۱۰۱٬۷۱۱
ویرایش
پرتو ساقی، جامع احادیث مثنوی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'ه ای ' به 'ه‌ای '
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ه ی ' به 'ه‌ی ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ه ای ' به 'ه‌ای ') |
||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
کتاب پرتو ساقی، جامع احادیث مثنوی در 6 جلد و به زبان فارسی نوشته شده است. این اثر در قطع رقعی با جلد نرم و کاغذ با کیفیت در 2056 صفحه منتشر شده است. هر یک جلد متناسب با یک دفتر مثنوی است، یعنی برای شش دفتر مثنوی شش جلد تدوین شده که هر جلد که خواهد آمد حاوی تعدادی از احادیث است. هر جلد برای خود مقدّمه‌ای نسبتاً کوتاه یا بلند دارد و لذا شش مقدّمه هم در کتاب دیده می‌شود. | کتاب پرتو ساقی، جامع احادیث مثنوی در 6 جلد و به زبان فارسی نوشته شده است. این اثر در قطع رقعی با جلد نرم و کاغذ با کیفیت در 2056 صفحه منتشر شده است. هر یک جلد متناسب با یک دفتر مثنوی است، یعنی برای شش دفتر مثنوی شش جلد تدوین شده که هر جلد که خواهد آمد حاوی تعدادی از احادیث است. هر جلد برای خود مقدّمه‌ای نسبتاً کوتاه یا بلند دارد و لذا شش مقدّمه هم در کتاب دیده می‌شود. | ||
پرتو ساقی در مجموع مشتمل بر ذکر 605 حدیث است که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] در [[مثنوی معنوی|مثنوی]] مورد استفاده قرار داده است. امّا معلوم است که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] هیچ | پرتو ساقی در مجموع مشتمل بر ذکر 605 حدیث است که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] در [[مثنوی معنوی|مثنوی]] مورد استفاده قرار داده است. امّا معلوم است که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] هیچ اشاره‌ای به راوی و یا سند روایت نکرده ضمن این که گاه احادیث موضوعه را هم به جای حدیث نبوی درج کرده و یا برخی روایات علوی را نبوی بیان داشته و یا برعکس. در این کتاب روایات مورد نظر جمع آوری شده و برای هر کدام اسنادی قید شده است که کار رواییِ [[مثنوی معنوی|مثنوی]] را تکمیل می‌کند. چنانکه در سندها هم به منابع شیعه و هم منابع سنّی توجّه شده است، ضمن اینکه پیشینه‌ی روایت مذکور در دیگر آثار صوفیانه‌ی قبل از مولانا نیز مدّ نظر قرار گرفته و منابعی که قبل از مولانا آن را روایت کرده‌اند و احتمالاً مولانا با آن منابع هم آشنا بوده اشاره شده است. گفتنی است که در این کتاب برای موردی که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] بدان اشارت داده گاه چندین شاهد از منابع شیعه و سنی و نیز مأخذ صوفیانه آورده است که امری مهم و قابل ارزش است. | ||
در یک نگاه کلّی می‌توان احادیث این شش جلد را اینگونه معرّفی کرد: | در یک نگاه کلّی می‌توان احادیث این شش جلد را اینگونه معرّفی کرد: | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
از دیگر مواردی که در ساختار صوری کتاب دیده می‌شود، چنانکه بیان شد تنظیم کتاب بر مبنای دفاتر شش گانه‌ی مثنوی است، و لذا استخراج احادیث و قید اسناد در پرتو ساقی بر مبنای ابیات مثنوی از ابتدا تا انتها صورت گرفته است. یعنی در هر جلد متناسب با هر دفتر [[مثنوی معنوی|مثنوی]] ازبیات از شماره‌های ابتدایی تا انتهایی مورد توجّه قرار گرفته است. و لذا اینکه تعداد احادیث این شش جلد از لحاظ شماره و وجود احادیث متفاوت است بسته به مقداری است که مولانا در مثنوی از آنها استفاده کرده است و نیز حجم متفاوت دفترهای شش گانه‌ی [[مثنوی معنوی|مثنوی]] را باید لحاظ کرد. | از دیگر مواردی که در ساختار صوری کتاب دیده می‌شود، چنانکه بیان شد تنظیم کتاب بر مبنای دفاتر شش گانه‌ی مثنوی است، و لذا استخراج احادیث و قید اسناد در پرتو ساقی بر مبنای ابیات مثنوی از ابتدا تا انتها صورت گرفته است. یعنی در هر جلد متناسب با هر دفتر [[مثنوی معنوی|مثنوی]] ازبیات از شماره‌های ابتدایی تا انتهایی مورد توجّه قرار گرفته است. و لذا اینکه تعداد احادیث این شش جلد از لحاظ شماره و وجود احادیث متفاوت است بسته به مقداری است که مولانا در مثنوی از آنها استفاده کرده است و نیز حجم متفاوت دفترهای شش گانه‌ی [[مثنوی معنوی|مثنوی]] را باید لحاظ کرد. | ||
