جرجانی، ضیاءالدین بن سدیدالدین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ضياء‌الدين بن سديد‌الدين جرجانى''' (قرن 9ق)، نویسنده رسالات بسيار در عقايد، علم كلام، فقه و عبادات است ولى عالمى ناشناخته می‌باشد كه در هيچ يك از كتب رجال و تذكره‌ها شرح حالى از او مرقوم نيست. فقط رسالات او با عبارت: اين فقير حقير جانى ضياء‌الدين...آغاز می‌شود و بيشتر به صورت مكالمه، گفتگو و پرسش و پاسخ است.

مرحوم «آقابزرگ»، براساس نسخه‌هايي که ديده است، نام او را سيد محمد ضياءالدين بن سديدالدين علي الحسيني جرجاني آورده است.

نويسندگان «موسوعة طبقات الفقها» به پيروي از «آقابزرگ»، ذيل «ضياءالدين الجرجاني» نام او را محمد بن سديدالدين علي بن محمد الحسيني آورده‌اند.

اما همين نويسندگان در «طبقات المتکلمين»، نام او را «علي بن سديدالدين داوود جرجاني» نوشته‌اند؛ زيرا معتقدند که پس از ديدن نسخه‌اي از «خزائن الايمانِ» وي، نظرشان عوض شده است. 

وي در اين اثر نام خود را چنين آورده است: «العبد الفقير الي الله الودود ضياءالدين علي سديدالدين داوود» سپس استدلال کرده‌اند که کلمه «بن» پس از «علي» افتاده است. در واقع ضياءالدين علي بن سديدالدين داوود صحيح است.

سال تولد و وفات او، نيز تحصيلات و شرح احوالش در هاله‌اي از ابهام است. مرحوم «افندي» زمان حيات او را قبل از ظهور دولت «صفويه» تعيين کرده است.

مرحوم «آقابزرگ»، زمان حيات او را اوايل  دولت «صفويه» دانسته است. براساس يافته‌هاي آن مرحوم، ضياءالدين جرجاني اواخر قرن دهم و اوايل قرن يازدهم هـ. ق. زيسته است.

از آنجا که شهرت به جرجاني پيش از دولت «صفويه» بيشتر رواج داشت و پس از ظهور صفويه، منسوبين به «جرجان» را استرآبادي مي‌خواندند، شايد نظر مرحوم «افندي» به صواب نزديک‌تر باشد.

مصحح رسائل فارسي سيد ضياءالدين، سرکار خانم دکتر «معصومه نورمحمدي»، در مقدمه‌ي مفصل خود تلاش فراوان کرده تا شرحي از زندگاني اين دانشمند بزرگ به دست دهد. اما وي پس از مطالعه‌ي حدود 47 منبع، هدف خود را (شناسايي ضياءالدين) تحقق نيافته دانسته و اعلام مي‌کند:  «که در هيچ يک از اين کتاب‌ها (بجز الذريعة) و «نهضتها»، نامي از ضياءالدين جرجاني نيست.»

به هر روي، سيد ضياءالدين جرجاني، در علوم نقلي و عقلي زمان خود، استاد مسلم و مجتهدي شناخته شده بود. اين ادعا در آثار متنوع او آشکار است. اما زخم زمانه، بر برخي از آثار وي رسيده و مانع از بقاي  همه‌ي آنها براي ما شده است.

از مضامين مكتوبات وى آشكار است كه از حاميان مذهب شيعه بوده و خود در اين زمينه و نيز از عقايد سائر فرق اطلاع كافى و وافى داشته است.  

اگرچه زمان حيات او به طور دقيق معلوم نيست ولى شواهد بسيارى نشان از آن دارد كه متعلق به دوره مغول و بعد از آن بوده است زيرا قديمترين نسخه خطى وى كه عقايد دينيه و تحت عنوان واجبات عقليه در فهرستها ضبط است و نيز دستنويس رساله واجبات نماز متعلق به 916-917 ه.ق می‌باشد و از منتصر مصرى متوفاى 620 ه.ق نام می‌برد پس زمان او نمى تواند قبل از حمله مغول باشد.

عناوين آثار مرحوم سيد ضياءالدين جرجاني بسيار شبيه به هم هستند. ما براساس داده‌هاي «معجم المتکلمين» آنها را برشمرديم.

1. احکام الطهارة و الصلاة و...

 

2. الاخلاق

 

3. الاسلام علي ضوء مذهب الامامية

 

4. اصول الخمسة و المسائل المتعلقة بها و الواجبات و المندوبات

 

5. الاصول الخمسة

 

6. اصول‌الدين

 

7. رساله اصول‌الدين ديگر

 

8. نسخه‎هاي خطي:

 

9. اصول و فروع 

 

10. اعتقادات

 

 

12. خزائن الايمان في معرفة الايمان

 

13. رساله فقهيه

 

14. ضياءالقلوب في اخلاق المطلوب

 

15. العقائد

 

16. رساله عقائد

 

17. العقائد‌الدينية

 

18. عقائد الشيعة

 

19. معرفت امام

 

20. مناسک الحج

 

21. الواجبات العقلية

 

22. رساله در ياد کردن علمها از فريضه و سنت درهمه سال

 

23. کتاب کشکول کيميا