پرش به محتوا

دیوان حاج میرزا حبیب خراسانی: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۰: خط ۳۰:
   
   


'''دیوان میرزا حبیب خراسانی''' مجموعه اشعار میرزا حبیب خراسانی است که به سعی و اهتمام علی حبیب، به چاپ رسیده است.
{{کاربردهای دیگر|دیوان اشعار (ابهام‌ زدایی)}}
 
 
 
'''دیوان میرزا حبیب خراسانی''' مجموعه اشعار [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب خراسانی]] است که به سعی و اهتمام [[حبیب، علی|علی حبیب]]، به چاپ رسیده است.


==ساختار==
==ساختار==
کتاب با مقدمه مصحح آغاز شده و اشعار در دو بخش عمومی و مدایح، ارائه گردیده است. البته پس از بخش مدایح، دوباره تعدادی از اشعار عمومی در آمده است. اشعار عمومی او بیش از دو برابر اشعار آیینی اوست<ref>ر.ک: بیات، رضا، ص188</ref>.
کتاب با مقدمه مصحح آغاز شده و اشعار در دو بخش عمومی و مدایح، ارائه گردیده است. البته پس از بخش مدایح، دوباره تعدادی از اشعار عمومی در آمده است. اشعار عمومی او بیش از دو برابر اشعار آیینی اوست<ref>ر.ک: بیات، رضا، ص188</ref>.


تعداد ابیات غزلیات میرزا حبیب بین دو بیتی، 34 بیتی و 15 بیتی، متفاوت است. اما عمده غزل هایش بین 8 تا 10‌ بیت‌ هستند‌. گاه پیش می آید که اشعاری از مشخصات قالب خارج شده اند؛ مثلا غزلی‌ مطلع‌ ندارد‌ یا بندهایی از ترکیب بند، بیت ترکیب ندارند که البته این موارد‌ به‌ احتمال‌ زیاد باید از سهوهای کاتب و حروف چین باشد<ref>همان، ص189</ref>.
تعداد ابیات غزلیات [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] بین دو بیتی، 34 بیتی و 15 بیتی، متفاوت است. اما عمده غزل هایش بین 8 تا 10‌ بیت‌ هستند‌. گاه پیش می آید که اشعاری از مشخصات قالب خارج شده اند؛ مثلا غزلی‌ مطلع‌ ندارد‌ یا بندهایی از ترکیب بند، بیت ترکیب ندارند که البته این موارد‌ به‌ احتمال‌ زیاد باید از سهوهای کاتب و حروف چین باشد<ref>همان، ص189</ref>.


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
در مقدمه، به صورت مفصل و کامل، به شرح زندگانی میرزا حبیب پرداخته شده است<ref>مقدمه، ص3- 123</ref>.
در مقدمه، به صورت مفصل و کامل، به شرح زندگانی [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] پرداخته شده است<ref>مقدمه، ص3- 123</ref>.


میرزا حبیب به وزن شعر مسلط‌ است‌ و سراغ اوزان بدآهنگ نمی‌رود. در این مورد تنها خطایی که از او یافت‌ شد‌ آن‌ جاست که نون ساکنی را از تقطیع ساقط نکرده است:
[[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] به وزن شعر مسلط‌ است‌ و سراغ اوزان بدآهنگ نمی‌رود. در این مورد تنها خطایی که از او یافت‌ شد‌ آن‌ جاست که نون ساکنی را از تقطیع ساقط نکرده است:


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۵۳: خط ۵۷:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


همچنین‌ حدود‌ هشتاد درصد غزل‌های میرزا حبیب مردف هستند و به ندرت شعر بدون ردیف دارد<ref>همان</ref>.
همچنین‌ حدود‌ هشتاد درصد غزل‌های [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] مردف هستند و به ندرت شعر بدون ردیف دارد<ref>همان</ref>.


===کیفیت شعر‌===
===کیفیت شعر‌===
غزلیات‌ میرزا‌ حبیب در پاره‌ای موارد به شدت به غزل‌های سبک خراسانی می‌مانند؛ به‌ دو‌ نمونه توجه کنید:
غزلیات‌ [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا‌ حبیب]] در پاره‌ای موارد به شدت به غزل‌های سبک خراسانی می‌مانند؛ به‌ دو‌ نمونه توجه کنید:


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۷۰: خط ۷۴:


===استقبال‌ از‌ شعرا‌===
===استقبال‌ از‌ شعرا‌===
استقبال‌ها‌ و جواب‌های‌ میرزا حبیب به شعرای برجسته نشان از مطالعه و تتبع او در دواوین دارد. در زیر چند نمونه از استقبال‌های او آورده شده است:
استقبال‌ها‌ و جواب‌های‌ [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] به شعرای برجسته نشان از مطالعه و تتبع او در دواوین دارد. در زیر چند نمونه از استقبال‌های او آورده شده است:


