پرش به محتوا

بغداد (چند مقاله در تاريخ و جغرافيای تاريخی): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'كائن، كلود' به 'کائن، کلود')
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۹: خط ۳۹:
}}
}}


 
'''بغداد (چند مقاله در تاریخ و جغرافیای تاریخی)'''، کتابى حاوى چهار مقاله تحقیقى ارزشمند در زمینه تاریخ و جغرافیاى تاریخى بغداد است. بغداد از این جهت داراى اهمیت است که شناخت درست از اوضاع و احوال سیاسى، اجتماعى و فرهنگى حکومت پانصد ساله عباسى بدون آگاهى کامل از شهر بغداد ممکن نیست.
'''بغداد (چند مقاله در تاريخ و جغرافيای تاريخی)'''، كتابى حاوى چهار مقاله تحقيقى ارزشمند در زمينه تاريخ و جغرافياى تاريخى بغداد است. بغداد از اين جهت داراى اهميت است كه شناخت درست از اوضاع و احوال سياسى، اجتماعى و فرهنگى حكومت پانصد ساله عباسى بدون آگاهى كامل از شهر بغداد ممكن نيست.


== ساختار و گزارش محتوا==
== ساختار و گزارش محتوا==




كتاب از چهار بخش تشكيل و در هر بخش يك مقاله ارائه شده است. اين مقالات به ترتيب بدين شرح است:
کتاب از چهار بخش تشکیل و در هر بخش یک مقاله ارائه شده است. این مقالات به ترتیب بدین شرح است:


# مقاله "[[دوری، عبدالعزیز|عبدالعزيز دورى]]" از اساتيد دانشگاه اردن با عنوان "تاريخ كهن بغداد".
# مقاله "[[دوری، عبدالعزیز|عبدالعزیز دورى]]" از اساتید دانشگاه اردن با عنوان "تاریخ کهن بغداد".
# مقاله "ا.دِ وُما" از مورخان فرانسوى با نام "جغرافياى تاريخى بغداد".
# مقاله "ا.دِ وُما" از مورخان فرانسوى با نام "جغرافیاى تاریخى بغداد".
# مقاله "دومينگ سوردل" مورخ فرانسوى با نام "بغداد پايتخت عباسيان".
# مقاله "دومینگ سوردل" مورخ فرانسوى با نام "بغداد پایتخت عباسیان".
# مقاله "كلود كاهن" خاور شناس فرانسوى و استاد دانشگاه پاريس با عنوان" بغداد در روزگار آخرين خلفاى عباسى".
# مقاله "[[کائن، کلود|کلود کاهن]]" خاور شناس فرانسوى و استاد دانشگاه پاریس با عنوان" بغداد در روزگار آخرین خلفاى عباسى".


مقاله اول را [[دولتشاهی، اسماعیل|اسماعيل دولتشاهى]] و سه مقاله بعد را ايرج پروشانى ترجمه كرده است.
مقاله اول را [[دولتشاهی، اسماعیل|اسماعیل دولتشاهى]] و سه مقاله بعد را ایرج پروشانى ترجمه کرده است.


بخش اول:
بخش اول:


