امام جعفر صادق علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

عصر امام صادق(ع) از متحول‌ترین اعصار در تاریخ فقه و حدیث و کلام و تصوف اسلامى است. نهضت علمى جمع و تدوین حدیث به تشویق عمر بن عبدالعزیز از اوایل قرن دوم آغاز شده بود. ذهبى در حوادث سال 143ق مى‌گوید در این سال بود که در مکه و مدینه علما شروع به تدوین حدیث کردند و ابن جریج (جریح) (م ح 149ق) و محمد بن اسحاق (م 151ق) و مالک بن انس (م 179ق) و بسیارى دیگر از کبار محدثان اقدام به جمع و ثبت حدیث می‌کردند، و چنانکه خواهد آمد بسیارى از بزرگان و محدثین اهل سنت یا مستقیماً شاگرد حضرت صادق(ع) بوده‌اند، یا از آن حضرت روایت کرده‌اند. در عالم تشیع نیز به [[الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد|ارشاد]] امام باقر(ع) (57-104ق) شاگردان ایشان کتابت حدیث را آغاز کرده بودند. علم فقه نیز در کمال شکوفایى بود و در همان زمان که امام صادق(ع) با پرداختن به بسیارى از ابواب فقه و بیان احادیث و احکام فقهى مذهب فقه جعفرى را که به نام خود ایشان نامبردار است تحکیم مى‌کرد، مذاهب بزرگ فقهى دیگرى نیز در عالم تسنن در شرف شکل‌گیرى بود. [[ابوحنیفه، نعمان بن ثابت|ابوحنیفه؛ نعمان بن ثابت]] (درگذشته 150ق) مؤسس مذهب فقهى حنفى از کبار شاگردان امام صادق(ع) بود و این سخنان او مشهور است که «عالمتر از جعفر بن محمد ندیده‌ام» و «اگر دو سال در زندگى من نبود از دست رفته بودم» و منظورش از آن دو سال، ایامى است که مجالست‌هاى مکررى در مدینه و کوفه با امام صادق(ع) داشته است. مالک بن انس (م 179ق) بنیانگذار مذهب فقهى مالکى و صاحب کتاب موطأ که از قدیم‌ترین مجامیع حدیث و منابع فقهى در عالم اسلام است، با امام(ع)پیوند نزدیک و به ایشان ارادت بسیار داشت. این گفته او در حق حضرت مشهور است: «ما رأت عین أفضل من جعفر بن محمد» (هیچکس انسانى فاضلتر از جعفر بن محمد ندیده است) و گاه با این عبارت احترام آمیز: «حدثنى الثقة بعینه جعفر بن محمد» از ایشان حدیث روایت مى‌کند. دو تن دیگر از مؤسسان مذاهب بزرگ فقه اسلامى، یعنى محمد بن ادریس شافعى و [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]]، با آنکه صحبت و محضر امام صادق(ع) را درک نکرده بودند، براى ایشان احترام شایان قائل بوده و از ایشان نقل روایت کرده‌اند. از نظر علم کلام نیز این عصر، دوره تکوین بسیارى مکاتب و مذاهب کلامى است. از جمله تکوین مکتب معتزله با الهام از اندیشه‌هاى حسن بصرى (21-110ق) و کوشش واصل بن عطا (80-180ق) و ابوهذیل علاف (متوفى در اوایل قرن سوم) که با بعضى از اصحاب امام صادق(ع) مباحثه داشته است. مانویت -که در این عصر غالباً «زندقه» نامیده مى‌شود- رواج بسیار داشت. امام صادق(ع) مناظره‌هاى سنجیده و مستدلى با ارباب ملل و نحل و فرق و مذاهب مخصوصاًً با دهریان و زندیقان و آزاداندیشان زمانه داشتند. مباحثه‌ها و مناظره‌هاى حضرت با عبدالکریم بن ابى‌العوجاء معروف و متن کامل یا ملخص بعضى از آنها در اصول کافى نقل شده است. هشام بن حکم که اهل کلام و فلسفه بود و به انواع مکاتب کلامى عصر گرایش یافته و از آنها سرخورده بود، با راه یافتن به حضور امام(ع) و طرح چندین سؤال، شیفته مشرب عقلى و استدلالى ایشان شد.

# [[ابان بن تغلب]] (ابوعبداللّه عثمان بن احمد بجلى کوفى) که از راویان و یاران امام محمد باقرو امام جعفر صادق و امام موسى کاظم علیهم‌السلام است و [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]] آثار او را نام برده است.

# [[مؤمن الطاق]] که متکلم برجسته‌اى بوده است، صاحب کتاب الامامد، کتاب المعرفة، الرد على المعتزلة، کتاب فی امر طلحة و الزبیر.