جرجانی، ضیاءالدین بن سدیدالدین
| نام | جرجانی، ضیاءالدین بن سدیدالدین |
|---|---|
| نامهای دیگر | ضیاءالدین بن سدیدالدین |
| نام پدر | سدیدالدین |
| متولد | قرن 9ق |
| محل تولد | |
| رحلت | |
| اساتید | |
| برخی آثار | رسائل فارسی جرجانی (رسائل کلامی تألیف حدود قرن نهم هجری) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01811AUTHORCODE |
ضياء‌الدين بن سديد‌الدين جرجانى (قرن 9ق)، نویسنده رسالات بسیار در عقاید، علم كلام، فقه و عبادات است ولى عالمى ناشناخته می‌باشد كه در هیچ یك از كتب رجال و تذكره‌ها شرح حالى از او مرقوم نيست. فقط رسالات او با عبارت: این فقیر حقیر جانى ضیاءالدین...آغاز می‌شود و بیشتر به صورت مكالمه، گفتگو و پرسش و پاسخ است.
معرفی اجمالی
مرحوم «آقابزرگ»، براساس نسخه‌هایي که دیده است، نام او را سید محمد ضیاءالدین بن سدیدالدین علی الحسینی جرجانی آورده است.
نویسندگان «موسوعة طبقات الفقها» به پیروی از «آقابزرگ»، ذیل «ضیاءالدین الجرجانی» نام او را محمد بن سدیدالدین علی بن محمد الحسینی آورده‌اند.
اما همین نویسندگان در «طبقات المتکلمین»، نام او را «علی بن سدیدالدین داوود جرجانی» نوشته‌اند؛ زیرا معتقدند که پس از دیدن نسخه‌ای از «خزائن الایمانِ» وی، نظرشان عوض شده است.
وی در این اثر نام خود را چنین آورده است: «العبد الفقیر الی الله الودود ضیاءالدین علی سدیدالدین داوود» سپس استدلال کرده‌اند که کلمه «بن» پس از «علی» افتاده است. در واقع ضیاءالدین علی بن سدیدالدین داوود صحیح است.
ولادت و وفات و تحصیلات
سال تولد و وفات او، نیز تحصیلات و شرح احوالش در هاله‌ای از ابهام است. مرحوم «افندی» زمان حیات او را قبل از ظهور دولت «صفویه» تعیين کرده است.
مرحوم «آقابزرگ»، زمان حیات او را اوایل دولت «صفویه» دانسته است. براساس یافته‌های آن مرحوم، ضیاءالدین جرجانی اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم ه. ق. زیسته است.
از آنجا که شهرت به جرجانی پیش از دولت «صفویه» بیشتر رواج داشت و پس از ظهور صفویه، منسوبین به «جرجان» را استرآبادی می‌خواندند، شاید نظر مرحوم «افندی» به صواب نزدیک‌تر باشد.
مصحح رسائل فارسی سید ضیاءالدین، سرکار خانم دکتر «معصومه نورمحمدی»، در مقدمه‌ی مفصل خود تلاش فراوان کرده تا شرحی از زندگانی این دانشمند بزرگ به دست دهد. اما وی پس از مطالعه‌ی حدود 47 منبع، هدف خود را (شناسایي ضیاءالدین) تحقق نیافته دانسته و اعلام می‌کند: «که در هیچ یک از این کتاب‌ها (بجز الذریعة) و «نهضتها»، نامی از ضیاءالدین جرجانی نیست.»
به هر روی، سید ضیاءالدین جرجانی، در علوم نقلی و عقلی زمان خود، استاد مسلم و مجتهدی شناخته شده بود. این ادعا در آثار متنوع او آشکار است. اما زخم زمانه، بر برخی از آثار وی رسیده و مانع از بقای همه‌ی آنها برای ما شده است.
از مضامین مكتوبات وى آشكار است كه از حامیان مذهب شیعه بوده و خود در این زمینه و نیز از عقاید سائر فرق اطلاع كافى و وافى داشته است.
اگرچه زمان حیات او به طور دقیق معلوم نیست ولى شواهد بسیارى نشان از آن دارد كه متعلق به دوره مغول و بعد از آن بوده است زیرا قدیمترین نسخه خطى وى كه عقاید دینیه و تحت عنوان واجبات عقلیه در فهرستها ضبط است و نیز دستنویس رساله واجبات نماز متعلق به 916-917 ه.ق می‌باشد و از منتصر مصرى متوفاى 620 ه.ق نام می‌برد پس زمان او نمى تواند قبل از حمله مغول باشد.
آثار
عناوین آثار مرحوم سید ضیاءالدین جرجانی بسیار شبیه به هم هستند. ما براساس داده‌های «معجم المتکلمین» آنها را برشمردیم.
- احکام الطهارة و الصلاة و...
- الاخلاق
- الاسلام علي ضوء مذهب الامامية
- اصول الخمسة و المسائل المتعلقة بها و الواجبات و المندوبات
- الاصول الخمسة
- اصول‌الدين
- رساله اصول‌الدين دیگر
- نسخه‌های خطی:
- اصول و فروع
- اعتقادات
- تجوید
- خزائن الايمان في معرفة الايمان
- رساله فقهيه
- ضياءالقلوب في اخلاق المطلوب
- العقائد
- رساله عقائد
- العقائد‌الدينية
- عقائد الشيعة
- معرفت امام
- مناسک الحج
- الواجبات العقلية
- رساله در یاد کردن علمها از فریضه و سنت درهمه سال
- کتاب کشکول کیمیا