{شعر}}
-ولى البته اين كلامى اختلاف‌انگيز است و به گفته سعدى شيرين سخن:
+#:{{ب|''«ديو ديوان جهان اين نفس تُست''|2=''زآنكه از وى نيست كار دين درست''}}
-{{شعر}}
+#:{{ب|''كو سليمانى كه ديو نفس را''|2=''آرد اندر خدمت مُلك خدا؟''}}
-{{ب|''«توان گفتن اين با حقيقت‌شناس''|2=''ولى خورده گيرند اهل قياس''}}
+#:{{ب|''هر كه ديو نفس را تسخير كرد''|2=''مسجد اقصاى دين تعمير كرد»''}}{{پایان شعر}}
-{{ب|''كه پس آسمان و زمين چيستند؟!''|2=''بنى آدم و دام و دد كيستند؟!»''}}
+#:كه تأكيد بر ضرورت تهذيب نفس و برترى جهاد نفس بر جهاد اصغر كرده است.
-{{پایان شعر}}
+#و سرانجام شايد بتوان گفت بهترين و مشهورترين شعر صدرالمتألهين از نظر لفظى و معنوى، اين رباعى است:<ref>همان، ص 78</ref>.{{شعر}}
+#:{{ب|''«آنان كه ره دوست گزيدند همه''|2=''در كوى شهادت آرميدند همه''}}
-و پاسخش همان است كه او سروده:
+#:{{ب|''در معركه دو كون فتح از عشق است''|2=''هر چند سپاه او شهيدند همه»''}}
-{{شعر}}
-{{ب|''«كه هامون و دريا و كوه و فلك''|2=''پرى و آدميزاد و ديو و ملك''}}
-{{ب|''همه هر چه هستند از آن كمترند''|2=''كه با هستيش نام هستى برند''}}
-{{ب|''چو سلطان عزّت علم بركشد''|2=''جهان سر به جيب عدم دركشد»''}}
-{{پایان شعر}}
-و شايسته‌تر آن است كه بيت آغازين صدرالمتألهين را بيانگر نظر خاصّ ايشان در مبحث وحدت يا كثرت حقيقت وجود از مباحث حكمت متعاليه؛ يعنى (وحدت در عين كثرت و كثرت در عين وحدت) و نظريه «وحدت تشكيكى وجود» بدانيم.
-- ملاصدرا در رباعى.<ref>متن كتاب، ص 78</ref>.
-{{شعر}}
-{{ب|''«زاهد ز بهشت، خان و مان مى‌سازد''|2=''عابد به عمل بدان جهان مى‌نازد''}}
-{{ب|''عارف به معارف درون مى‌نازد''|2=''عاشق ز براى دوست جان مى‌بازد»''}}
-{{پایان شعر}}
-برترى عشق را بر عرفان نظرى ذكر كرده است و هر چند در ارزشمندى دانايى ترديدى نيست ولى در بيت اخير اين رباعى، ترجيح جانبازى عاشقانه بر معرفت بدون ايثار، آشكارا اعلام مى‌شود.
-- صدرالمتألهين در برخى از اشعارش مسأله معاد را نيز مورد توجه قرار داده و از آن جمله گفته است:<ref>همان، ص 74</ref>.
-{{شعر}}
-{{ب|''«زآنكه بس مشكل بود فهم معاد''|2=''عقلها اكثر در او كُند اوفتاد''}}
-{{ب|''فلسفى هر چند باشد تيز فهم''|2=''حشر اجسادش محال آيد به وهم»''}}
-{{پایان شعر}}
-در اين شعر، صعوبت فرجام‌شناسى مطرح شده است و به نظر مى‌رسد كه صدرالمتألهين درصدد اشاره و تعريض به نظر [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] است كه اثبات معاد جسمانى با برهان عقلى مشكل است و بلكه عقل، دليلى بر آن ندارد ولى چون صادق مُصدَّق يعنى حضرت محمد مصطفى(ص) آن را تأييد كرده؛ پس ثابت و مقبول است. شاهد اين مطلب آن است كه ملاصدرا خودش در حكمت متعاليه، معاد جسمانى را با برهان عقلى اثبات كرده است.
