شرحی الإشارات: تفاوت میان نسخه‌ها

در اين قسمت مناسب است به عنوان گزارشى از محتواى كتاب، به برخى از اشكالات فخر رازى بر اشارات بو على اشاره كنيم تا نوع برخورد وى با اين كتاب ارزش‌مند علمى معلوم گردد: شيخ الرئيس در باره دلالت التزامى، در فصل ششم از نهج اول، مى‌گويد: دلالت لفظ بر معنى يا به صورت تبعى و التزام است يا...، به اين صورت كه لفظ با دلالت مطابقى بر معنايى دلالت كند و آن معناى مطابقى معناى ديگرى لازم داشته باشد؛ نه آنكه آن معناى ديگر جزيى از معناى مطابقى لفظ باشد، بلكه با آن ملازم باشد و مصاحب، مانند دلالت لفظ سقف بر ديوار و... فخر رازى، دلالت التزامى را مورد تشكيك قرار داده، مى‌گويد: يك لفظ ممكن است داراى لوازم ذهنى نامتناهى باشد، حال يا لفظ بر همه اين لوازم نامتناهى دلالت دارد يا فقط بر لوازم بين و آشكار دلالت دارد كه قسم اول محال است، زيرا لازم مى‌آيد كه لفظ واحد، بر معانى غير متناهى دلالت كند و قسم دوم نيز باطل است، زيرا دلالت لفظ بر لازم واحدى ممكن است در نزد فردى آشكار باشد در حالى كه در نزد ديگرى آشكار نباشد، پس وقتى كه اين دلالت نزد اشخاص و احوال مختلف، متفاوت گرديد، اعتماد بر آن شايسته نيست.

در فصل هفتم از نهج سوم اشارات، شيخ الرئيس، مطلبى دارد راجع به نياز قضيه به رابطه كه امام رازى معتقد است قضايايى كه محمول آنها اسم مشتق است نيازمند به رابطه نيستند.

از جمله مطالبى كه شارح با آن مخالفت نموده، اعتراضى است كه بر موجبه بودن قضيه معدوله و صدق قضيه سالبه بدون ثبوت موضوع دارد.

عكس نداشتن قضيه سالبه‌ى مطلقه كليه و انتقادى كه فخر رازى از تعريف بو على در مورد قياس اقترانى مى‌كند، از ديگر اختلافات شارح با ماتن، در بخش منطق اشارات است.

در بحث زمان كه شيخ الرئيس، به اثبات وجود آن و بررسى ماهيت آن پرداخته است(وى از راه حدوث و قدم كه با حكمت الهى تناسب دارد، به اثبات آن پرداخته است)، فخر رازى اشكالاتى را بر آن وارد مى‌داند.

از ديگر اعتراضات فخر رازى در شرح اشارات، مى‌توان به اعتراض وى بر قاعده«الحق ماهيّته انيّته»، اعتراض او بر ادله شيخ الرئيس مبنى بر نفى ماهيّت از واجب تعالى، ايرادهاى وى بر برهان توحيد، ايرادهاى وى بر استدلال شيخ الرئيس بر نفى تركيب از واجب تعالى، اعتراضش بر نفى حدّ از واجب تعالى كه شيخ الرئيس در خاتمه برهان بر نفى اجزاى عقلى از واجب تعالى، گفته است: «خدواند متعال داراى تعريف حدى نيست، چون داراى جنس و فصل نيست»، ايرادهاى او بر استدلال‌ها و براهين بو على در مسئله مهم علم واجب، ايراد وى به قاعده«الواحد لا يصدر عنه الا الواحد» و... اشاره كرد. شدت اعتراض امام رازى به شيخ الرئيس، گاهى به حدى است كه استدلال‌هاى وى را از بافته‌هاى سست عنكبوت، سست‌تر خوانده است.

[[رده:فلاسفه قرن پنجم]]

[[رده:فيلسوفان قرن پنجم، آ–ی]]