چنانکه ذکر شد پرتو ساقی دارای شش مقدّمه‌ی کوتاه و بلند است که د رهر جلد برای خود به استقلال وجود دارد، ضمن اینکه در طول متن در هر | چنانکه ذکر شد پرتو ساقی دارای شش مقدّمه‌ی کوتاه و بلند است که د رهر جلد برای خود به استقلال وجود دارد، ضمن اینکه در طول متن در هر صفحه‌ای با پاورقی‌های بسیاری مواجه می‌شویم که نشان از اسناد متعدّد از منابع گوناگون برای حدیثی واحد است که عملاً نویسنده برای یافت و ثبت و هماهنگ کردن آن رنج بسیاری را متحمّل شده است. در نهایت این کتاب [[پرتو ساقی]] خود کتابی حدیثی و مرجعی خاص و عالی برای تمام عرفان پژوهان و به ویژه مشتاقان [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] و مثنوی پژوهان است. | ||
نویسنده در این اثر ابتدا بیت یا ابیاتی که مستقیماً و یا به اشاره و یا در معنا حدیثی را بیان می‌کند را به شکل برجسته یا بُلد شده نقل می‌کند و در زیر آن شماره دفتر و بیت مورد نظر را می‌آورد. مثلاً نخستین شاهد در جلد اوّل چنین است: ابر بر ناید پی منع زکات / وز زنا افتد وبا اندر جهات (مثنوی معنوی، د1، ب 88). بعد از ذکر شاهد چنانچه توضیحی باشد آن توضیح را بیان کرده سپس به ذکر اصل روایت می‌پردازد. مثلاً در همین مورد نخستین حدیثی که قید می‌شود عبارت است از: «ما حبس قوم الزّکاة الاّ حبس الله عنهم القطر». سند آن نیز در پاورقی ذکر شده، در همین مورد خاص به پنج سند اشاره شده که عبارتند از [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح نهج البلاعه ابن ابی‌الحدید]]، [[كشف الأسرار و عدة الأبرار|تفسیر کشف الاسرار میبدی]]، [[ربيع الأبرار و نصوص الأخبار|ربیع الابرار زمخشری]]، [[نهج الفصاحة|نهج الفصاحه]] و نیز [[الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي|الکشف و البیان عن تفسیر القرآن]] اشاره شده است. این کثرت اسناد در اکثر پاورقی‌ها وجود دارد و کار پژوهش را برای دیگران نیز سهل و آسان می‌سازد. تا انتهای حدیث اوّل با بیش از بیست مورد دیگر مواجه می‌شویم که اختلافی صوری و لفظی در بیان آن معنا در آن وجود دارد و این نیز تا انتهای جلد ششم به طور گسترده دیده می‌شود. | نویسنده در این اثر ابتدا بیت یا ابیاتی که مستقیماً و یا به اشاره و یا در معنا حدیثی را بیان می‌کند را به شکل برجسته یا بُلد شده نقل می‌کند و در زیر آن شماره دفتر و بیت مورد نظر را می‌آورد. مثلاً نخستین شاهد در جلد اوّل چنین است: ابر بر ناید پی منع زکات / وز زنا افتد وبا اندر جهات (مثنوی معنوی، د1، ب 88). بعد از ذکر شاهد چنانچه توضیحی باشد آن توضیح را بیان کرده سپس به ذکر اصل روایت می‌پردازد. مثلاً در همین مورد نخستین حدیثی که قید می‌شود عبارت است از: «ما حبس قوم الزّکاة الاّ حبس الله عنهم القطر». سند آن نیز در پاورقی ذکر شده، در همین مورد خاص به پنج سند اشاره شده که عبارتند از [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح نهج البلاعه ابن ابی‌الحدید]]، [[كشف الأسرار و عدة الأبرار|تفسیر کشف الاسرار میبدی]]، [[ربيع الأبرار و نصوص الأخبار|ربیع الابرار زمخشری]]، [[نهج الفصاحة|نهج الفصاحه]] و نیز [[الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي|الکشف و البیان عن تفسیر القرآن]] اشاره شده است. این کثرت اسناد در اکثر پاورقی‌ها وجود دارد و کار پژوهش را برای دیگران نیز سهل و آسان می‌سازد. تا انتهای حدیث اوّل با بیش از بیست مورد دیگر مواجه می‌شویم که اختلافی صوری و لفظی در بیان آن معنا در آن وجود دارد و این نیز تا انتهای جلد ششم به طور گسترده دیده می‌شود. | ||
