۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
الفتوحات المكية: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
'''الفتوحات مکیه فی معرفة الأسرار المالكیة و الملكیة'''، معروف به «الفتوحات المكیة»، اثر [[ابن عربی، محمد بن علی|محمد بن علی الحاتمی الاندلسی]] مشهور به «[[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]]» مفصلترین و ژرفترین اثری است که در عرفان به نگارش در آمده است. | '''الفتوحات مکیه فی معرفة الأسرار المالكیة و الملكیة'''، معروف به «الفتوحات المكیة»، اثر [[ابن عربی، محمد بن علی|محمد بن علی الحاتمی الاندلسی]] مشهور به «[[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]]» مفصلترین و ژرفترین اثری است که در عرفان به نگارش در آمده است. | ||
علامه حسن‌زاده آملی معتقد است تاکنون نه‌تنها فتوحات مکیه بلکه هیچ‌یک از مصنفات شیخ در عالم مؤلفات؛ دومی مانند خود ندیده است، به‌خصوص فصوص و فتوحات را باید از کرامات خاص به او دانست ذلک فضل الله یوتیه من یشاء. | علامه حسن‌زاده آملی معتقد است تاکنون نه‌تنها فتوحات مکیه بلکه هیچ‌یک از مصنفات شیخ در عالم مؤلفات؛ دومی مانند خود ندیده است، به‌خصوص فصوص و فتوحات را باید از کرامات خاص به او دانست ذلک فضل الله یوتیه من یشاء.<ref>حسن‌زاده آملی،1372، ص378</ref> | ||
==انگیزه تألیف== | ==انگیزه تألیف== | ||
[[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] در مورد انگيزه تأليف فتوحات مىگويد: «پس از اين كه در تونس از ولى خود ابو محمد عبد العزيز (ابو محمد بن ابى بكر قرشى از عارفان بزرگ آن ديار) جدا شدم و به قصد زيارت خانه خدا به سمت مكه عزيمت نمودم، در مكه خداوند در خاطرم افكند تا فنون معارفى را كه در غيبت خود تحصيل نموده بودم به ولى خود بشناسانم و از جواهر علومى كه به آن دست يافته بودم به او هديه نمايم لذا اين رساله را براى او و همه ياران پاك و برگزيده و صوفيان حقيقتجو و نيز براى دوستمان عبد الله بدر حبشى تأليف نمودم.» | [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] در مورد انگيزه تأليف فتوحات مىگويد: «پس از اين كه در تونس از ولى خود ابو محمد عبد العزيز (ابو محمد بن ابى بكر قرشى از عارفان بزرگ آن ديار) جدا شدم و به قصد زيارت خانه خدا به سمت مكه عزيمت نمودم، در مكه خداوند در خاطرم افكند تا فنون معارفى را كه در غيبت خود تحصيل نموده بودم به ولى خود بشناسانم و از جواهر علومى كه به آن دست يافته بودم به او هديه نمايم لذا اين رساله را براى او و همه ياران پاك و برگزيده و صوفيان حقيقتجو و نيز براى دوستمان عبد الله بدر حبشى تأليف نمودم.» | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
[[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] این کتاب را در پانصد و شصت باب تبویب و بر شش قسم تقسیم نموده که هر قسمی شامل چندین باب است: نخست قسم معارف است که شامل هفتادوسه باب می‌باشد و دوم قسم معاملات است که شامل یکصد و شانزده باب است و سوم قسم احوال است که شامل هشتاد باب است و چهارم قسم منازل است که شامل یکصد و چهارده باب است و پنجم قسم منازلات است که شامل هفتادوهشت باب و ششم قسم مقامات است که شامل نودونه باب، که روی‌هم پانصد و شصت باب متصل و ملاحق است که از معارف تا مقامات را فرا گرفته است. | [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] این کتاب را در پانصد و شصت باب تبویب و بر شش قسم تقسیم نموده که هر قسمی شامل چندین باب است: نخست قسم معارف است که شامل هفتادوسه باب می‌باشد و دوم قسم معاملات است که شامل یکصد و شانزده باب است و سوم قسم احوال است که شامل هشتاد باب است و چهارم قسم منازل است که شامل یکصد و چهارده باب است و پنجم قسم منازلات است که شامل هفتادوهشت باب و ششم قسم مقامات است که شامل نودونه باب، که روی‌هم پانصد و شصت باب متصل و ملاحق است که از معارف تا مقامات را فرا گرفته است.<ref>خواجوی،1384، ص45</ref> | ||
