فلسفة التأويل (دراسة فی تأويل القرآن عند محيي‌الدين بن عربي): تفاوت میان نسخه‌ها

بر نویسنده است که سعی در کشف از فلسفه تأویل نزد [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]] در جوانب متعدد وجودی و معرفتیش نماید؛ زیرا فهم تأویل نص جز از طریق این دو جنبه اصلی، امکان ندارد. ازاین‌رو این بحث به 3 باب و یک تمهید تقسیم شده است. نویسنده در تمهید به عمق مسأله تأویل به‌صورت عام و آنچه ممکن است تأویل در تصحیح بسیاری از مفاهیم و تصورات میراث اسلامی مستقر در اذهان ما برای آن مفید باشد، پرداخته است. وی همچنین در تمهید بحث، به اهمیت ابن‌ عربی به‌صورت خاص پرداخته است و علاوه بر آن از طریق نظریه خودش در مفهوم تأویل در صحبت‌های پیشین درباره [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]]، مناقشه کرده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28105/?pageNumber=6&viewType=pdf ر.ک: همان، ص6]</ref>

بیان مطالب در این باب، صرفاً مجرد یک بیان توصیفی نیست بلکه نویسنده در آن سعی کرده به تحلیل این موارد و مراتب در ارتباط متقابل طبیعی و روحی آن؛ یعنی از دو جنبه ظاهری و باطنیش بپردازد. نویسنده معتقد است کشفیات این تحلیل در حدی است که امید است راهنمای تصورات [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]] در بسیاری از مفاهیم و مصطلحاتش در متن قرآنی باشد؛ همان چیزی که بر ارتباط متقابل میان مفسر و نص تأکید دارد.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28105/?pageNumber=7&viewType=pdf ر.ک: همان، ص7]</ref>

بر این اساس باب دوم کتاب باید مختص تأویل و انسان باشد و این امر از طریق تحلیل مراحل سه‌گانه در تصور [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]] درباره ارتباط انسان با وجود، کاوش می‌شود. مرحله اول درباره ارتباط انسان با عالم است و این همان موضوع فصل اول از این باب را تشکیل می‌دهد. در این فصل، سعی نویسنده به تحلیل جوانب تشابه و اختلاف میان انسان و عالم از جهت ظاهر است؛ ظاهری که با حقایق هستی متماثل است و وی را در دنیای صغیرش در بر گرفته است. فصل دوم، متوجه بیان جنبه باطن در انسان و مماثلت با حقایق الوهیت است؛ از این حیث که وی بر صورت الهی خلق شده، و در حقیقت و باطنش حقایق کل اسمای الهی _که در ایجاد عالم مورد توجه است- جمع است. نویسنده از طریق این تحلیل در دو جنبه ظاهری و باطنی یا کیهانی و الهی انسان، متعرض فصل سوم در بیان معضل معرفت انسانی می‌شود و متعرض تأکید [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]] بر اینکه معرفت جز با تجاوز از ظاهر انسان _که همان ظاهر هستی است_ در راه وصول به باطن روح الهی وی از خلال رحلت خیالی، حاصل نمی‌شود. هنگامی‌که تجاوز از ظاهر به باطن انسان تکمیل شد، وی می‌تواند وجود را هرگونه که دوست دارد تأویل کند همان‌طور که به همان‌قدر قادر به فهم حقیقت وحی الهی و مراحل متعددش خواهد شد. ازاین‌رو، فصل چهارم و آخرین فصل از این باب به تحلیل ارتباط میان حقیقت و شریعت از طریق این رحلت تأویلی _که وجود و متن را باهم، انتظام می‌بخشد_ اختصاص یافته است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28105/?pageNumber=7&viewType=pdf ر.ک: همان، ص7-8]</ref>

سومین و آخرین باب کتاب، از 3 فصل تشکیل شده است. فصل اول سعی در تحلیل ارتباط میان قرآن و وجود و تماثل مستویات متن قرآنی با مراتب چهارگانه وجود _که در باب اول کتاب توضیح یافتند_ و تماثلش با مراتب عارفان _که در باب دوم کتاب توضیح یافت_ دارد. این تماثل و مشابهت میان قرآن و وجود نزد [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]] بر این اساس استوار است که وجود همان کلمات عینی الهی است و قرآن همان کلمات لفظی الهی است و عارف متحقق، قادر بر فهم کلمات الهی در دو مرتبه وجودی و لفظی آن می‌باشد. این تصور ما را به این امر رهنمون می‌شود که به فصل دوم این باب درباره لغت و وجود گام بنهیم. سعی نویسنده در این بخش تحلیل بیان مفهوم لغت نزد [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]] در دو جنبه الهی و انسانی آن است با آغاز از مرحله صوتی لغت و پایان در مرتبه ترکیب. نویسنده در تحلیل جنبه دلالی بر تأکید [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]] بر ذاتیت ارتباط میان دال و مدلول در لغت در جنبه الهی آن، متمرکز شده است؛ این ارتباط را کسی جز صوفی نمی‌تواند کشف کند. با اکتشاف این مطلب، قرآن در نور وجودی شامل‌تری، دیده می‌شود. فصل سوم و آخرین فصل این باب درباره قضایای تأویل است. نویسنده در این فصل، تنزیه و تشبیه، محکم و متشابه، جبر و اختیار، و ثواب و عقاب را تحلیل کرده است. این موارد، صرفاً نمونه‌هایی هستند که نمی‌توان مدعی شد که همه جوانب تطبیقی تأویل قرآن در اندیشه [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]] را شامل می‌شود و نویسنده کتاب معتقد است، هیچ تحقیق و کتابی نمی‌تواند به‌تنهایی به بیان همه این جوانب بپردازد. وی برای اختیار این مطالب بر محوریت این قضایا در فکر دینی _از یک‌جهت_ و اینکه این قضایا قضایایی هستند که از میانه ابواب بحث و فصول سابق این کتاب آشکار نشده‌اند _از جهت دیگر_ تکیه کرده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28105/?pageNumber=8&viewType=pdf ر.ک: همان، ص8]</ref>

در نهایت، چیزی که خواننده از این کتاب انتظار دارد این است که این مباحث، فلسفه تأویل نزد [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]] را آشکار سازد بدون پرداختن به‌تفصیل بیشتر و مسائل پراکنده که وی را از هدف اصلی دور می‌کند. همچنین نویسنده کتاب امیدوار است که هوشیاری و فهم معضل تأویل و ارتباط متقابل میان مفسر و نص، خواننده را از اندیشه‌های ایدئولوژیک در تفسیر عام [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن‌عربی]]، و فلسفه تأویل به‌صورت خاص، دور بدارد.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28105/?pageNumber=8&viewType=pdf ر.ک: همان]</ref>