۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'اقبال آشتياني، عباس' به 'اقبال آشتیانی، عباس') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
'''کلیات سعدی'''، اثر مصلح‌الدین سعدی | '''کلیات سعدی'''، اثر [[سعدی، مصلح بن عبدالله|مصلح‌الدین سعدی شیرازی]]، از بزرگ‌ترین شاعران اواخر سده ششم و سده هفتم خورشیدی، مجموعه‌ای است شامل: گلستان، بوستان، غزلیات، قصائد، رسائل نثر و هزلیات. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با دو مقدمه از مصحح (ناشر) و عباس اقبال آغاز گردیده است. | کتاب با دو مقدمه از مصحح (ناشر) و [[اقبال آشتیانی، عباس|عباس اقبال]] آغاز گردیده است. | ||
در یک دسته‌بندی می‌توان آثار سعدی را به دو دسته منثور و منظوم تقسیم کرد؛ غرض از آثار منثور، آثاری است که به نثر نگاشته شده‌اند، مانند: بخش اعظم گلستان که البته در لابه‌لای این اثر بزرگ و جهانی، آیاتی از قرآن، احادیث اسلامی و نیز ابیاتی به فراخور نثر آورده شده است. دسته دوم (آثار منظوم)، دربردارنده بوستان، غزلیات (فارسی و عربی)، قصاید و ملمعات و چند عنوان دیگر است. از قدیم الایام به مجموعه تمامی این آثار در چارچوب یک یا چند مجلد، «کلیات سعدی» اطلاق می‌شده است<ref>ر.ک: بی‌نام</ref>. | در یک دسته‌بندی می‌توان آثار [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] را به دو دسته منثور و منظوم تقسیم کرد؛ غرض از آثار منثور، آثاری است که به نثر نگاشته شده‌اند، مانند: بخش اعظم گلستان که البته در لابه‌لای این اثر بزرگ و جهانی، آیاتی از قرآن، احادیث اسلامی و نیز ابیاتی به فراخور نثر آورده شده است. دسته دوم (آثار منظوم)، دربردارنده بوستان، غزلیات (فارسی و عربی)، قصاید و ملمعات و چند عنوان دیگر است. از قدیم الایام به مجموعه تمامی این آثار در چارچوب یک یا چند مجلد، «کلیات سعدی» اطلاق می‌شده است<ref>ر.ک: بی‌نام</ref>. | ||
اثر حاضر، با مطالعه و تطبیق نسخ معتبری چون کلیات محمدعلی فروغی (ذکاءالملک)، گلستان عبدالعظیم قریب و چندین نسخه خطی و چاپی دیگر، تهیه و تنظیم شده است<ref>ر.ک: مقدمه ناشر، ص3</ref>. | اثر حاضر، با مطالعه و تطبیق نسخ معتبری چون کلیات [[فروغی، محمدعلی|محمدعلی فروغی (ذکاءالملک)]]، گلستان عبدالعظیم قریب و چندین نسخه خطی و چاپی دیگر، تهیه و تنظیم شده است<ref>ر.ک: مقدمه ناشر، ص3</ref>. | ||
نکات قابل ذکر و لازم گلستان و بوستان، در ضمن مقدمه‌ای در آغاز هریک، ذکر گردیده است. در مورد ترتیب قرار گرفتن غزلیات، از روش محمدعلی فروغی تبعیت شده و به پیروی از وی، طیبات با «ط»، بدایع با «ب»، خواتیم با «خ»، غزلیات قدیم با «ق» و ملمعات با «م» مشخص شده است. هزلیات نیز با تطبیق چند نسخه، در سه قسمت: اشعار، مجالس سه‌گانه و مضحکات، تنظیم گردیده و در آخر کتاب، قرار گرفته است<ref>ر.ک: همان</ref>. | نکات قابل ذکر و لازم گلستان و بوستان، در ضمن مقدمه‌ای در آغاز هریک، ذکر گردیده است. در مورد ترتیب قرار گرفتن غزلیات، از روش [[فروغی، محمدعلی|محمدعلی فروغی]] تبعیت شده و به پیروی از وی، طیبات با «ط»، بدایع با «ب»، خواتیم با «خ»، غزلیات قدیم با «ق» و ملمعات با «م» مشخص شده است. هزلیات نیز با تطبیق چند نسخه، در سه قسمت: اشعار، مجالس سه‌گانه و مضحکات، تنظیم گردیده و در آخر کتاب، قرار گرفته است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