وی در باب پانصد و پنجاه‌ونه، چکیده‌ای از فتوحات را در 118 صفحه ارائه كرده است. این باب كه پس از باب مربوط به نماز از پرحجم‌ترین بابهای كتاب است، با مشخص كردن هر باب از ابتدای فتوحات تا باب 475 را خلاصه كرده است ولی از بابهای 476 تا 558 به صورتی بسیار گذرا گذشته است. | وی در باب پانصد و پنجاه‌ونه، چکیده‌ای از فتوحات را در 118 صفحه ارائه كرده است. این باب كه پس از باب مربوط به نماز از پرحجم‌ترین بابهای كتاب است، با مشخص كردن هر باب از ابتدای فتوحات تا باب 475 را خلاصه كرده است ولی از بابهای 476 تا 558 به صورتی بسیار گذرا گذشته است.<ref>برگرفته از خالدی،1388، ص21</ref> | ||
وی این اثر را اثری عظیم نه‌تنها برای معارف اسلامی بلكه برای تمام انسان‌ها به یادگار گذارده است. | وی این اثر را اثری عظیم نه‌تنها برای معارف اسلامی بلكه برای تمام انسان‌ها به یادگار گذارده است.<ref>یحیی عثمان، 1366، شماره 4 ص 1</ref> | ||
این نکته را باید دانست: هر مطلبی که در فتوحات آمده باید به دیده انتقاد در آن نگریست زیرا از زمان شیخ تاکنون هر که خواسته مذهب و نظر خودش را در آن گنجانیده و کلمات را تصحیف و تحریف کرده است و این تصحیفات و تحریفات بیشتر در مسائلی که مربوط به شیعه و پس از تشکیل دولت مستقل شیعی که، مخالف حنبلی و حنفی و غیرهم بودند بیشتر پدیدار گشت | این نکته را باید دانست: هر مطلبی که در فتوحات آمده باید به دیده انتقاد در آن نگریست زیرا از زمان شیخ تاکنون هر که خواسته مذهب و نظر خودش را در آن گنجانیده و کلمات را تصحیف و تحریف کرده است و این تصحیفات و تحریفات بیشتر در مسائلی که مربوط به شیعه و پس از تشکیل دولت مستقل شیعی که، مخالف حنبلی و حنفی و غیرهم بودند بیشتر پدیدار گشت<ref>خواجوی،1384، ص45</ref> | ||
[[شعرانی، عبدالوهاب بن احمد|عبدالوهاب شعرانی]] متوفی 973 ه در چند جای کتاب کبریت احمر و کتاب یواقیت و جواهر تنصیص نموده است که معاندین در فصوص و فتوحات، دس نموده‌اند تا شیخ محی‌الدین عربی را بدنام کنند و چندین موارد مدسوس را نام برده است و در ابتدای یواقیت در این موضوع به‌تفصیل بحث کرده است و گوید تا نسخه‌ای که از روی نسخ شیخ استنساخ شده بود که موارد مشکوک را در آن ندیده‌ایم. | [[شعرانی، عبدالوهاب بن احمد|عبدالوهاب شعرانی]] متوفی 973 ه در چند جای کتاب کبریت احمر و کتاب یواقیت و جواهر تنصیص نموده است که معاندین در فصوص و فتوحات، دس نموده‌اند تا شیخ محی‌الدین عربی را بدنام کنند و چندین موارد مدسوس را نام برده است و در ابتدای یواقیت در این موضوع به‌تفصیل بحث کرده است و گوید تا نسخه‌ای که از روی نسخ شیخ استنساخ شده بود که موارد مشکوک را در آن ندیده‌ایم. <ref>حسن‌زاده آملی،1372، ص350</ref> یکی از نمونه‌های بارز تحریف آن باب سیصد و شصت و ششم درباره قائم آل محمد (ع) است.<ref>همان، ص633</ref> | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
به دليل توجه عالمان و عارفان به اين كتاب، دست‌نوشت‌هاى متعددى از آن پديد آمده است تا آنجا كه به گفته عثمان يحيى تنها در كتابخانه سليمانيه در استانبول بيش از يكصد نسخه خطى از فتوحات موجود مىباشد. | به دليل توجه عالمان و عارفان به اين كتاب، دست‌نوشت‌هاى متعددى از آن پديد آمده است تا آنجا كه به گفته عثمان يحيى تنها در كتابخانه سليمانيه در استانبول بيش از يكصد نسخه خطى از فتوحات موجود مىباشد. | ||
