الدرة اليتيمة: تفاوت میان نسخه‌ها

''' الدرة اليتيمة'''، نوشته ابومحمد عبدالله بن مقفع (روزبه پوردادُویه) (142-104ق) است. نام دیگر کتاب «الأدب الكبير» است. نویسنده با بهره ‌جستن از سخنان حکیمان ایرانی (مانند بزرگمهر) و گزیده‌ای از سخنان حکیمانه ملل دیگر در پی پیراسته‌ نمودن اخلاق مردم، کارگزاران و فرمانروایان است. شکیب ارسلان (1869-1946م)، ادیب لبنانی بر این کتاب مقدمه‌ای نوشته است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص13-3</ref>‏.

ترجمه یا تألیف؟

در اینکه آیا ابن مقفع خود این اثر را نوشته یا ترجمه‌ای از متون دیگر (به‌ویژه ایرانی) است، دیدگاه‌هایی مطرح است:

# ابن‌ ندیم‌ هر ۳ کتاب‌ «الأدب‌ الكبير» و «الأدب‌ الصغير» و «اليتيمة» را ترجمه‌ می‌داند؛

# این کتاب، ترجمه است؛ چراکه عامری‌ (درگذشته ۳۸۱ق‌)، می‌گوید: «ابن‌ مقفع‌ مجموعه‌هایی‌ از کتاب‌ اوستای‌ زردشتیان‌ را که‌ درباره اخلاق‌ نیک‌ است‌، در کتابی معروف‌ به‌ «الأدب‌ الكبير» نقل‌ کرده‌ است‌».

# بنا به گفته ابن ندیم، نام اصلی «الأدب الكبير» به زبان پهلوی «ماقراجسنس‌» است؛ جشنس‌‌ معرّب‌ نام ایرانی گشنسپ‌ است‌ و ماقرا شاید به معنی «مهر آزاد» باشد. پس، نام‌ کتاب‌ «مهر آزاد گشنسب‌»، شبیه یکی از نوشتجات علی‌ بن‌ عبیده ریحانی‌ می‌شود؛

# «احسان‌ عباس»‌ نشان‌ داده‌ است‌ که‌ بعضی‌ از قطعات‌ «الأدب‌ الكبير» اصل‌ یونانی‌ دارد؛ ازاین‌رو، می‌توان ‌گفت که‌ ابن‌ مقفع‌ حِکمت‌ها، مَثَل‌ها و اندرزهایی‌ را از متن‌های‌ مختلف‌ پهلوی‌ گرد آورده‌ است، ترجمه‌ کرده‌‌ و ‌آن‌ را‌ «الأدب‌ الكبير» نامیده است<ref>ر.ک: زریاب، عباس، ج4، ص674</ref>.

محتوا و اسلوب کتاب

دره یتیمه (ادب کبیر) از دو مقاله شکل یافته است: نخستین نوشتار آن، دو باب درباره «حکمرانان و آداب فرمانروایی» و «در همنشینی و گفتگو با فرمانروایان» دارد. دومین نوشتار در باب «دوستی و دوستان» است. ادب کبیر به‌همراه «ادب صغیر» در اخلاق رعیت و پادشاه نگاشته شده است. البته بخش اعظم کتاب مربوط به اخلاق فردی است. بخش‌های عمده ادب صغیر و بخش دوم ادب کبیر (باب دوستان)، همگی درباره اخلاق عامّه مردم است. بدین‌گونه، اخلاق و سیاست بر این دو اثر سایه افکنده است و می‌توان گفت که تعبیر مستقیمی از پندها و اندرزهایی است که در کتاب «کلیله و دمنه» در قالبِ داستان و تمثیل بیان شده است. در هر دو کتاب کمتر نشانه‌ای از تأثیر فرهنگ عربی (از ایام، مَثَل‌ها و مفاخر عربی) دیده می‌شود و به‌لحاظ ویژگی‌های محتوایی بسیار شبیه کتاب «جاویدان‌خرد» (اثر مسکویه) است که بخشی از حکمت‌های ایرانیان باستان را منعکس نموده است. مخاطب کتاب «الأدب الصغير»، طبقه کهتران یا مردم و مخاطب کتاب دره یتیمه (الأدب الكبير)، طبقه مهتران و حاکمان (به‌ویژه رجال «بنی‌عباس») است.

ویژگی‌های اسلوب کتاب را می‌توان چنین برشمرد: برخورداری از عبارت‌های موجز و مُکفی؛ پیراستگی از گزاره‌های زاید، بیهوده و معانی سست؛ رهایی گزاره‌ها از پیچیدگی‌های لفظی، اطناب، تکرار، ابهام و واژه‌های غریب؛ کوتاهی عبارت‌ها با فاصله‌های کم؛ داشتن انسجام موضوعی بیشتر از ادب صغیر؛ برخورداری از بلاغت میانه، سادگی و مطبوع ‌بودن گزاره‌ها؛ نداشتن منبع (به‌خلاف کلیله و دمنه). این ویژگی‌ها در کلام ابوالعیناء چنین توصیف شده است: «کلام ابن مقفع روشن، زبانش فصیح و طبعش استوار است؛ گویی سخن او لؤلؤ پراکنده و دیبای گسترده و بستان باران‌خورده است»<ref>ر.ک: فرامرزی، زین‌العابدین </ref>.‏