عبدالعزيز دوري كه خود در بغداد متولد شده است، مقاله‌اش [[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]] را در 13 بخش ارائه كرده است: نامگذاری، بنا، از هارون تا آل بويه، سلجوقيان، مغولان و.... بغداد در قرن دوم هجری ايجاد شد و قرن‌ها مركز فرهنگی جهان اسلام به شمار مى‌رفت. گذشته از منشأ نامگذاری بغداد كه روشن نيست بنای آن توسط منصور عباسي با عنايت به استراتژيك بودن محل آن گذاشته شد. نویسنده معتقد است كه نقشه بغداد منعكس كننده انديشه‌های اجتماعی است. "شهري مدوّر" كه مركز آن نسبت به بخش‌های مختلف، دارای فاصله مساوي بود و به سهولت از آن مراقبت و دفاع میشد. محله‌ها از لحاظ قومي يا شغلي همگن بودند. بازارها در نقشه بغداد سهم عمده‌ای داشتند و هر حرفه‌ای و كسبي، بازار يا گذرگاه جداگانه‌ای داشت. نویسنده در اين مقاله گزارش مختصر، اما جامعي از اوضاع بغداد در دوره‌های مختلف تاریخی تا امروز ارائه داده است. در صدر مصادر اين مقاله آثار مورخاني چون طبري، مسعودي، يعقوبي، [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]] و جغرافى‌داناني؛ مانند ابن‌رسته، ابن‌فقيه، [[ابن حوقل، محمد بن حوقل|ابن‌حوقل]] ديده می‌شود. دكتر احمد سوسه توانسته است بر مبنای تحقيقاتش شهر مدوّر بغداد را ترسيم كند كه در پايان مقاله به نقل از كتابش "بغداد مدينة السلام و غزوالمغفول" آمده است.
[[دوری، عبدالعزیز|عبدالعزیز دوری]] که خود در بغداد متولد شده است، مقاله‌اش [[تاریخ بغداد|تاریخ بغداد]] را در 13 بخش ارائه کرده است: نامگذاری، بنا، از هارون تا آل بویه، سلجوقیان، مغولان و.... بغداد در قرن دوم هجری ایجاد شد و قرن‌ها مرکز فرهنگی جهان اسلام به شمار مى‌رفت. گذشته از منشأ نامگذاری بغداد که روشن نیست بنای آن توسط منصور عباسی با عنایت به استراتژیک بودن محل آن گذاشته شد. نویسنده معتقد است که نقشه بغداد منعکس کننده اندیشه‌های اجتماعی است. "شهری مدوّر" که مرکز آن نسبت به بخش‌های مختلف، دارای فاصله مساوی بود و به سهولت از آن مراقبت و دفاع میشد. محله‌ها از لحاظ قومی یا شغلی همگن بودند. بازارها در نقشه بغداد سهم عمده‌ای داشتند و هر حرفه‌ای و کسبی، بازار یا گذرگاه جداگانه‌ای داشت. نویسنده در این مقاله گزارش مختصر، اما جامعی از اوضاع بغداد در دوره‌های مختلف تاریخی تا امروز ارائه داده است. در صدر مصادر این مقاله آثار مورخانی چون طبری، مسعودی، یعقوبی، [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثیر]] و جغرافى‌دانانی؛ مانند ابن‌رسته، ابن‌فقیه، [[ابن حوقل، محمد بن حوقل|ابن‌حوقل]] دیده می‌شود. دکتر احمد سوسه توانسته است بر مبنای تحقیقاتش شهر مدوّر بغداد را ترسیم کند که در پایان مقاله به نقل از کتابش "بغداد مدینة السلام و غزوالمغفول" آمده است.


بخش دوم:
بخش دوم:


در نه بخش، جغرافيای بغداد ارائه شده است. در بخش اول كه مقدمه كتاب است چنين میخوانيم: "برای توضيح علت استقرار بغداد در محل كنونى‌اش كافي نيست كه تنها به پيرامون نزدیک آن چشم بدوزيم، بلكه بيشتر بايد مجموعه بين‌النهرين و الجزيره را كه اين شهر در مرز ميان آنها جای دارد، در نظر داشته باشيم. تنها در اين مقياس است كه شايد اهميت و مفهوم كامل بغداد پديدار میگردد". در بخش دوم، ويژگى‌های طبیعی اين شهر مورد مطالعه قرار گرفته است. بغداد در محل ويژه‌ای قرار دارد كه محل عبور به سواحل مديترانه يا مصر و نيز شهرهای مذهبی كربلا و نجف و... بوده است. عناوين بخش‌های ديگری كه در اين مقاله آمده است عبارت است از: محل تاریخی بغداد، وضع اقليمي، وضع دجله، طغيان‌های دجله، اصلاحات پياپي در بغداد و دفاع آن در برابر سيلاب‌ها. در ابتدای اين مقاله منابعي برای مراجعه معرفي شده است.
در نه بخش، جغرافیای بغداد ارائه شده است. در بخش اول که مقدمه کتاب است چنین می‌خوانیم: "برای توضیح علت استقرار بغداد در محل کنونى‌اش کافی نیست که تنها به پیرامون نزدیک آن چشم بدوزیم، بلکه بیشتر باید مجموعه بین‌النهرین و الجزیره را که این شهر در مرز میان آنها جای دارد، در نظر داشته باشیم. تنها در این مقیاس است که شاید اهمیت و مفهوم کامل بغداد پدیدار میگردد". در بخش دوم، ویژگى‌های طبیعی این شهر مورد مطالعه قرار گرفته است. بغداد در محل ویژه‌ای قرار دارد که محل عبور به سواحل مدیترانه یا مصر و نیز شهرهای مذهبی کربلا و نجف و... بوده است. عناوین بخش‌های دیگری که در این مقاله آمده است عبارت است از: محل تاریخی بغداد، وضع اقلیمی، وضع دجله، طغیان‌های دجله، اصلاحات پیاپی در بغداد و دفاع آن در برابر سیلاب‌ها. در ابتدای این مقاله منابعی برای مراجعه معرفی شده است.


