مرزهای کرانمندی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مرزهای کرانمندی''' نوشته ی [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] کتابی است فلسفی که متأسّفانه در کتبخانه ی ملّی به خطا آن را در ذیل فق و حدود و حقوق اسلامی قید کرده اند. در واقع لفظ حدود الله که در متن با توجّه به آیات قرآنی مورد استفاده قرار گرفته کتابدار کتابخانه ی ملّی به خطا افتاده و تورّقی کافی و نظری وافی در متن نینداخته تا نظریات فلسفیِ آن را ببیند. برای این که معلوم شود کار از نوع فکر و فلسفه است کافی بود تورّقی سریع صورت بگیرد و یا فهرست مطالب و یا منابع را از نظر بگذراند. به هر حال این کتاب از جمله کتابهایی است که از سویی فلسفی است و از دیگر سو مربوط به انسان شناسی می شود، گرچه عنصر اپیستمولوژیک آن نیز بسیار قوی است.

کتاب گرچه از مرز سخن گفته و تشابه صوری با مفهوم مرز برقرار می کند و حتّی از آن نیز می توان استفاده ای کاربردی کرد، با این حال مرزهای اندیشه را مدّ نظر قرار داده و بدان سو مایل است. و از کرانمند در برابر ناکرانمند یا بی کرانه دو مفهوم واجب و ممکن را تداعی می کند ولی بحث کتاب در این است که اگر انسان و عالم کرانمندند مرزهای کرانمندی کجاست و چگونه می توان آن مرزها را تشخیص داد و یا حدود آن را تعیین کرد. در عین حال بحث از عدول از کرانه ها و خروج از مرزها نیز در این حوزه مطرح می شود. به هر جهت کتابی است بکر با موضوعی نو و در عین حال با تحلیلی ویژه که منحصراً به نویسنده ربط پیدا می کند.

در همان ابتدای کتاب در بخش مقدّمه عنوانی وجود دارد به نام «متألّهان و فلاسفه»، همین عنوان می توانست سندنویس کتابخانه را روشن کند که موضوع کتاب را درست تشخیص بدهد. ضمن این که مقوله ی کرانمندی و ناکرانمندی امری است کاملاً عقلانی و فلسفی. این چیزی است که در طول کتاب می توان آن را یافت. برداشت و نقد از گفته های برخی از فلاسفه که در اینجا سخنان متألّه شهیر [[پل تیلیخ]] مد نظر است چیزی است که مؤلّف به آن متوجّه بوده و به نقد آن پرداخته است. چنانکه بیان شد این موضوع در فلسفه متأسّفانه اگر نگوییم بی سابقه لااقل می توانیم به کم سابقه بودنش اشاره کنیم. با این حساب مراد از مرزها، تمام آن چیزی است که معنا و مفهوم، عقل و فلسفه می توان در نظر آورد. هر چیزی که هست اعم از مادی و معنوی. و چیزی در عالم امکان نیست که نتوان برای آن مرز یا مرزهایی را لحاظ کرد. این اثر در پی تبیین مسئله ی مرزهای معنای و مفهومی است که به نظر توفیق خوبی یافته است.

کتاب مرزهای کرانمندی کتابی است فلسفی در یک جلد با بیانی روان به زبان فارسی و در حجمی متوسّط کمتر از 300 صفحه. که به بیان مفهومی فلسفی می پردازد و غرض آن آشنا ساختن خواننده با مرزهای معنوی و فکری است و در واقع بر این مبنا می اندیشد که آیا اساساً مرزی در این باره وجود دارد یا نه؟ و اگر دارد، این مرز تا کجا ست. با آنکه دامنه ی سخن گسترده است ولی در تمام این پهنه چیز واحدی را دنبال می کند و با لفظ کرانمندی به بیان مرزداری هر چیزی می اندیشد که کرانمند است، هر چند که وی لفظ کرانمند را نیز اگر هم در دوردستها باشد و یا بسیار درازدامن محسوب شود نیز مرز می نامد و بر این است که در دایره ی امکان خود امکان و هر چیزی که در آن است دارای مرزی شناخته است.