كثرت نسخ خطى هرچند انتساب كتاب را به [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] قطعى مىسازد اما احتمال دس و تحريف را نيز در آنها تقويت مىكند، اگر آنچه شعرانى درباره كتاب فتوحات گفته است صحيح باشد، متعجب مىشويم كه چه مقدار از اين مهمترين كتاب [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] از آن اوست و چه مقدار از آن منسوب به اوست. شعرانى مىگويد هنگامی‌که درصدد تلخيص كتاب فتوحات برآمد با عباراتى مواجه گرديد كه به گمان او با عقايد مسلم كافه مسلمين تعارض داشت او پس از اندكى شك و ترديد آنها را حذف كرد و روزى اين مطالب را با شيخ شمس‌الدین (متوفاى سال 955 ه. ق) كه نسخهاى از فتوحات را به خط خود نوشته و با نسخه مؤلف در قونيه مقابله كرده بود در ميان گذاشت، و پس از خواندن آن دريافت كه هیچ‌یک از عباراتى كه وى حذف كرده بود، در آن نسخه موجود نيست. شعرانى نقل مىكند كه براى وى مسلم گرديد كه نسخههاى فتوحات كه در زمان وى در مصر رواج داشت، شامل قسمت‌هایی مىشد كه به نام مؤلف جعل شده بود و در مورد كتاب فصوص و ديگر آثار وى نيز چنين كارى صورت گرفته بود. | كثرت نسخ خطى هرچند انتساب كتاب را به [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] قطعى مىسازد اما احتمال دس و تحريف را نيز در آنها تقويت مىكند، اگر آنچه شعرانى درباره كتاب فتوحات گفته است صحيح باشد، متعجب مىشويم كه چه مقدار از اين مهمترين كتاب [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] از آن اوست و چه مقدار از آن منسوب به اوست. شعرانى مىگويد هنگامی‌که درصدد تلخيص كتاب فتوحات برآمد با عباراتى مواجه گرديد كه به گمان او با عقايد مسلم كافه مسلمين تعارض داشت او پس از اندكى شك و ترديد آنها را حذف كرد و روزى اين مطالب را با شيخ شمس‌الدین (متوفاى سال 955 ه. ق) كه نسخهاى از فتوحات را به خط خود نوشته و با نسخه مؤلف در قونيه مقابله كرده بود در ميان گذاشت، و پس از خواندن آن دريافت كه هیچ‌یک از عباراتى كه وى حذف كرده بود، در آن نسخه موجود نيست. شعرانى نقل مىكند كه براى وى مسلم گرديد كه نسخههاى فتوحات كه در زمان وى در مصر رواج داشت، شامل قسمت‌هایی مىشد كه به نام مؤلف جعل شده بود و در مورد كتاب فصوص و ديگر آثار وى نيز چنين كارى صورت گرفته بود.<ref>تاريخ فلسفه در اسلام م. م. شريف ج 1 ص 564. اليواقيت و الجواهر ص 3. كشف الظنون ج 2 ص 1239</ref> | ||
عثمان يحيى اولين ناشر فتوحات را امير عبدالقادر جزايرى دانسته و همو نيز مىگويد كه فتوحات تا سال 1329ه. ق سه بار در قاهره انتشار يافت. | عثمان يحيى اولين ناشر فتوحات را امير عبدالقادر جزايرى دانسته و همو نيز مىگويد كه فتوحات تا سال 1329ه. ق سه بار در قاهره انتشار يافت. | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۴: | ||
6- شرح مشكلات الفتوحات اثر عبدالكریم الجیلی (م8208 ه)بر برخی از فقرات باب 559 | 6- شرح مشكلات الفتوحات اثر عبدالكریم الجیلی (م8208 ه)بر برخی از فقرات باب 559 | ||
7. و... | 7. و... <ref>یحیی، عثمان.1131. ص468</ref> | ||
از دیگر پژوهشهای صورت گرفته بر روی فتوحات مكیه می‌تواند از گزیده‌های آن به قلم عبدالوهاب شعرانی یاد كرد: وی در چند اثر از آثار خود مثل الیواقیت و الجواهر، لواقح الانوار القدسیه فی بیان قواعد الصوفیه، الكبریت الأحمر فی بیان علوم الكشف الاكبر، النفحات القدسیه فی بیان قواعد الصوفیه می‌کوشد تا گزیده‌ای از فتوحات ارائه دهد و از نظریات [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] دفاع كند. | از دیگر پژوهشهای صورت گرفته بر روی فتوحات مكیه می‌تواند از گزیده‌های آن به قلم عبدالوهاب شعرانی یاد كرد: وی در چند اثر از آثار خود مثل الیواقیت و الجواهر، لواقح الانوار القدسیه فی بیان قواعد الصوفیه، الكبریت الأحمر فی بیان علوم الكشف الاكبر، النفحات القدسیه فی بیان قواعد الصوفیه می‌کوشد تا گزیده‌ای از فتوحات ارائه دهد و از نظریات [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] دفاع كند. | ||