۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
عزلتی خلخالی، ادهم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' های ' به 'های ') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class= | <div class="wikiInfo"> | ||
[[پرونده:NUR07061.jpg|بندانگشتی|عزلتی خلخالی، ادهم]] | [[پرونده:NUR07061.jpg|بندانگشتی|عزلتی خلخالی، ادهم]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
|- | |- | ||
! نام!! data-type= | ! نام!! data-type="authorName" |عزلتی خلخالی، ادهم | ||
|- | |- | ||
|نام‌های دیگر | |نام‌های دیگر | ||
|data-type= | | data-type="authorOtherNames" | خلخالی، ادهم | ||
ملا ادهم خلخالی | ملا ادهم خلخالی | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
|- | |- | ||
|نام پدر | |نام پدر | ||
|data-type= | | data-type="authorfatherName" |قاضى‌بیگ خلخالى | ||
|- | |- | ||
|متولد | |متولد | ||
|data-type= | | data-type="authorbirthDate" | | ||
|- | |- | ||
|محل تولد | |محل تولد | ||
|data-type= | | data-type="authorBirthPlace" | | ||
|- | |- | ||
|رحلت | |رحلت | ||
|data-type= | | data-type="authorDeathDate" | | ||
|- | |- | ||
|اساتید | |اساتید | ||
|data-type= | | data-type="authorTeachers" | | ||
|- | |- | ||
|برخی آثار | |برخی آثار | ||
|data-type= | | data-type="authorWritings" |[[رسایل فارسی ادهم خلخالی مشتمل بر چهارده رساله در عقاید و اخلاق و عرفان]] | ||
|-class= | |- class="articleCode" | ||
|کد مؤلف | |کد مؤلف | ||
|data-type= | | data-type="authorCode" |AUTHORCODE07061AUTHORCODE | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''ادهم قُرَشى خلخالى'''، متخلص به عُزلتى و مشهور به واعظ، فرزند | '''ادهم قُرَشى خلخالى'''، متخلص به عُزلتى و مشهور به واعظ، فرزند قاضى‌بیگ خلخالى، از دانشمندان و عارفان برجسته و بنام دوره صفویه (قرن 10 و 11 هجرى) و از زمره ترکان پارسى‌گوى است که در شاخه‌هاى گوناگون معارف انسانى، از جمله اخلاق و موعظه، تفسیر قرآن کریم، اصول عقاید امامیه و عرفان، به نظم و نثر آثارى نفیس و ماندگار دارد. | ||
عُزلتى از | == تحصیلات == | ||
عُزلتى از معاصرین و مُستَفیدانِ شیخ بهایى ([[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهاءالدین عاملى]]) و نیز [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] (میر برهان‌الدین محمدباقر استرآبادى) بود. او در جوانى و در شهر اصفهان به تحصیل و کسب علم و معرفت پرداخت. بعد از اتمام تحصیل و نیل به مدارج بالاى علمى در دارُالارشاد (اردبیل) به کار آموزگارى پرداخت و چون در ملحقات ولایت تبریز با درویشى روشن‌ضمیر و صاحب‌دل آشنا شد، تحت تأثیر او، ترک رسوم و عادات ظاهرى و نیز امر تدریس کرده و منش صوفیانه و راه اهلِ طریقت را در پیش گرفت و مدتى در ده خَرَقان (از دهستان‌هاى شهرستان قزوین) کنج عزلت گزید. در آنجا ضمن ارشاد و راه نمودن مردم، به آفرینش آثار نظم و نثر خود همت گمارد. | |||
شادروان استاد محمدعلى | == بیان دیگران از خلخالی == | ||
شادروان استاد محمدعلى تربیت در «دانشمندان آذربایجان»، گوید: «عُزلتى ملا ادهم خلخالى از واعظین معروف آذربایجان بوده، «باب حادى‌عشر» [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] را به‌عنوان لوازم‌الدین، از عربى به پارسى ترجمه کرده و کتابى هم به نام مشرق التوحید به زبان پارسى تألیف ساخته». | |||
قلى‌بیگ شاملوى هروى - که هم‌روزگار ادهم خلخالى بوده و او را درک کرده - در کتاب خود، «قصص الخاقانى» - که مشتمل بر تاریخ صفویه تا سال 1085 است، درباره زندگى و حالات و روحیات عُزلتى دانستنى‌هاى مفید ارائه داده است. | |||
به نقل از آقاى | به نقل از آقاى دکتر [[مجاهد، احمد|احمد مجاهد]]، از مطالعه مقدمه رساله فقریه فخریه وى معلوم مى‌گردد که وى، از حرص و محبت دنیا رسته و در موعظه و نصیحت بر روى خلق گشوده و با واعظان نادان و عالمان جاهل و صوفیان بى‌حاصل مخالف بوده و طالبان دنیا را که سگ‌صفت از پى تحصیل آن افتاده‌اند، ملامت کرده و جمعى را که به دین امرا و ارباب مناصب مى‌روند، مورد حمله قرار داده و بر خود واجب و لازم دانسته که رساله‌اى تألیف نماید در رّد اعمال آن کشیشان بهشت‌فروش. | ||