در فهرست کتاب ظاهراً با دو مطلب مواجه هستیم، یکی مقدّمه و یکی هم مرزهای کرانمندی، چنانکه از فهرست مطالب پیداست غیر از مقدّمه کتاب در واقع یک فصل بیشتر ندارد و آن هم با نام کتاب یکسان است: «مرزهای کرانمندی». در واقع کتاب پیوستگی کاملی دارد که تا آخر باید با همان سیری که مؤلّف در نظر گرفته است همراه شد تا به کنه مطلب راه یافت. امّا مقدّمه ی کتاب خود زیر مجموعه هایی دارد، بخشی از متألّهان و فلاسفه می گوید و مفهوم مرز را از آن منظر مورد تفحّص قرار می دهد. بعد از آن عنوان فرعی دیگری دارد به نام «نگاهی به واژگان» مه در اینجا به بیان و ررسی چند واژه می پردازد که با اصل کتاب منطبق و مربوط است. این واژگان عبارتند از: مرز. حدّ و حدود. کرانمند و بیکران، با مترادفهایی به مانند محدود و نامحدود، متناهی و نامتناهی، مقیّد و مطلق، باپایان و پایاندار و بی پایان، و نیز: بسته و باز.

فصل اصلی کتاب که یکی بیش نیست و به تطویلِ تمام به شرح و تفسیر تدوری مؤلّف می پردازد چنانکه گفته شد مرزهای کرانمندی نام دارد که همان نام کتاب است. این فصل با ذکر آیه ی نخست از سوره طلاق که به حدود الهی و خروج از آن اشاره می کند آغاز می شود که در واقع بحث اصلی هم همین است، یعنی شناختن حدود و مراعات کردن آن. ضمن این که امکان عدول و خروج از آن نیز در دستور بررسی قرار گرفته است. چرایی و چگونگی و نیز کی و کجایی آن نیز به طور مستند مورد پرداخت واقع شده است. این فصل اصلی از صفحه 31 آغاز می شود و تا صفحه 266 ادامه می یابد. یعنی حدود 230 صفحه به طور پیوسته بحث را دنبال می کند. ولی شیوه ی پرداخت به گونه ای نیست که ملالت و خستگی بیاورد، زیرا روال کار با استنادات و شواهد و تحلیل های عرفانی، فلسفی و دینی چنان است که خواننده را با خود همراه می کند و خواننده نیز میلی به عقب ماندن از متن نویسنده را ندارد. نوع نگارش از بابت صورت و معنا به گونه ای است که گام به گام از افقی نرم به مرور به اوج حرکت می کند و تا امتدادی در همان اوج سیر می نماید و بعد، از میانه به آرامی رو به پایین حرکت می کند، در این حرکت بالا و پایین که به تدریج و به آرامی صورت می گیرد هیچ سختی ای از بابت معنا و مفهوم خواننده را در بر نمی گیرد.

کتاب مرزهای کرانمندی از آنجا که اثری فلسفی است و از سوی نویسنده به طور مستقیم طرح و تفسیر می شود کمتر با ارجاعات مواجه می شویم. نویسنده تزی را آغاز کرده که باید خود آن را شرح و تفسیر کند این است که با کمترین پاورقی در این اثر روبرو می شویم. امّا قابل ذکر است که نویسنده می گوید لفظ مرز را به مفهومی که شرح می دهد از عنوان یکی از سخنرانی های [[پل تیلیخ]] الهیدان برجسته مسیحی با رویکردی اگزیستانسیالیستی برداشت کرده است امّا در این برداشت گذشته از صورت در معنای آن نیز احیاناً چالشهایی داشته است که خود در طول بحث از آنها یاد می کند. کتاب با سخنانی از [قدّیس آگوستین]] در [[اعترافات]] به پایان می رسد.