بخش سوم:
بخش سوم:


اوضاع بغداد را در زمان حكومت عباسيان محتواى اين بخش را تشكيل مى‌دهد. سوردل مطالبش را بدون هيچ گونه ريز عنواني به صورت مسلسل‌وار آورده است. نویسنده معتقد است كه پيريزي شهر بغداد معمولاً یکی از مهم‌ترين رويدادهای تاريخ جهان اسلام تلقي می‌شود. پى‌ريزي اين شهر كه موضع آن به دلايل نظامي، سوق الجيشي، اقتصادی و حتي اقليمي برگزيده شده بود، به اين معني بود كه خليفه مى‌خواست چيزي بيش از آنچه امويان داشته‌اند، بسازد و امپراتوري عظيم خود را صاحب مركزي واقعي كند. در اين بخش روند افزايش اهميت بغداد كه با وجود اغتشاشات گوناگون همواره ثروتمند و فعّال بود، مورد بررسی قرار گرفته است. نكته مهم درباره اين مقاله آنست كه مصادر آن ذكر نشده است.
اوضاع بغداد را در زمان حکومت عباسیان محتواى این بخش را تشکیل مى‌دهد. سوردل مطالبش را بدون هیچ گونه ریز عنوانی به صورت مسلسل‌وار آورده است. نویسنده معتقد است که پیریزی شهر بغداد معمولاً یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ جهان اسلام تلقی می‌شود. پى‌ریزی این شهر که موضع آن به دلایل نظامی، سوق الجیشی، اقتصادی و حتی اقلیمی برگزیده شده بود، به این معنی بود که خلیفه مى‌خواست چیزی بیش از آنچه امویان داشته‌اند، بسازد و امپراتوری عظیم خود را صاحب مرکزی واقعی کند. در این بخش روند افزایش اهمیت بغداد که با وجود اغتشاشات گوناگون همواره ثروتمند و فعّال بود، مورد بررسی قرار گرفته است. نکته مهم درباره این مقاله آنست که مصادر آن ذکر نشده است.


بخش چهارم:
بخش چهارم:


