انتخاب الجيد من تنبيهات السيد علی رجال التهذيب: تفاوت میان نسخه‌ها

«انتخاب الجيد من تنبيهات السيد على رجال التهذيب»، تأليف شيخ حسن بن محمد دمستانى بحرانى (متوفى 1181ق)، از جمله آثار رجالى معاصر است كه با تحقيق شيخ ضياء بدر آل سنبل منتشر شده است. اين كتاب مختصر و برگزيده «تنبيهات الأريب في شرح رجال التهذيب» سيد هاشم بحرانى (متوفى 1107ق) به زبان عربى است.

كتاب، مشتمل بر مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و متن اثر به ترتيب ابواب فقهى از طهارت تا صوم به شيوه شرح بالقول؛ يعنى روش «قوله - أقول» نگارش شده است.

محقق كتاب در مقدمه‌اش به اهميت دو علم رجال و حديث و اينكه به‌وسيله اين دو علم سند روايات و متن آنها از جهت تحصيل اطمينان و وثوق به آنها منقح مى‌شود، اشاره كرده است. سپس به معرفى برخى از آثار رجالى پرداخته كه از آن جمله است: تهذيب الأحكام شيخ طوسى، تنبيه الأريب و تذكرة اللبيب في إيضاح رجال التهذيب علامه سيد هاشم بحرانى، انتخاب الجيد من تنبيهات السيد نوشته شيخ حسن دمستانى، ترتيب التهذيب سيد توبلى. پس از آن شرح حال نويسنده و آثار او ذكر شده است (ر.ك: مقدمه محقق، ص30-7).

نويسنده همچنين در مقدمه، اقسام مختلف كتب رجالى را بيان كرده و چنين نتيجه مى‌گيرد كه در اين آثار، بحث يا كتابى پيرامون تمييز رجال نوشته نشده است. در بسيارى از اوقات محقق روايات نمى‌تواند يك راوى خاص را از خلال اين كتب بشناسد؛ لذا سيد هاشم بحرانى - كه عالمى آشنا به روايات اهل‌بيت(ع) است - كتاب «تهذيب الأحكام» را - كه وسيع‌ترين كتاب از ميان كتب اربعه است - انتخاب و اقدام به تمييز رجال آن نمود. مصنف در اين اثر بسيارى از اشكالات را حل نموده و ابهامات را از جميع اسامى مذكور در تهذيب برطرف كرده و با ادله قاطع آنچه را كه راوى مورد بحث را معين مى‌كند تبيين نموده است. پس از آن شيخ حسن دمستانى به اختصار كتاب اقدام كرد و نكات مهم كتاب را ذكر نمود و مطالب مهمى را كه نياز به بحث و تفصيل و توضيح داشت توضيج داد و آنچه را نيازمند اصلاح بود، اصلاح نمود (ر.ك: همان، ص35-33).

نويسنده همچنين در مقدمه متذكر شده كه در اسانيد بسيارى از كتب اخبار و به‌ويژه كتاب «تهذيب الأحكام»، رجال، مجرّد از مميزات ذكر شده‌اند (حتى از ذكر نام پدر)؛ لذا تعيين آن شخص بر محقق دشوار است و چه‌بسا شخصيت ثقه بزرگوارى در زمره ضعفاء و مجاهيل آورده شود. تتبع و دقت در قرائن، سهم بزرگى در برطرف شدن ابهام دارد و لذا نويسندگان زيادى و از جمله سيد هاشم بحرانى تصميم به نگارش اثرى در اين زمينه گرفته‌اند. دمستانى سپس به قواعد كلى و رموزى كه به جهت اختصار در كتاب به كار برده، اشاره كرده است (ر.ك: مقدمه مؤلف، ص65-60).

كتاب با باب طهارت آغاز شده است. اولين فردى كه معرفى شده «سماعه» است. نويسنده، معتقد است كه اين شخص همان «ابن مهران» است؛ چراكه عثمان بن عيسى فراوان از وى نقل كرده است؛ همان‌طوركه در طريق سماعه در رجال نجاشى و در باب حكم ساهى و غالط در صيام اين‌گونه است. در كتاب كافى نيز در باب كسى كه خواب برود و از نماز باز بماند و نيز كسى كه در نماز سخن بگويد، فراوان است و چون در اسانيد، مقيد به غير اين دو نشده، پس اطلاق منصرف به اين دو مى‌شود و به آن قاعده كامل مى‌شود. سند اين روايت با وجود «عثمان» ضعيف است (ر.ك: متن كتاب، ص69).

در برخى از موارد، سند روايات مورد بررسى قرار گرفته‌اند؛ مثلاً در «باب تفصيل آنچه ذكرش در نماز گذشت» به روايت ابن ابى‌عمير از ابى‌بصير از زراره اشاره شده است. نويسنده سند اين روايت را صحيح مى‌داند و دليل اين امر را چنين مى‌آورد كه در زيادات زكات هم همين‌گونه آمده است. در كتاب من‌لايحضره‌الفقيه نيز در «باب الفطرة» (مقصود زكات فطر است) حماد بن عيسى از ابوبصير از زراره نقل كرده است (ر.ك: همان، ص325).

== وضعيت كتاب ==

محقق در تحقيق كتاب از پنج نسخه خطى بهره گرفته است. وى اين پنج نسخه را به دو مجموعه تقسيم كرده؛ چراكه مجموعه اول از دوم در بعضى جمله‌ها و عبارات با مجموعه دوم اختلاف دارد؛ لذا بين نسخه‌هاى مختلف تلفيق كرده و متن صحيح را متن قرار داده و اختلافات مهم بين دو مجموعه را در پاورقى كتاب ذكر كرده است (ر.ك: همان، ص40).

آدرس مطالب تهذيب و منابع مورد استفاده نويسنده در پاورقى‌هاى كتاب و فهرست مطالب در انتهاى آن ذكر شده است.

مقدمه و متن كتاب.