کلیات سعدی بارها در خارج و داخل ایران در شکل‌های مختلف به چاپ رسیده، ولی تا حدود صد سال گذشته در هیچ‌یک از این چاپ‌ها، تدوینگر کلیات، به دنبال نقل نزدیک‌ترین و منطبق‌ترین آثار با آنچه در واقع از قلم سعدی جاری شده بوده، نمی‌رفته و این ضعف به سبب عدم آگاهی از روش‌های معمول و اصولی تصحیح نسخ دست‌نوشته کهن رقم می‌خورد. از زمان تأسیس مراکز آموزش عالی و تدریس علوم روز در حوزه ادبیات و فرهنگ و ایجاد ارتباط با مراکز علمی معتبر جهان، آشنایی محققان با روش‌های اصولی تصحیح و جمع‌آوری و تدوین نسخ قدیمی رقم می‌خورد و افراد دانشمندی چون محمدعلی فروغی کمر همت به انجام صحیح و دقیق این کار می‌بندند. وی در سال ۱۳۱۶ برای اولین بار و پس از هشت سال ممارست، دیوان مصصح خود را در چهار مجلد منتشر می‌سازد و بعد از گذشت چهار سال با کمک حبیب | کلیات سعدی بارها در خارج و داخل ایران در شکل‌های مختلف به چاپ رسیده، ولی تا حدود صد سال گذشته در هیچ‌یک از این چاپ‌ها، تدوینگر کلیات، به دنبال نقل نزدیک‌ترین و منطبق‌ترین آثار با آنچه در واقع از قلم [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] جاری شده بوده، نمی‌رفته و این ضعف به سبب عدم آگاهی از روش‌های معمول و اصولی تصحیح نسخ دست‌نوشته کهن رقم می‌خورد. از زمان تأسیس مراکز آموزش عالی و تدریس علوم روز در حوزه ادبیات و فرهنگ و ایجاد ارتباط با مراکز علمی معتبر جهان، آشنایی محققان با روش‌های اصولی تصحیح و جمع‌آوری و تدوین نسخ قدیمی رقم می‌خورد و افراد دانشمندی چون [[فروغی، محمدعلی|محمدعلی فروغی]] کمر همت به انجام صحیح و دقیق این کار می‌بندند. وی در سال ۱۳۱۶ برای اولین بار و پس از هشت سال ممارست، دیوان مصصح خود را در چهار مجلد منتشر می‌سازد و بعد از گذشت چهار سال با کمک [[یغمایی، حبیب|حبیب یغمایی]]، [[گلستان سعدی: پس از مقابله هفت نسخه خطی و ده نسخه چاپی|گلستان سعدی]] را در مجلدی جداگانه و با تصحیحی دقیق‌تر از خود به‌جای می‌گذارد. فروغی در پاره‌ای از ابیات که بین نسخه‌بدل‌ها به شک می‌افتاده، یکی از آن‌ها را در متن اصلی می‌آورده و دیگری را در ذیل صفحه آن بیت ذکر می‌کرده که این عمل بسیار مورد استقبال ادبا و دانشمندان و پژوهشگران قرار گرفته است، ولی از سویی دیگر باعث افزایش حجم کتاب و در نتیجه ایجاد مشقت برای خوانندگان شده بود. در آن موقع با کسب اجازه از [[فروغی، محمدعلی|محمدعلی فروغی]]، دیوان مصحح یک جلدی بدون در بر داشتن نسخه‌بدل‌ها و توضیحات مربوط به آن ها نیز به چاپ رسید تا هرکس به فراخور و نیاز خود اقدام به تهیه آن کند و این مشکل برطرف گردد<ref>ر.ک: بی‌نام</ref>. | ||
