منية المريد في آداب المفيد و المستفيد: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون تردید، یکی از منابع‎ اصلی [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید‎]] در‎ نگارش منية المريد، که سخت تحت تاثیر آن نیز بوده، کتاب «تذكرة السامع في أدب العالم‎ و المتعلم»، نوشته بدرالدین بن جماعه کنانی (م 733ق) است. ازاین‌روی‎ در بسیاری‎ از مطالب، نظم ابواب، فـصول و مستندات به یکدیگر نزدیک هستند. این هم‎خوانی به‎‎صورت‎ کلی‎ نمایان است. اما در زیاده و کمی مطالب با یکدیگر تفاوت‎هایی دارند. «منية المريد» در ابواب کلی بر «تذكرة‎ السامع»، دو باب، خاتمه و تتمه افزون دارد. البته «تذكرة السامع» نیز بابی تحت عنوان «آداب‎ و شرایط‎ سکونت در مدارس» بر «المنية المريد» اضافه دارد‎. در‎ مستندات‎ مباحث، نیز تفاوت‎های جزئی با یکدیگر دارند؛ از‎ جمله «منية المريد» در آغاز باب‌ها و برخی فصول از روایات ائمه دوازده‌گانه(ع) استفاده کرده و افـزون‎ بر آنچه «تذكرة السامع» از‎ پیامبر‎(ص)، اصحاب و بزرگان‎ دانش‎ آورده‎ است، از روایات ائمه شیعه در جای‎‎جای‎ مباحث سود جسته است، که این خود امتیاز بسیار والایی است که آن را‎ غنی‌تر‎ و نگرش آن را متقن‎تر و وسیع‎تر کرده است‎. آنچه به‌طور کلی، اسباب امتیاز‎ کتاب «منية المريد» است، استناد به سخنان گهربار اهل‎‌بیت(ع) در دو باب است: یکی در «آداب فـتوی، مفتی و مستفتی و شرایط آن» و دیگری درباره «مناظره، شروط، آداب و آفات آن» و خاتمه درباره مطالب مهمی در‎ اقسام‎ علوم شرعی و نصایح به دانشجویان است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1960/107 ر.ک: همان]</ref>‎.  

در باب دوم، شـرایط و اموری که در مفتی‎ معتبر‎ است، احکام و آداب و وظایف فتوادهنده‎، آداب‎ فتوا و صادر کردن حکم، احکام و آداب و وظایف مستفتی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. شهید پس از مقدمه به ‎‎شایستگی‌های مفتی‎ از قبیل: عدالت و فقاهت اشاره می‌کند و بر آن است که ‎فـقیه جامع‌الشرایط باید به‎ معارف‎ اسلامی‎، مسائل کلامی و علوم زیربنائی که در شناخت ادله شـرعی نقش دارد آگـاهی داشته و به موارد‎ اختلاف و اتفاق علما و فقها، در مسائل شرعی آشنا باشد و دارای ملکه نفسانی و قوه و نیرویی قدسی‎ و ملکوتی باشد که فروع احکام‎ را‎ از اصول و کلیات آن استنباط کند. کسانی که دارای این ویژگی‌ها باشند بر آنها واجب خواهد بود نسبت به مسائل مورد نیاز خود فتوا دهند و مسائلی که از آنها پرسش می‌شود را پاسخ گویند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1960/108 ر.ک: همان، ص108]</ref>‎.  

در فصل دوم، از آفات و نتائج‎ سوئی‎ که از رهگذر مناظره مخرب نصیب‎ انسان‎ می‌شود و تأثیر نامطلوبی که بر اخلاق و رفـتار افـراد می‌گذارد، سخن گفته است و سفارش نموده مناظره به‌منظور غلبه بر دیگران، اقناع و اسکات خصم و مباهات و فضل‎فروشی صورت‎ نگیرد‎. سپس نتائج سوئی را برای‎ مناظره‎ نادرست برشمرده است؛ از قبیل: عدم پذیرش حق از رهگذر گفتگو همراه با جدال و ستیز، جلوه‌گری رزائل مانند: خشم، غـضب، حقد، کینه‌توزی، رشک و حسد، انزوا و گوشه‌گیری از مردم‎، سخنان‎ ناروا بر زبان راندن و احساس تکبر و خودستایی در برابر دیگران و...<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1960/109 ر.ک: میری، سید عباس، ص109]</ref>‎.  

فـصل دوم، به علوم و دانش‌های فرعی که معرفت و شـناخت علوم‎ شرعی‎ بر‎ آن توقف دارد، مثل معرفت خداوند و مسائل مربوط به آن که از راه تأمل در نشانه‌های الهی می‌توان‎ بدان دست یافت و معرفت و کسب علومی که فهم احکام و آیات قرآن و احادیث بر‎ آن مبتنی است و مقدار‎ لازم‎ از هریک را گوشزد می‌کند. سپس علوم مورد نیاز علم فقه استدلالی را برمی‌شمرد که مجموعاً دوازده علم است (صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، بدیع، لغت، اصول فقه، رجال، منطق، تفسیر و حدیث)<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1960/110 ر.ک: همان، ص110]</ref>‎.  

بخش پایانی کتاب به توصیه‌ها و پندهای‎ شهید‎ به‎ دانشجویان اختصاص یافته است؛ از جمله توصیه‌های شهید: قدرشناسی فـرصت‎های زودگذر عمر است‎ که محصل‎ باید‎ آن را غنیمت شمرده و از آن کمال بهره‌برداری را در راه کسب فضائل و ملکات‎ علمی‎ و ارتقاء‎ دانش خود بنماید. کوتاهی و سهل‌انگاری در راه تحصیل دانش، مایه حسرت و تأسف درازمدت و موجب‎ سر‎درگمی در هـدف می‌گردد. تلاش در راه کسب دانش، پلکان ترقی است و جایگاه‎ و مدارج‎ عالی‎ قیامت و هم‎جواری با انبیا، شهدا، صالحین، علما و... به‌وسیله دانش و با استفاده از همین فرصت‎‍‎های عمر به ‎دست‎ می‌آید‎. اگر دانشجو در طریق تحصیل علم، تن‌آسایی پیشه سازد و همت بلند نداشته باشد،‎ این‎ ناشی‎ از نارسایی عقل و غفلت او خواهد بود که باید از آن به خداوند پناه برد. البته تأسف‎ در‎ صورتی است که در قیامت از عذاب الهی مصون باشد، والا باید آماده عذاب‎ الهی‎ بود‎ به‌خاطر قصور در وظیفه واجب عینی یا کفائی که خود گناه است و بنابراین، سرگرمی‌ها و تن پروری‌ها و اشتغالات‎ غیر‎ علمی‎ و شانه خالی کردن از زیر بار رنج تحصیل فقه و مقدمات آن بزرگ‎ترین گـناه محسوب‎ می‌شود؛ گرچه آن اشتغالات غیر علمی، عبادت، مثل: دعا و قرائت قرآن باشد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1960/110 ر.ک: همان]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35159/2/237 متن کتاب، ص238-237]</ref>‎.