و از مطاوى | و از مطاوى کتاب کدومطبخ قلندرى به دست مى‌آید که او یکى از عالمان صوفى‌مسلک است که بالصراحه فضل هم‌مسلکانش (درویشان و صوفیان) را بر هم‌کسوتانش (ملایان) ادعا و ارادت خود را نسبت به گروه اول ابراز مى‌کند. آقاى دکتر [[مجاهد، احمد|احمد مجاهد]]، عُزلتى را از صوفیان صادقى دانسته که هرگز مدح کسى را نگفته و با اینکه در دوران شاهى چون شاه عباس بزرگ، زندگى مى‌کرده - که هرکس ثناگوى ذات او بوده و کتاب خود را به نام او مى‌کرده - کتابش را به امیر یا وزیرى پیشکش ننموده است. | ||
او در داستان‌هاى | == انتقادات خود و دیگران == | ||
او در داستان‌هاى کدومطبخ قلندرى، از خلیفه بغداد گرفته تا خرفروش و از آهنگر و قصاب و چینى‌بندزن تا حکیم و طبیب و قاضى و از روباه و گرگ و آهو تا هند و هرات و شیراز و از قزوینى و گیلانى و نیشابورى تا کرد و عرب و ترک و از بى‌بى تمیز خالدار تا بایزید بسطامى و از اسکندر و هارون الرشید تا نوح(ع) و عیسى(ع)، همه و همه را به بوته نقد برده تا جایى که خود را نیز فراموش نکرده و از خویشتن هم انتقاد مى‌کند. | |||
ادهم خلخالى، به | ادهم خلخالى، به حکایت نوشته‌هایش مردى ساده و بى آلایش است که هرچه در دل داشته همان را صادقانه بر زبان مى‌آورده و ازاین‌رو معاصرانش او را «خر» مى‌نامیدند و خود در این باب معنایى بلیغ گفته است: «و من که خود اعتراف نمایم بدانکه واعظ را گفته‌اند که خر است و من نیز خر نباشم؛ از آنکه خر بارکش و زخم‌بردار بود و من بى‌تحمل و بى‌نفع. خر، بار خلق بکشد و من بار خلق نکشم و به زبان نیز مردم آزارم». | ||
به نقل از صاحب قصص، او صاحب خانقاه هم بوده و به | به نقل از صاحب قصص، او صاحب خانقاه هم بوده و به دستگیرى مستمندان مى‌پرداخته است. | ||
از وفات عُزلتى اطلاع | == وفات == | ||
از وفات عُزلتى اطلاع دقیقى در دست نیست و مزارش در شهر خلخال، زیارت‌گاه اهل دل است. در سال 1380 بزرگداشتى براى او از سوى اداره ارشاد اردبیل برگزار شد. | |||
== آثار == | == آثار == | ||
استاد مجاهد، آثار ادهم خلخالى را که به قول ایشان با نثرى شیوا و ساده و با سوز و حال نوشته شده است، به ترتیب تهجّى چنین احصا مى‌کند: | |||
# اربعین (در چهل فصل، تألیف سال 1036)؛ | |||
# اعتقادات (ترجمه و شرح اعتقادات [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهاءالدین عاملى]])؛ | |||
# | # بهارستان یا دیوان اشعار (بنا به گفته ناظم، به سبک و تقلید بوستان سروده شده است و در پند و اندرز با داستان‌هایى در ده باب و شامل شش هزار بیت است)؛ | ||
# اعتقادات (ترجمه و شرح اعتقادات [[شیخ بهایی، محمد بن حسین| | # تفسیر سوره فاتحه؛ | ||
# بهارستان | # چرب و شیرین (رساله‌اى منظوم)؛ | ||
# | # ذکر الهیه (در یک دیباچه و پنج مقصد)؛ | ||
# چرب و | |||
# | |||
# رساله عرفانى؛ | # رساله عرفانى؛ | ||
# | # سفینة الملوک یا هدایت‌نامه (شامل سى هزار بیت)؛ | ||
# | # شیر و شکر (در دو هزار بیت)؛ | ||
# | # صحایف الوداد و مکاتیب الاتحاد (مکاتیب تازى و پارسى در پند و اندرز و حکم و اخلاق)؛ | ||
# | # فقریه فخریه (درباره فقر و ستایش از آن و در هشت روضه) | ||
# قنبرنامه | # قنبرنامه یا هشت بهشت (دیباچه‌اى منثور بر هفت بند حسن کاشى‌ساز آملى معروف به حسن کاشى)؛ | ||
# | # کدومطبخ قلندرى؛ | ||
# | # لطایف المواقف؛ | ||
# | # لوازم‌الدین (ترجمه باب حادى‌عشر [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] از عربى به پارسى)؛ | ||
# مخاطبة النّفس (ترجمه مخاطبة النّفس تقى | # مخاطبة النّفس (ترجمه مخاطبة النّفس تقى الدّین ابراهیم کفعمى)؛ | ||
# مشرق الت- | # مشرق الت-وحید؛ | ||
# مصباح | # مصباح المشکات (گزارشى از مشکاة الانوار [[غزالی، محمد بن محمد|امام محمد غزالى]])؛ | ||
# | # معیار العمر و العمل (در محاسبه و مخاطبه نفس و محافظت اوقات ایام حیات بر سبیل موعظه و تذکیر)؛ | ||
# مناجات؛ | # مناجات؛ | ||
# منشآت (شامل ده هزار | # منشآت (شامل ده هزار بیت)؛ | ||
# نامه‌اى به | # نامه‌اى به میر رفیع الدّین صدر و به دنبال آن، نامه‌اى به یکى از یاران. | ||