محمدعلی فروغی در ترتیب دادن غزل‌ها، حرف آخر قافیه را مد نظر قرار داده و بعد از آن، به تقدم و تأخر حرف ماقبل آخر قافیه دقت فرموده است. به این ترتیب هرکس برای دسترسی به غزل مد نظرش با دانستن حرف آخر بیت، به‌راحتی و بدون نیاز به فهرست می‌تواند به غزل دسترسی پیدا کند<ref>ر.ک: همان</ref>. | [[فروغی، محمدعلی|محمدعلی فروغی]] در ترتیب دادن غزل‌ها، حرف آخر قافیه را مد نظر قرار داده و بعد از آن، به تقدم و تأخر حرف ماقبل آخر قافیه دقت فرموده است. به این ترتیب هرکس برای دسترسی به غزل مد نظرش با دانستن حرف آخر بیت، به‌راحتی و بدون نیاز به فهرست می‌تواند به غزل دسترسی پیدا کند<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه ناشر، به بیان برخی از ویژگی‌های کتاب، پرداخته شده است<ref>ر.ک: مقدمه ناشر، ص3</ref>. | در مقدمه ناشر، به بیان برخی از ویژگی‌های کتاب، پرداخته شده است<ref>ر.ک: مقدمه ناشر، ص3</ref>. | ||
به عقیده مصحح کتاب، بهترین مقدمه بر اثر یک شاعر یا نویسنده، شرح حال و اوضاع زمان حیات وی می‌باشد و از طرفی عباس | به عقیده مصحح کتاب، بهترین مقدمه بر اثر یک شاعر یا نویسنده، شرح حال و اوضاع زمان حیات وی می‌باشد و از طرفی [[اقبال آشتیانی، عباس|عباس اقبال]]، در این زمینه حق مطلب را تا حد زیادی ادا کرده است؛ لذا شرحی که وی درباره شیخ اجل به رشته تحریر درآورده، در ابتدای این اثر، به‌عنوان مقدمه، قرار گرفته است<ref>ر.ک: همان</ref>. در این مقدمه، از شماره 11 و 12 سال هفتم مجله تعلیم و تربیت، نقل گردیده است<ref>ر.ک: مقدمه عباس اقبال، ص5</ref>. | ||
ترتیب آمدن آثار در کتاب حاضر، به شکل زیر می‌باشد: | ترتیب آمدن آثار در کتاب حاضر، به شکل زیر می‌باشد: | ||
الف)- گلستان: | الف)- گلستان: | ||
گلستان اثری است منثور، با دیباچه‌ای دربردارنده ثنا و ستایش خداوند<ref>ر.ک: متن گلستان، ص1-13</ref>. این اثر، به هشت باب تقسیم شده است که نام‌های آن به‌ترتیب عبارت‌اند از: در سیرت پادشاهان<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>، در اخلاق درویشان<ref>ر.ک: همان، ص53</ref>، در فضیلت قناعت<ref>ر.ک: همان، ص85</ref>، در فواید خاموشی<ref>ر.ک: همان، ص115</ref>، در عشق و جوانی<ref>ر.ک: همان، ص123</ref>، در ضعف و پیری <ref>ر.ک: همان، ص149</ref>، در تأثیر تربیت<ref>ر.ک: همان، ص159</ref> و در آداب صحبت<ref>ر.ک: همان، ص185</ref>. | گلستان اثری است منثور، با دیباچه‌ای دربردارنده ثنا و ستایش خداوند<ref>ر.ک: متن گلستان، ص1-13</ref>. این اثر، به هشت باب تقسیم شده است که نام‌های آن به‌ترتیب عبارت‌اند از: در سیرت پادشاهان<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>، در اخلاق درویشان<ref>ر.ک: همان، ص53</ref>، در فضیلت قناعت<ref>ر.ک: همان، ص85</ref>، در فواید خاموشی<ref>ر.ک: همان، ص115</ref>، در عشق و جوانی<ref>ر.ک: همان، ص123</ref>، در ضعف و پیری <ref>ر.ک: همان، ص149</ref>، در تأثیر تربیت<ref>ر.ک: همان، ص159</ref> و در آداب صحبت<ref>ر.ک: همان، ص185</ref>. | ||
| خط ۵۸: | خط ۶۰: | ||
ب)- بوستان: | ب)- بوستان: | ||
اثر منظوم مشهور سعدی است که با دیباچه‌ای در ثنای خداوند و سپس مدح حضرت محمد(ص) و چند شخص دیگر نظیر ابوبکر بن سعد بن زنگی و سعد بن ابی‌بکر بن سعد، آغاز می‌شود. بوستان در ده باب تنظیم شده است: در عدل و تدبیر و رأی با 19 حکایت<ref>ر.ک: متن بوستان، ص14</ref>، در احسان با 25 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص69</ref>، در عشق و مستی و شور با 18 حکایت<ref>ر.ک: همان</ref>، در تواضع با 20 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص121</ref>، در رضا با 13 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص153</ref>، در قناعت با 13 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص167</ref>، در عالم تربیت با 20 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص179</ref>، در شکر بر عافیت با 18 حکایت<ref>ر.ک: همان، 207</ref>، در توبه و راه صواب و باب دهم در مناجات و ختم کتاب با 3 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص243</ref>. | |||
اثر منظوم مشهور [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] است که با دیباچه‌ای در ثنای خداوند و سپس مدح حضرت محمد(ص) و چند شخص دیگر نظیر ابوبکر بن سعد بن زنگی و سعد بن ابی‌بکر بن سعد، آغاز می‌شود. بوستان در ده باب تنظیم شده است: در عدل و تدبیر و رأی با 19 حکایت<ref>ر.ک: متن بوستان، ص14</ref>، در احسان با 25 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص69</ref>، در عشق و مستی و شور با 18 حکایت<ref>ر.ک: همان</ref>، در تواضع با 20 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص121</ref>، در رضا با 13 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص153</ref>، در قناعت با 13 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص167</ref>، در عالم تربیت با 20 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص179</ref>، در شکر بر عافیت با 18 حکایت<ref>ر.ک: همان، 207</ref>، در توبه و راه صواب و باب دهم در مناجات و ختم کتاب با 3 حکایت<ref>ر.ک: همان، ص243</ref>. | |||
گنجینه شعر فارسی، بسیار غنی و سرشار است، اما به‌حق می‌توان گفت: هیچ اثری به اندازه بوستان سعدی که فشرده یک عمر تجربه و دانش‌اندوزی است، پرمحتوا و همه‌جانبه نیست. سعدی در این مجموعه پرارزش، گاهی از شور و عشق و مستی سخن می‌گوید، زمانی عدل و تدبیر و رأی را توصیه می‌کند، دمی بر احسان اشاره می‌راند و همواره به تربیت خواننده، همت می‌گمارد. سعه نظر او، به اندازه‌ای است که همه مسائل اجتماعی را، چه خرد و چه کلان، با کوچک‌ترین جزئیات، بدون لکنت و به‌نحوی همه‌گیر، موشکافی می‌کند. کتاب وی، بوستان پرصفایی است که در آن، هر گلی جلوه‌ای دیگر دارد و بااین‌همه، چنین بوستان مالامال از گلی که خود می‌بوید، از توصیف بی‌نیاز است<ref>ر.ک: پیشگفتار بوستان، ص275 مجموعه</ref>. | گنجینه شعر فارسی، بسیار غنی و سرشار است، اما به‌حق می‌توان گفت: هیچ اثری به اندازه [[بوستان|بوستان سعدی]] که فشرده یک عمر تجربه و دانش‌اندوزی است، پرمحتوا و همه‌جانبه نیست. [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] در این مجموعه پرارزش، گاهی از شور و عشق و مستی سخن می‌گوید، زمانی عدل و تدبیر و رأی را توصیه می‌کند، دمی بر احسان اشاره می‌راند و همواره به تربیت خواننده، همت می‌گمارد. سعه نظر او، به اندازه‌ای است که همه مسائل اجتماعی را، چه خرد و چه کلان، با کوچک‌ترین جزئیات، بدون لکنت و به‌نحوی همه‌گیر، موشکافی می‌کند. کتاب وی، بوستان پرصفایی است که در آن، هر گلی جلوه‌ای دیگر دارد و بااین‌همه، چنین بوستان مالامال از گلی که خود می‌بوید، از توصیف بی‌نیاز است<ref>ر.ک: پیشگفتار بوستان، ص275 مجموعه</ref>. | ||
