أحسن التقاسيم في معرفة الأقاليم: تفاوت میان نسخه‌ها

خردگرايى در سراسر اين کتاب آشكار است، هر چند كه به حد بى طرفى نمى‌رسد. داستان ابن مره كه در اين کتاب آمده است، بويى از داستان برزويه طبيب در كليله و دمنۀ و ابن مقفع را دارد. مؤلف هم‌نشينى با فقيهان و صوفيان و حتى آموختن از داستان سرايان را وظيفۀ جست و جوگرايانۀ خود مى‌شمارد. از تعبد و تعصب و از دشنام و دروغ پردازى دورى مى‌جويد . همچنين تمايل او به ابوحنيفه، كراميان، شيعه و صوفيان نشان سعۀ صدر و جست و جوگرى او از حقايق فلسفى و مذهبى براى گزينش بهترهاست و همين امر او را به برداشت‌هاى عرفانى از اسلام كمك كرده است، چنانكه از كشاكش او در مسجد واسط آشكار مى‌شود كه وى از مبلغان و طرفداران راستين اسلام بوده است.

مؤلف كه در ميان مرزهاى دو قدرت بغداد و قاهره در آمد و شد بوده، گرايش فرهنگى و خردگرايى ملت‌ها را نيز در شمار خواص جغرافيايى منطقه ياد مى‌كند و آنها را با يكديگر مى‌سنجد، تا آن جا كه دربارۀ مردم سوريه مى‌گويد: در خرد و دانش مانند ايرانيان نيستند، برخى مرتد شده‌اند و برخى از ترس جزيه مسلمان مانده‌اند. در اين کتاب حتى به عادات ناپسندى كه بر خلاف آيين اسلام در برخى سرزمين‌ها مرسوم گشته، اشاره شده است، از جمله پرورش دادن سگ در مصر، خوردن گوشت سگ و خريد و فروش آشكار آن و دو شوهر داشتن زن.