-- برخى از اشعار ملاصدرا، بس اخلاقى و عرفانى و شوق‌انگيز است:<ref>همان، ص 84</ref>.
-{{شعر}}
-{{ب|''«با دلى و جانى به صد وابستگى''|2=''كى توانى از جهان وارستگى؟!''}}
-{{ب|''تا نسوزى در فراق روى يار''|2=''كى بود جاى تو در دارالقرار؟!''}}
-{{ب|''تا نگردد منقلب جان با روان''|2=''كى بود ز ابليس و تلبيسش امان؟!»''}}
-{{پایان شعر}}
-و <ref>همان، ص 85</ref>.
-{{شعر}}
-{{ب|''«هر كه او شد آشنا با روى دوست''|2=''مى‌نبيند يك نظر جز سوى دوست''}}
-{{ب|''كاملان را آرزو نى غير دوست''|2=''ناقصان را حور و غلمان بس نكوست»''}}
-{{پایان شعر}}
-- صدرالمتألهين در چند مورد با تمثيل‌هايى جالب، مباحث معرفت نفس را شرح داده است؛ مانند:
-- تشبيه به صراط مستقيم:<ref>همان، ص 52</ref>.
-{{شعر}}
-{{ب|''«نفس باشد چون صراط مستقيم''|2=''گشته در متن جهنم زان مقيم»''}}
-{{پایان شعر}}
-كه بيانگر اين نكته است: همان‌طور كه پل صراط بر روى جهنم است و هر كس كه از پل بگذرد خندان بود؛ هر كسى كه از نفس خود بگذرد؛ نجات يابد.
-- تشبيه به بوقلمون:<ref>همان، ص 53</ref>.
-{{شعر}}
-{{ب|''«نفس تو چون مرغ بوقلمون بود''|2=''كه به خود هر لحظه ديگرگون بود''}}
-{{ب|''هرگزش در يك مقام آرام نه''|2=''زين حياتش هيچ گه با كام نه»''}}
-{{پایان شعر}}
-كه اشاره به حركت جوهرى و تكامل نفس در اين جهان دارد.
-- تشبيه به پرنده‌اى شاهباز:<ref>همان، ص 54</ref>.
-{{شعر}}
-{{ب|''«نفس را چون شاهبازى مى‌شناس''|2=''كآشيانش هست بس عالى اساس''}}
-{{ب|''باز سلطانست و دهر پير زال''|2=''بند در پايش نهاد و بست بال»''}}
-{{پایان شعر}}
-كه اشاره به قوس نزول و صعود دارد.
-- تشبيه به ديو:<ref>همان، ص 50</ref>.
-{{شعر}}
-{{ب|''«ديو ديوان جهان اين نفس تُست''|2=''زآنكه از وى نيست كار دين درست''}}
-{{ب|''كو سليمانى كه ديو نفس را''|2=''آرد اندر خدمت مُلك خدا؟''}}
-{{ب|''هر كه ديو نفس را تسخير كرد''|2=''مسجد اقصاى دين تعمير كرد»''}}
-{{پایان شعر}}
-كه تأكيد بر ضرورت تهذيب نفس و برترى جهاد نفس بر جهاد اصغر كرده است.
-- و سرانجام شايد بتوان گفت بهترين و مشهورترين شعر صدرالمتألهين از نظر لفظى و معنوى، اين رباعى است:<ref>همان، ص 78</ref>.
-{{شعر}}
-{{ب|''«آنان كه ره دوست گزيدند همه''|2=''در كوى شهادت آرميدند همه''}}
-{{ب|''در معركه دو كون فتح از عشق است''|2=''هر چند سپاه او شهيدند همه»''}}
 {{پایان شعر}}