الدرة اليتيمة

    از ویکی‌نور
    الدرة اليتيمة
    الدرة اليتيمة
    پدیدآورانابن‌مقفع، عبدالله بن دادویه (نويسنده) ارسلان، شکیب (مقدمه‌نويس)
    ناشر[بی نا]
    مکان نشر[بی جا] - [بی جا]
    سال نشر13سده
    چاپ1
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    /الف2د4 3352 PJA
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    الدرة اليتيمة، نوشته ابومحمد عبدالله بن مقفع (روزبه پوردادُویه) (142-104ق) است. نام دیگر کتاب «الأدب الكبير» است. نویسنده با بهره ‌جستن از سخنان حکیمان ایرانی (مانند بزرگمهر) و گزیده‌ای از سخنان حکیمانه ملل دیگر در پی پیراسته‌ نمودن اخلاق مردم، کارگزاران و فرمانروایان است. شکیب ارسلان (1869-1946م)، ادیب لبنانی بر این کتاب مقدمه‌ای نوشته است[۱]‏.

    ترجمه یا تألیف؟

    در اینکه آیا ابن مقفع خود این اثر را نوشته یا ترجمه‌ای از متون دیگر (به‌ویژه ایرانی) است، دیدگاه‌هایی مطرح است:

    1. ابن‌ ندیم‌ هر ۳ کتاب‌ «الأدب‌ الكبير» و «الأدب‌ الصغير» و «اليتيمة» را ترجمه‌ می‌داند؛
    2. در آغاز «الدرة اليتيمة»، که‌ همان‌ «الأدب‌ الكبير» است‌، عبارتِ «قال‌ عبدالله‌ بن‌ المقفع‌» آمده است که از آن، تألیف این اثر فهمیده می‌شود؛
    3. این کتاب، ترجمه است؛ چراکه عامری‌ (درگذشته ۳۸۱ق‌)، می‌گوید: «ابن‌ مقفع‌ مجموعه‌هایی‌ از کتاب‌ اوستای‌ زردشتیان‌ را که‌ درباره اخلاق‌ نیک‌ است‌، در کتابی معروف‌ به‌ «الأدب‌ الكبير» نقل‌ کرده‌ است‌».
    4. بنا به گفته ابن ندیم، نام اصلی «الأدب الكبير» به زبان پهلوی «ماقراجسنس‌» است؛ جشنس‌‌ معرّب‌ نام ایرانی گشنسپ‌ است‌ و ماقرا شاید به معنی «مهر آزاد» باشد. پس، نام‌ کتاب‌ «مهر آزاد گشنسب‌»، شبیه یکی از نوشتجات علی‌ بن‌ عبیده ریحانی‌ می‌شود؛
    5. «احسان‌ عباس»‌ نشان‌ داده‌ است‌ که‌ بعضی‌ از قطعات‌ «الأدب‌ الكبير» اصل‌ یونانی‌ دارد؛ ازاین‌رو، می‌توان ‌گفت که‌ ابن‌ مقفع‌ حِکمت‌ها، مَثَل‌ها و اندرزهایی‌ را از متن‌های‌ مختلف‌ پهلوی‌ گرد آورده‌ است، ترجمه‌ کرده‌‌ و ‌آن‌ را‌ «الأدب‌ الكبير» نامیده است[۲].

    محتوا و اسلوب کتاب

    دره یتیمه (ادب کبیر) از دو مقاله شکل یافته است: نخستین نوشتار آن، دو باب درباره «حکمرانان و آداب فرمانروایی» و «در همنشینی و گفتگو با فرمانروایان» دارد. دومین نوشتار در باب «دوستی و دوستان» است. ادب کبیر به‌همراه «ادب صغیر» در اخلاق رعیت و پادشاه نگاشته شده است. البته بخش اعظم کتاب مربوط به اخلاق فردی است. بخش‌های عمده ادب صغیر و بخش دوم ادب کبیر (باب دوستان)، همگی درباره اخلاق عامّه مردم است. بدین‌گونه، اخلاق و سیاست بر این دو اثر سایه افکنده است و می‌توان گفت که تعبیر مستقیمی از پندها و اندرزهایی است که در کتاب «کلیله و دمنه» در قالبِ داستان و تمثیل بیان شده است. در هر دو کتاب کمتر نشانه‌ای از تأثیر فرهنگ عربی (از ایام، مَثَل‌ها و مفاخر عربی) دیده می‌شود و به‌لحاظ ویژگی‌های محتوایی بسیار شبیه کتاب «جاویدان‌خرد» (اثر مسکویه) است که بخشی از حکمت‌های ایرانیان باستان را منعکس نموده است. مخاطب کتاب «الأدب الصغير»، طبقه کهتران یا مردم و مخاطب کتاب دره یتیمه (الأدب الكبير)، طبقه مهتران و حاکمان (به‌ویژه رجال «بنی‌عباس») است.

    ویژگی‌های اسلوب کتاب را می‌توان چنین برشمرد: برخورداری از عبارت‌های موجز و مُکفی؛ پیراستگی از گزاره‌های زاید، بیهوده و معانی سست؛ رهایی گزاره‌ها از پیچیدگی‌های لفظی، اطناب، تکرار، ابهام و واژه‌های غریب؛ کوتاهی عبارت‌ها با فاصله‌های کم؛ داشتن انسجام موضوعی بیشتر از ادب صغیر؛ برخورداری از بلاغت میانه، سادگی و مطبوع ‌بودن گزاره‌ها؛ نداشتن منبع (به‌خلاف کلیله و دمنه). این ویژگی‌ها در کلام ابوالعیناء چنین توصیف شده است: «کلام ابن مقفع روشن، زبانش فصیح و طبعش استوار است؛ گویی سخن او لؤلؤ پراکنده و دیبای گسترده و بستان باران‌خورده است»[۳].‏

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه محقق، ص13-3
    2. ر.ک: زریاب، عباس، ج4، ص674
    3. ر.ک: فرامرزی، زین‌العابدین

    منابع مقاله

    1. مقدمه.
    2. زریاب، عباس، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1392.
    3. فرامرزی، زین‌العابدین، «چکیده‌ای در معرفی کتاب «آیین کهتران و مهتران» (ترجمه کتاب «الأدب الكبير و الأدب الصغير» از ابن مقفع)»، انتشارات دانشگاه قم، پایگاه دانشگاه قم

    وابسته‌ها