| خط ۹۰: | خط ۹۰: | ||
نویسنده در مقدّمه‌ی جلد نخست یاد آور می‌شود که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] نه تنها مفسّر قرآن بلکه مفسّر حدیث هم بوده است. گر چه معلوم نیست که او مبتکر این کار بوده باشد ولی به هر حال جزو معدود افرادی است که به تفسیر حدیث هم اهتمام کرده است. چنان که در دفتر اوّل در تفسیر «رجعنا من الجهاد الأصغر الی الجهاد الاکبر» ابیاتی نغز را سروده است و یا در همان دفتر بابی دارد در معنی قول نبی علیه‌السّلام: «انّ سعداً لغیور و أنا اغیر من سعد و الله اغیر منّی». و همینطور در تفسیر این حدیث: «انّ لربّکم فی ایّام دهرکم نفحات». و یا این حدیث که «اغتنموا برد الرّبیع». که اگر این ابیاتِ تفسیری را هم به کار احادیث [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] بیفزاییم به زعم نویسنده شاید بتوان گفت که بیش از یک هشتم مثنوی احادیث و اخبار نبوی است. | نویسنده در مقدّمه‌ی جلد نخست یاد آور می‌شود که [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] نه تنها مفسّر قرآن بلکه مفسّر حدیث هم بوده است. گر چه معلوم نیست که او مبتکر این کار بوده باشد ولی به هر حال جزو معدود افرادی است که به تفسیر حدیث هم اهتمام کرده است. چنان که در دفتر اوّل در تفسیر «رجعنا من الجهاد الأصغر الی الجهاد الاکبر» ابیاتی نغز را سروده است و یا در همان دفتر بابی دارد در معنی قول نبی علیه‌السّلام: «انّ سعداً لغیور و أنا اغیر من سعد و الله اغیر منّی». و همینطور در تفسیر این حدیث: «انّ لربّکم فی ایّام دهرکم نفحات». و یا این حدیث که «اغتنموا برد الرّبیع». که اگر این ابیاتِ تفسیری را هم به کار احادیث [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] بیفزاییم به زعم نویسنده شاید بتوان گفت که بیش از یک هشتم مثنوی احادیث و اخبار نبوی است. | ||
در آخر جلد ششم و در ذیل حدیث شماره 601 شاهد حدیث غدیر هستیم و [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] با صراحت راوی این حدیث است که در دفتر ششم مثنوی، ابیات 4541-4537 بدان ناظر است. نویسنده این بخش را به طور گسترده و مشروح طیّ صفحاتی چند مورد بحث قرار می‌دهد و ده‌ها شاهد از متون حدیثی شیعه و سنّی و منابع صوفیانه و تاریخی برای آن می‌آورد. در عین حال در بخشی به نقد سخن [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] می‌پردازد و در خصوص واژه‌ی منافقان که ما زیر بار کودکی که منسوب به پیامبر است نمی‌رویم می‌نویسد: [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] در عنوان ابیات مذکور می‌نویسد: در تفسیر این خبر که مصطفی صلوات‌الله‌علیه فرمود: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه»، تا منافقان طعنه زدند که بس نبودش که ما مطیعی و چاکری نمودیم او را؟ چاکری کودکی خلم آلودمان هم می‌فرماید الی آخر. ظاهراً مولانا در بیان این مطلب دچار خبطی شده و آن این که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را از قول منافقان کودک می‌خواند و حال آن که ماجرای غدیر و خطبه‌ی غدیر و خلافت و جانشینی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] مربوط به سال آخر حضور جسمانی پیامبر(ص) و آخرین سال نزول وحی است، یعنی سال بیست و سوّم، و اگر این زمان را با سال تشرّف [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] به اسلام اضافه کنیم، چنانچه سیزده سال باشد، در جمع می‌شود 36 سال و کسی با این سنّ دیگر کودک محسوب نمی‌گردد. امّا | در آخر جلد ششم و در ذیل حدیث شماره 601 شاهد حدیث