کتاب‌شناسی توصیفی رمان‌های تاریخی فارسی (1390-1350)؛ بررسی و خلاصه یکصد و سه رمان تاریخی فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

ایرانیان برای نخستین بار به واسطه‌ی ترجمه‌ی رمان‌های تاریخی اروپا با این نوع ادبی آشنا شدند. اولین رمان‌های تاریخی فارسی تحت تأثیر این آثار و تا حدی به تقلید از ان نوشته شده است. در گذشته ایرانیان اصولا به رمان‌های تاریخی به چشم کتاب آموزشی می نگریستند و با ترجمه‌ی آن‌ها مقاصد آموزشی خود را دنبال می کردند. جنبه‌ی تربیتی و اخلاقی این نوع رمان به سهولت می توانست مخاطب ایرانی را به خود جلب کند. شخصیت های این رمان‌ها عموما مظهر فضیلت و شجاعت و جلوه ای ایده آل از انسان‌های آزاده ای بودند که با قدرت های خودکامه و بیدادگر مبارزه می کردند.

مهم ترین دلایل ظهور رمان تاریخی فارسی عبارت است از: وقوع انقلاب مشروطه و بروز فردگرایی، شکست انقلاب مشروطه و ظهور خوآگاهی ملی و تجدد خواهی بورژوازی است. زمینه های فرهنگی ظهور رمان تاریخی؛ روابط فرهنگی ایران با کشورهای خارجی، تأسیس مرکز علمی دارالفنون، نهضت ترجمه، بروز تحول در شیوه ها آموزشی، سنخیت رمان‌های تاریخی با داستان‌های عامیانه‌ی فارسی، وسعت دامنه‌ی منابع و موضوعات تاریخی است. به این ترتیب و در مجموع می‌توان گفت: رمان تاریخی، ایرانیان را با ساختار و محتوای نوع ادبی رمان آشنا ساخت و راه ورود انواع ادبی نوین را به ایران هموار ساخت، در ساده شدن نثر معاصر فارسی و زیبایی آن نقش مهمی داشت و در عین حال با حفظ پیوند خود با سنت های ادبی فارسی از ایجاد گسست فرهنگی به دلیل انقلاب مشروطیت جلوگیری کرد. از این رو گفته می شود که رمان تاریخی در حکم پلی است که میان سنت ادبی و تجدد بسته شده است، لذا روند تألیف رمان‌های تاریخی از ابعاد مختلف شایان توجه است و به دلالیل مختلفی می تواند موضوع مطالعات جدی قرار گیرد.