بغداد را در روزگار آخرين خلفای عباسي كه همزمان با حكومت سلجوقيان بوده و از اهميت ويژه‌ای برخوردار است، مورد مطالعه قرار داده است. فتح بغداد به دست سلجوقيان دوران تازه‌ای را در تاريخ خاورميانه رقم زد. پديد آمدن نظام حكومتي جديد در بغداد دگرگونى‌هایی در پي داشت و حضور خلافت در آنها پيچيدگى‌های خاصی را ايجاد كرد كه نویسنده در صدد تبيين آنها است. توسعه قدرت سلجوقيان واكنش‌هایی را در برداشت كه در نتيجه اوضاع مصيبت باري را در تمامي زمينه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بر جای نهاد. در طول قرن ششم در رابطه با منابع تاریخی به جز خلاصه نگارى‌های كوچكي، نظير تذكره [[ابن حمدون، محمد بن حسن|ابن حمدون]]، در اين زمينه چيز ديگری وجود ندارد. خلافت در پايان قرن ششم و ابتدای قرن هفتم مدت كوتاهي عظمت خود را باز مى‌يابد.در اين مدت حيات فرهنگی در بغداد احيا مى‌شود. آثاری مانند: [[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]] ابن ساعي و [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحديد]] در اين دوران به نگارش درمیآيند. نویسنده مقاله‌اش را با اين سطور به پايان مى‌برد: "سر انجام واقعه شوم زماني روي مى‌دهد كه هولاكو سر كرده مغولان بغداد را محاصره مى‌كند؛ در حالى كه نه تنها هيچ اميري را يارای كمك رساني به بغداديان نيست، بلكه بعضي از آنان به اكراه وادار به شركت در اين محاصره مى‌شوند. مقاومت به زودي در هم مى‌شكند، خليفه مستعصم كه مذاكره و چارري را محال يا دون شأن خود مى‌پنداشت، تسليم مى‌شود، با اين حال او و تمام خاندانش را مى‌كشند و اين پايان خلاف در بغداد است، پايان خلافتي واقعي. اگر نگوييم همه شهر، ولي قسمت اعظم آن ويران مى‌گردد و توده عظيمي از مردم قتل عام مى‌شوند. بغداد از اين پس نيز به حيات خود ادامه مى‌دهد؛ اما در پايان اين تحولات به صورت پايتخت و مركز ايالتي امپراتوري بزرگ، بريده و جدا افتاده از بقيه پيكر اسلام". در اين مقاله نيز آدرس منابع نيامده است و در بخش كتابشناسی مقاله عبارتي آمده است كه عذر تقصير است: "دادن مآخذ كتابشناسی دقيق و كامل برای مقاله‌ای كه موضوعش بدين وسعت و كليت است، غير ممكن می‌نماید. بنابراین كافي است تنها منابع ادبي اصلی را در اين جا يادآور شويم". واضح است كه ارزش يك مقاله علمى به ارجاعات وابسته است.
بغداد را در روزگار آخرین خلفای عباسی که همزمان با حکومت سلجوقیان بوده و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، مورد مطالعه قرار داده است. فتح بغداد به دست سلجوقیان دوران تازه‌ای را در تاریخ خاورمیانه رقم زد. پدید آمدن نظام حکومتی جدید در بغداد دگرگونى‌هایی در پی داشت و حضور خلافت در آنها پیچیدگى‌های خاصی را ایجاد کرد که نویسنده در صدد تبیین آنها است. توسعه قدرت سلجوقیان واکنش‌هایی را در برداشت که در نتیجه اوضاع مصیبت باری را در تمامی زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بر جای نهاد. در طول قرن ششم در رابطه با منابع تاریخی به جز خلاصه نگارى‌های کوچکی، نظیر تذکره [[ابن حمدون، محمد بن حسن|ابن حمدون]]، در این زمینه چیز دیگری وجود ندارد. خلافت در پایان قرن ششم و ابتدای قرن هفتم مدت کوتاهی عظمت خود را باز مى‌یابد.در این مدت حیات فرهنگی در بغداد احیا مى‌شود. آثاری مانند: [[تاریخ بغداد|تاریخ بغداد]] ابن ساعی و [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح نهج‌البلاغه ابن ابى‌الحدید]] در این دوران به نگارش درمیآیند. نویسنده مقاله‌اش را با این سطور به پایان مى‌برد: "سر انجام واقعه شوم زمانی روی مى‌دهد که هولاکو سر کرده مغولان بغداد را محاصره مى‌کند؛ در حالى که نه تنها هیچ امیری را یارای کمک رسانی به بغدادیان نیست، بلکه بعضی از آنان به اکراه وادار به شرکت در این محاصره مى‌شوند. مقاومت به زودی در هم مى‌شکند، خلیفه مستعصم که مذاکره و چارری را محال یا دون شأن خود مى‌پنداشت، تسلیم مى‌شود، با این حال او و تمام خاندانش را مى‌کشند و این پایان خلاف در بغداد است، پایان خلافتی واقعی. اگر نگوییم همه شهر، ولی قسمت اعظم آن ویران مى‌گردد و توده عظیمی از مردم قتل عام مى‌شوند. بغداد از این پس نیز به حیات خود ادامه مى‌دهد؛ اما در پایان این تحولات به صورت پایتخت و مرکز ایالتی امپراتوری بزرگ، بریده و جدا افتاده از بقیه پیکر اسلام". در این مقاله نیز آدرس منابع نیامده است و در بخش کتابشناسی مقاله عبارتی آمده است که عذر تقصیر است: "دادن مآخذ کتابشناسی دقیق و کامل برای مقاله‌ای که موضوعش بدین وسعت و کلیت است، غیر ممکن می‌نماید. بنابراین کافی است تنها منابع ادبی اصلی را در این جا یادآور شویم". واضح است که ارزش یک مقاله علمى به ارجاعات وابسته است.


==وضعيت==
==وضعیت==




فهرست مندرجات كتاب در ابتدا و دو نقشه از موقعيت جغرافيايى و شهر قديم و جديد بغداد و نمايه كتاب در پايان آمده است.
فهرست مندرجات کتاب در ابتدا و دو نقشه از موقعیت جغرافیایى و شهر قدیم و جدید بغداد و نمایه کتاب در پایان آمده است.


==منابع مقاله==
==منابع مقاله==
متن كتاب.
متن کتاب.
 
 
 


[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده: تاریخ (عمومی)]]
[[رده: تاریخ (عمومی)]]
[[رده: تاریخ آسیا]]
[[رده: تاریخ آسیا]]
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش