العلل و معرفة الرجال: تفاوت میان نسخه‌ها

'''العلل و معرفة الرجال'''، تألیف احمد بن محمد بن حنبل (164-241ق)، کتابی است در علم علل الحدیث که در آن احادیث و آثار در جرح و تعدیل رجال حدیث گردآوری شده است. کتاب با تحقیق وصی‌الله بن محمد عباس منتشر شده است.

محقق کتاب در ابتدای آن، مقدمه موجزی در شناخت رجال و جرح و تعدیل نوشته است. سپس در رابطه با علل مطالبی را نوشته و شرح حال مختصری از امام احمد بن حنبل آورده است. معرفی کتاب و نسخه خطی که بر روی آن کار کرده، از دیگر مطالب مقدمه محقق است<ref>ر.ک: مطلع کتاب، ج1، ص5</ref>‏. وی معتقد است سخن از رجال حدیث و جرح و تعدیل ایشان نه‌تنها غیبت نیست، بلکه واجبی از واجبات شریعت است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، همان، ص21</ref>‏.

درباره نام کتاب، خود احمد بن حنبل یا فرزندش یا ابوعلی بن صواف، کتاب را به این نام نامیده‌اند؛‏ البته کسانی که از آن استفاده کرده‌اند غالباً آن را به‌اختصار«العلل» خوانده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص85-86</ref>‏.

محقق می‌نویسد: نصی از عقیلی یافته است که دلالت بر آن دارد که احمد بن حنبل، «العلل» را قبل از «المحنة في فتنة خلق القرآن» نوشته است<ref>ر.ک: همان، ص97</ref>‏.

نکته قابل توجه آنکه کتاب «العلل و معرفة الرجال»، از کتب قدیمی است که مشتمل بر مواضیع علل حدیث و احوال رجال و احادیثی در ابواب مختلف است که در اولین نظر در بعضی موارد ارتباطی به موضوع کتاب ندارد و فاقد ترتیب و تنظیم است. مشخص است که احمد بن حنبل این مطالب مختلف را در روزها و بلکه در سال‌های مختلف تدوین کرده است و ترتیب خاصی برای طبقات روات و اساتید و شاگردان و ترتیب حروف ابجد نداشته است. همچنین ترتیب و تبویبی در احادیث فقهی معلل و غیر معلل رعایت نکرده است. بخش عمده‌ای از کتاب نیز عبارت از سؤال و جواب‌هایی است که عبدالله از پدرش پرسیده و با تعبیر «سألت أبي...» آورده است؛ یا دیگران پرسیده‌اند و عبدالله هم در مجلس بوده و شنیده و نوشته و با تعبیر «سمعت أبي...» ذکر کرده است<ref>ر.ک: همان، ص109-110</ref>‏.