کتاب مرزهای کرانمندی اثری است فلسفی با رویکردی انسان شناسانه که قرار است ما را با مرزهای صوری و معنوی چنانکه هستند آشنا و مواجه کند. در این راستا ترکیب مرز و کرانمند که هر دو مفهومی واحد را دنبال می کنند بیانگر آن است که برای جهان امکان چیزی جز مرز رقم نخورده و انسان هرگونه که حرکت کند و هر مقدار که سیر نماید از هر سو با کرانمندی و یا مرزهایی شناخته یا ناشناخته مواجه می شود. این مفهوم فلسفی که ابتکار و اجتهاد نویسنده است جز با خوانش متن او سرانجامی نمی یابد و شاید صرفاً با این خوانش است که معنادار می شود.

در این زمینه با این مفهوم، آن هم در حوزه ی فلسفه شاید چیزی به انتشار نرسیده باشد، و این به معنای بکر بودن بحث و منفرد بودن آن است. نویسنده ی کتاب، [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] در بین نوشته های خود عمدتاً کاری که دیگران نوشته باشند را تکرار نمی کند و همواره به دنبال سوژه های نو و البتّه سخت و پرچالش می گردد. با تخصّصهایی هم که در دین و فلسفه و عرفان دارد از عهده ی کار به دست گرفته نیز خوب بر می آید. در بین نوشته های او چندین کار وجود دارد که در این هزاره در واقع برای نخستین بار توسّط او صورت گرفته است و از این بابت شاید اوّلی کسی باشد که اوّلینها را شکار و تا به پایان راه برده است.

مقدّمه ی کتاب تمهیدی درست برای ورود به بحث اصلی را بر عهده دارد، بدین معنا که با تبیین واژه ها و معنا کردن آنها فهم خواننده را نسبت به مرز و کرانمندیِ مورد نظر بالا می برد. تحلیل واژه های مرز و حد، حدود و ثغور، کرانمندی و بیکرانه و تبیین معنای گسترده ی مرز از دید اجتماع و جغرافیا و فرهتک و طبیعت و سیاست چیزی است که مدّ نظر قرار گرفته و نقد و بررسی شده است. نویسنده خود در این باره می گوید: آنچه در اینجا از آن بحث خواهیم کرد مفهومی است که در ذیل مرز وجود دارد، یعنی چیستی، چرایی و تاکجاییِ آن. ضمن اینکه در این مورد نظر و تأمّل خواهیم کرد که آنچه مرز گفته می¬ شود اساساً از کجا پدیدار می ¬شود و باعث و بانیِ آن چه چیزی یا چه شخصی است. با این ¬حال مورد اصلیِ بحث در خصوص کرانمندی و ناکرانمندی است و تبیین و تعیین اینکه آیا بین این ¬دو مرزی وجود دارد یا نه و اگر مرزی وجود دارد، این مرز کجاست یا از کجا تا کجاست و چه کسی این دو مرزِ کرانمند و بیکران را تعیین کرده است. ضمن اینکه باید ببینیم هریک از کرانمند و بیکرانه چه موقعیتی از منظر عقل و وحی دارند. خاصه در خصوص کرانمند، که نشان می¬دهد برای خود مرزهایی شناخته شده دارد ولی آیا کسی می¬تواند محدوده ی مرزهای آن را معلوم و مشخّص کند یا نه؟ و این پرسش مدام قابل تکرار خواهد بود و افراد در حوزه ی الهیات و فلسفه که یکی از وحی و یکی از عقل دفاع می ¬کند، مدام در پاسخگویی به این پرسشِ مهمّ و اساسی، حرفهایی قابل اعتنا خواهند گفت. ولی می¬ توان جهان پاسخگو را به این دو منحصر و محصور نکرد و دو گروه دیگر نیز بر این جمع افزود، یکی متألّهان فیلسوف و یکی هم فیلسوفان متألّه. یکی با وجود وحی، باوری هم به عقل دارد و آن دیگری هم در کنار عقل به وحی تکیه می ¬کند؛ و ما در این منظر چهارگانه پاسخهایی درخور را می¬ توانیم شاهد باشیم<ref>مقدّمه، صص 10-9</ref>.

امرزهای کرانمندی، تألیف [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]]