غدیر هستیم و [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] با صراحت راوی این حدیث است که در دفتر ششم مثنوی، ابیات 4541-4537 بدان ناظر است. نویسنده این بخش را به طور گسترده و مشروح طیّ صفحاتی چند مورد بحث قرار می‌دهد و ده‌ها شاهد از متون حدیثی شیعه و سنّی و منابع صوفیانه و تاریخی برای آن می‌آورد. در عین حال در بخشی به نقد سخن [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] می‌پردازد و در خصوص واژه‌ی منافقان که ما زیر بار کودکی که منسوب به پیامبر است نمی‌رویم می‌نویسد: [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] در عنوان ابیات مذکور می‌نویسد: در تفسیر این خبر که مصطفی صلوات‌الله‌علیه فرمود: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه»، تا منافقان طعنه زدند که بس نبودش که ما مطیعی و چاکری نمودیم او را؟ چاکری کودکی خلم آلودمان هم می‌فرماید الی آخر. ظاهراً مولانا در بیان این مطلب دچار خبطی شده و آن این که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را از قول منافقان کودک می‌خواند و حال آن که ماجرای غدیر و خطبه‌ی غدیر و خلافت و جانشینی [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] مربوط به سال آخر حضور جسمانی پیامبر(ص) و آخرین سال نزول وحی است، یعنی سال بیست و سوّم، و اگر این زمان را با سال تشرّف [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] به اسلام اضافه کنیم، چنانچه سیزده سال باشد، در جمع می‌شود 36 سال و کسی با این سنّ دیگر کودک محسوب نمی‌گردد. امّا نکته‌ای خاص در این عبارتبندی [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] وجود دارد، و آن اینکه بر خلاف اهل سنّت که ولایت را در این حدیث، به غلط و یا به غرض، به دوستیِّ ساده و معمولی ترجمه می‌کنند، مولانا هوشیارانه ارادتِ ولائیِ خود را در قالب این لفظ وارد کرده که این ماجرا تنها یک دوستی و علاقه‌ی ساده نیست بلکه بحث «چاکری» کردن و «مطیع» بودن است. که در روز غدیر فرمان بر این بود که همه بعد از رسول خدا(ص) به علی بگرایند و او را جانشین رسول بدانند و از اوامر او اطاعت کنند، این است که مولانا کاملاً هوشمندانه از الفاظ «چاکری» و «مطیعی» یاد می‌کند که ترجمان شیعه هم در واقع چیزی جز این نیست، و این گونه در لفّافه شیعه بودن خود را لحاظ می‌کند. و از طرفی این ماجرا درست در انتهای دفتر ششم مثنوی وارد شده و مثنوی با چند بیت دیگر دفترش بسته شده و خاتمه می‌یابد و نیز این ماجرا با سال آخر عمر مولانا نیز عجین است، که وی به عمد خواسته با آوردن این ماجرا در آخرین سال عمرش باورمندی به [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و شیعه بودن خود را بیان نماید. و نکته‌ی نهانی دیگر که باز هم مولانا با ظرافت و هوشمندی بیان نموده این که: معترضین به حدیث غدیر، و مخالفان ولایت و رهبری، و خلافت علی در زمره‌ی منافقان هستند، چون در این داستان این منافقانند که به پیامبر(ص) در خصوص ولایت [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] ایراد گرفته و معترض آن شده‌اند. و این یعنی هرکس که با ولایت علی، و خلافت و جانشینی علی، و حکم خدا و نصب نبی در این خصوص مخالفت ورزد از جمله‌ی منافقان محسوب می‌گردد. اشاره مولانا در خصوص منافقان که مخالف [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]]، و مخالف خلافت علی و حکم خدا و رسولند در روایات نیز وجود دارد و ذکر اندک شواهدی می‌تواند باورمندی مولانا به ولایت علی(ع) و شیعه بودن او را به نمایش درآورد. <ref>متن، ج6، صص 430-429</ref>. | ||
| خط ۱۴۴: | خط ۱۴۴: | ||
[[جستاری در حسبنا کتاب الله]] | [[جستاری در حسبنا کتاب الله]] | ||
[[ | [[جرعه‌ای حیرت از خُم گلرنگ (نرگس گلپروری راد)]] | ||