التوهم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''التوهم'''، تألیف زاهد، واعظ، محدّث، عارف، فقیه و متکلم بصرى قرن سوم قمری، [[ابوعبدالله حارث بن اسد مُحاسِبی]] (165-243ق)، موضوع مهمّ سفر آخرت و مراحل عبور از دنیا و رفتن به سرای دیگر را بررسی می‌کند که از لوازم آن خوف و رجا و ترس از جهنم و اشتیاق به بهشت است. این کتاب با اهتمام خاورشناس معاصر، [[آرتور جان آربری]] (۱۹۰۵-۱۹۶۹م) و با مقدمه انگلیسی او منتشر شده و ادیب و نویسنده مصری، [[احمد امین]] (1886-1954م)، برای آن مقدمه عربی نوشته است.

[[حارث بن اسد محاسبی]]، افزون بر آوردن آیات و روایات باب معاد، در موارد متعددی این عبارت را تکرار می‌کند که: «تَوَهَّم...» (خیال کن که...) و به همین لحاظ این اثر را «کتاب توهّم» نامیده‌اند؛ از جمله: «فتوهم نفسك و قد صرعت للموت صرعة لاتقوم منها إلا إلی الحشر إلی ربك، فتوهم نفسك في نزع الموت و كربه و غصصه و سكراته و غمه و قلقه و قد بدأ الملك يجذب روحَكَ من قدمك فوجدتَ ألم جذبه من أسفل قدميك...»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص1-2</ref>؛ یعنی: (((خودت را تصوّر کن که به حال مرگ افتاده‌ای و چنان افتاده‌ای که از آن وضعیت بلند نخواهی شد، مگر برای محشور شدن در برابر پروردگارت. پس چنین خیال کن که در حال جان کندن هستی و گرفتار غم و غصه و نگرانی و حضرت عزرائیل هم شروع کرده جانت را از پاهایت دارد می‌گیرد و تو درد جان دادن را از پایین پاهایت احساس می‌کنی...))).

«و الحاصل أن في كتب الحارث المحاسبي - و منها كتاب التوهم - نفعًا وخيرًا، ولکن فیها تدقيقًا زائدًا، مخالفًا لما كان عليه السلف و من ثم فإننا لا نرى أن يقرأ أمثال هذه التصانيف إلا من كان على حظ من العلم؛ ليميز بين ما ينفع منها و ما يضر...»<ref>[https://www.islamweb.net/ar/fatwa/330388 ما رأي علماء الأمة، و المذاهب الأربعة لأهل السنة و الجماعة في الشيخ الحارث المحاسبي؟ و ما هو رأيهم في كتاب: التوهم الخاص به؟ و هل يقرأ؟ و هل أدعو الناس إلى قراءته؟]</ref>.