«بوستان» به اتفاق عقیده، پیش از «گلستان» موجودیت یافته و نظر به محدودیت شکل و قالب نظمی خود، کمتر از «گلستان» در معرض تحریف و دست‌یازی قرار گرفته است و نسخه کتاب حاضر که پس از مقابله نسخ معتبر تهیه شده است، می‌تواند عنوان نسخه صحیح و مطمئنی را به خود بگیرد<ref>ر.ک: همان</ref>. | «بوستان» به اتفاق عقیده، پیش از «گلستان» موجودیت یافته و نظر به محدودیت شکل و قالب نظمی خود، کمتر از «گلستان» در معرض تحریف و دست‌یازی قرار گرفته است و نسخه کتاب حاضر که پس از مقابله نسخ معتبر تهیه شده است، می‌تواند عنوان نسخه صحیح و مطمئنی را به خود بگیرد<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
| خط ۶۷: | خط ۷۰: | ||
ج)- غزلیات: | ج)- غزلیات: | ||
غزلیات خود شامل: طیبات، بدایع، خواتیم، غزلیات قدیم، ترجیعات، ملمعات، رباعیات و مفردات می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص545-592</ref>. | غزلیات خود شامل: طیبات، بدایع، خواتیم، غزلیات قدیم، ترجیعات، ملمعات، رباعیات و مفردات می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص545-592</ref>. | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۶: | ||
د)- قصاید: | د)- قصاید: | ||
قصاید در دو بخش فارسی و عربی، به‌همراه غزلیات عرفانی (پند و اندرز)، مثلثات، قطعات، رباعیات (در اخلاق و موعظه)، مثنویات، ملحقات و رسائل نثر و هزلیات آمده است<ref>ر.ک: همان، ص1153</ref>. | قصاید در دو بخش فارسی و عربی، به‌همراه غزلیات عرفانی (پند و اندرز)، مثلثات، قطعات، رباعیات (در اخلاق و موعظه)، مثنویات، ملحقات و رسائل نثر و هزلیات آمده است<ref>ر.ک: همان، ص1153</ref>. | ||
| خط ۷۷: | خط ۸۲: | ||
ه)- رسائل نثر: | ه)- رسائل نثر: | ||
رسائل نثر خود شامل سه بخش می‌شود: | رسائل نثر خود شامل سه بخش می‌شود: | ||
# سه رساله که ظاهرا به قلم خود سعدی است، شامل: | # سه رساله که ظاهرا به قلم خود [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] است، شامل: | ||
## کتاب نصيحة الملوك؛ | ## کتاب نصيحة الملوك؛ | ||
## رساله در عقل و عشق؛ | ## رساله در عقل و عشق؛ | ||
## رساله انکیانو (در تربیت یکی از ملوک گوید). | ## رساله انکیانو (در تربیت یکی از ملوک گوید). | ||
# مجالس پنج‌گانه وعظ (که منتسب به سعدی است). | # مجالس پنج‌گانه وعظ (که منتسب به [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] است). | ||
# سه رساله که دیگران در احوال شیخ نوشته‌اند، شامل: | # سه رساله که دیگران در احوال شیخ نوشته‌اند، شامل: | ||
## سؤال خواجه شمس‌الدین صاحب‌دیوان؛ | ## سؤال خواجه شمس‌الدین صاحب‌دیوان؛ | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۸: | ||
و)- خبیثات و مجالس الهزل: | و)- خبیثات و مجالس الهزل: | ||
شامل اشعار، سه مجلس و مضحکات<ref>ر.ک: همان، ص1445-1478</ref>. | شامل اشعار، سه مجلس و مضحکات<ref>ر.ک: همان، ص1445-1478</ref>. | ||