تهذیب و تصحیح ترجمان اللغة: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قزوینی، محمد بن یحیی|محمدشفیع قزوینی]]، مترجم کتاب «قاموس» یـا مصنف‌ «ترجمان‌ اللغة»، در نظر داشته است که «شرحی مبسوط [بر قاموس‌] نوشته، مفصلا معانی‌ الفاظ ظاهره‌ را‌ تفسیر نماید» و از کتاب‌های متقدمان‌ شواهدی‌ را به‌ شرح‌ مذکور‌ بـیفزاید، اما این ترتیب کار از‌ آن‌ جهت سرانجام نمی‌یابد که قصد شارح به اطلاع سلطان‌ صفوی می‌رسد، کـه‌ بـا‌ القاب و عناوین متعدد در چند سطر‌ بلند از وی یاد‌ می‌شود‌ و در نهایت پس از آخرین‌ عنوان‌ یـعنی «محط رحال كافة أنام»، نام وی یعنی «السلطان بـن‌ السـلطان و الخاقان بن‌ الخاقان‌ المؤيد بتأييدات خالق الثقلين شـاه‌ سـلطان‌ حسین»، آشکار می‌شود و شاه‌ که‌ «این ذره بی‌مقدار و این‌ خاکسار‌ بی‌اعتبار را منظور نظر التـفات و عنایت‌ و مشمول عواطف بی‌غایت و نهایت فرموده، مقرر می‌دارد» کـه‌ دسـت‌ از شرح مزبور برداشته کتاب مذکور‌ را‌ فارسی کـند‌. «تا‌ فارسی‌زبانان‌ را حظی وافر و نصیبی‌ متکاثر بوده‌، ثواب آن به روزگار فرخنده‌آثـار پادشـاه... عاید گردد»؛ در نتیجه مترجم «حسب‌ الفرمان‌‌ قضاجریان شروع در مقصود» می‌نماید‌، اما‌ اندکی‌ از‌ آنچه‌ را که در‌ طـرح‌ نخست خود لازم می‌دانسته با تعبیر «ایرادات ضرور» به کار می‌افزاید و بدین‌سان ترجمه را «در مدت‌‌ سـی‌ ویـک‌ ماه و ده یوم» به پایان می‌برد و دوره کـار‌ ترجمه‌ را‌ با‌ ایـن‌ تـعبیر بیان می‌کند که‌ «آغـاز چـهره‌گشایی این گلزار همیشه بهار و این شاهد سراپانگار در دهم شهر شعبان المعظم سنه 1114 رخ نموده و زیـور اتمام و پیرایه اختتام‌ در بیستم شهر ربـیع‌الاول‌ سـنه 1117 پوشیده» اسـت<ref>ر.ک: حبیبی، حسن، ص61</ref>.

البـته مترجم «ترجمان اللغة» طرح نخستین خود را به‌صورتی‌ دیگر پی می‌گیرد؛ بدین بیان که وی کتاب دیگری را به‌ نام‌ «الجموع و المصادر» بـه رشته تحریر درآورده و در آن «جمع‌های کلمات و مصدرهایی که از قلم صـاحب قاموس افتاده‌، گـرد آورده است»<ref>ر.ک: همان</ref>.