حافظ:
حافظ:
خط ۱۱۷: خط ۱۲۱:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


در میان آرایه‌های معنوی بدیع، بیشترین توجه‌ شاعر‌ معطوف به تلمیح و تضمین است‌. در‌ زیر نمونه‌هایی از تلمیحات میرزا حبیب آورده شده است:
در میان آرایه‌های معنوی بدیع، بیشترین توجه‌ شاعر‌ معطوف به تلمیح و تضمین است‌. در‌ زیر نمونه‌هایی از تلمیحات [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] آورده شده است:


# تلمیح قرآنی:
# تلمیح قرآنی:
خط ۱۳۱: خط ۱۳۵:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


نکته قابل توجه در استفاده از آیات و روایات این است که بسیاری از این موارد‌ از‌ مأثورات غیرمشهور در بین‌ اهل‌ ادب است؛ این مسأله، سه نکته را درباره میرزا حبیب نشان می دهد: نخست: آشنایی عمیق با مأثورات؛ دوم: قدرت تطبیق آنها با اوزان شعر فارسی؛ سوم: فکر مستقل و خلاق (مفاهیمی‌ دارد‌ که دیگران ندارند و لذا به کشفیات جدیدی در عرصه زبان، تضمین و تلمیح محتاج است). به چند نمونه از مأثورات غیر مشهور در ادبیات که همه از یک ترکیب بند انتخاب شده اند‌ توجه‌ کنید:
نکته قابل توجه در استفاده از آیات و روایات این است که بسیاری از این موارد‌ از‌ مأثورات غیرمشهور در بین‌ اهل‌ ادب است؛ این مسأله، سه نکته را درباره [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] نشان می دهد: نخست: آشنایی عمیق با مأثورات؛ دوم: قدرت تطبیق آنها با اوزان شعر فارسی؛ سوم: فکر مستقل و خلاق (مفاهیمی‌ دارد‌ که دیگران ندارند و لذا به کشفیات جدیدی در عرصه زبان، تضمین و تلمیح محتاج است). به چند نمونه از مأثورات غیر مشهور در ادبیات که همه از یک ترکیب بند انتخاب شده اند‌ توجه‌ کنید:


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۱۴۱: خط ۱۴۵:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


از‌ درخشان ترین هنرهای میرزا حبیب حسن تعلیل‌های اوست:
از‌ درخشان ترین هنرهای [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] حسن تعلیل‌های اوست:


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۱۶۰: خط ۱۶۴:


====بیان====
====بیان====
میرزا حبیب چندان اهل تشبیه و استعاره نیست و شعرهای بسیاری از او می توان یافت که هیچ بهره ای از این‌ دو‌ آرایه ندارد؛ اما در معدود اشعاری که از تشبیه و استعاره استفاده کرده، استادی خود را به خوبی نشان داده است. این بند اول از یکی از ترکیب بندهای میرزاست:
[[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] چندان اهل تشبیه و استعاره نیست و شعرهای بسیاری از او می توان یافت که هیچ بهره ای از این‌ دو‌ آرایه ندارد؛ اما در معدود اشعاری که از تشبیه و استعاره استفاده کرده، استادی خود را به خوبی نشان داده است. این بند اول از یکی از ترکیب بندهای میرزاست:


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۱۷۳: خط ۱۷۷:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


از یاد نباید برد که این تعابیر در عین زیبایی،‌ عمدتاً‌ ابداع‌ میرزا حبیب نیستند و سابقه ای طولانی در شعر فارسی دارند و میرزا هم اهل مطالعه و تتبع‌ در‌ دواوین‌ قدماست؛ با این وجود نمی توان منکر ذوق سلیم و طبع خلاق او شد؛ خاصه وقتی‌ با‌ چنین تعابیری مواجه شویم:
از یاد نباید برد که این تعابیر در عین زیبایی،‌ عمدتاً‌ ابداع‌ [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] نیستند و سابقه ای طولانی در شعر فارسی دارند و میرزا هم اهل مطالعه و تتبع‌ در‌ دواوین‌ قدماست؛ با این وجود نمی توان منکر ذوق سلیم و طبع خلاق او شد؛ خاصه وقتی‌ با‌ چنین تعابیری مواجه شویم:


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۱۸۰: خط ۱۸۴:


===نمودهای بارز اندیشه عرفانی===
===نمودهای بارز اندیشه عرفانی===
غیر از معصومین(ع) مشایخ‌ او‌ و گاه دوستانش (که احتمالاً آنان نیز‌ از دراویش و عرفا بودند‌) نیز‌ مورد عنایت شعر میرزا حبیب‌ قرار‌ دارند. ظاهراً تنها استثنای این مدعا قصیده‌ای است که با میلاد امیرالمؤمنین(ع)‌ شروع شده و به ذکر صاحب‌ الزمان‌(عج) خاتمه‌ یافته و ناگهان ‌ ‌به مدح‌ میرزا‌ حسن شیرازی  که «محی السنن» و مدرس میرزا در حوزه سامرا بوده  گراییده است. او‌ حتی وقتی می‌خواهد امیرالمؤمنین(ع)‌ را‌ مدح کند‌ به‌ قول‌ عرفا استناد می‌کند:
غیر از معصومین(ع) مشایخ‌ او‌ و گاه دوستانش (که احتمالاً آنان نیز‌ از دراویش و عرفا بودند‌) نیز‌ مورد عنایت شعر [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب‌]] قرار‌ دارند. ظاهراً تنها استثنای این مدعا قصیده‌ای است که با میلاد امیرالمؤمنین(ع)‌ شروع شده و به ذکر صاحب‌ الزمان‌(عج) خاتمه‌ یافته و ناگهان ‌ ‌به مدح‌ میرزا‌ حسن شیرازی  که «محی السنن» و مدرس میرزا در حوزه سامرا بوده  گراییده است. او‌ حتی وقتی می‌خواهد امیرالمؤمنین(ع)‌ را‌ مدح کند‌ به‌ قول‌ عرفا استناد می‌کند:


{{شعر}}
{{شعر}}
خط ۱۸۶: خط ۱۹۰:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


به‌  طور‌ کلی در غزلیات همه جا صحبت از‌ نکوهش‌ زاهد‌ و شیخ‌ و ستایش‌ درویش است. در‌ اغلب‌ خودستایی‌ها هم خود نوعی و جمعی شاعر دیده می‌شود؛ نه خود فردی او؛ به عبارت دیگر عمده‌ مفاخره‌های‌ میرزاحبیب‌ فخر عرفاست؛ نه فخر شخص میرزا. او‌ در‌ یک‌ غزل‌ کامل‌  که‌ به استقبال از حافظ سروده  به نکوداشت دراویش پرداخته است. اینک دو بیت از این غزل:
به‌  طور‌ کلی در غزلیات همه جا صحبت از‌ نکوهش‌ زاهد‌ و شیخ‌ و ستایش‌ درویش است. در‌ اغلب‌ خودستایی‌ها هم خود نوعی و جمعی شاعر دیده می‌شود؛ نه خود فردی او؛ به عبارت دیگر عمده‌ مفاخره‌های‌ [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزاحبیب‌]] فخر عرفاست؛ نه فخر شخص میرزا. او‌ در‌ یک‌ غزل‌ کامل‌  که‌ به استقبال از حافظ سروده  به نکوداشت دراویش پرداخته است. اینک دو بیت از این غزل:
{{شعر}}
{{شعر}}
{{ب|''گر نسب پادشهان راست ز جمشید و قباد ''|2=''قل هو الله احد نسبت‌ درویشان است''}}
{{ب|''گر نسب پادشهان راست ز جمشید و قباد ''|2=''قل هو الله احد نسبت‌ درویشان است''}}
خط ۱۹۲: خط ۱۹۶:
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}


شعرهای میرزا حبیب بیان حالات و احساسات راستین او هستند. او‌ خود‌ را عارفی می‌داند که‌ به‌ وصال رسیده و اراده‌اش در اراده حق فانی شده است. طعم این وصال در سراسر دیوانش دیده می‌شود؛ دیوانی که هیچ نشانی از غم و اندوه ندارد. نمونه‌هایی از اشعار او که‌ به‌ وضوح بیانگر حالات اویند:
شعرهای [[حبیب خراسانی، حبیب‌الله بن محمدهاشم|میرزا حبیب]] بیان حالات و احساسات راستین او هستند. او‌ خود‌ را عارفی می‌داند که‌ به‌ وصال رسیده و اراده‌اش در اراده حق فانی شده است. طعم این وصال در سراسر دیوانش دیده می‌شود؛ دیوانی که هیچ نشانی از غم و اندوه ندارد. نمونه‌هایی از اشعار او که‌ به‌ وضوح بیانگر حالات اویند:


# فنا:
# فنا:
خط ۲۲۸: خط ۲۳۲:
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:مقالات بازبینی شده1]]
[[رده:مقالات بازبینی شده1]]
[[رده:مقالات بازبینی نشده2]]
[[رده: مهر (1401)]]
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش