۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
دیوان حکیم هیدجی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'هيدجي، محمد' به 'هیدجی، محمد') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
}} | }} | ||
'''دیوان حکیم هیدجی'''، مجموعه اشعار ملا محمدعلی فرزند معصوم‌علی متخلص به مغنی و معروف به حکیم هیدجی است که با تصحیح علی | '''دیوان حکیم هیدجی'''، مجموعه اشعار [[هیدجی، محمد|ملا محمدعلی]] فرزند معصوم‌علی متخلص به مغنی و معروف به [[هیدجی، محمد|حکیم هیدجی]] است که با تصحیح [[هشترودي، علي|علی هشترودی]]، چاپ و عرضه شده است. | ||
===زبان کتاب=== | ===زبان کتاب=== | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با مقدمه مصحح آغاز و مطالب آن شامل مقدمه، وصیت‌نامه، دانشنامه و مجموعه‌ای از سروده‌های حکیم هیدجی است که در قالبهای مثنوی، غزل، قصیده، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، قطعه و... سروده شده است <ref>ر.ک: قائم‌پناه، یدالله، ص45</ref>. | کتاب با مقدمه مصحح آغاز و مطالب آن شامل مقدمه، وصیت‌نامه، دانشنامه و مجموعه‌ای از سروده‌های [[هیدجی، محمد|حکیم هیدجی]] است که در قالبهای مثنوی، غزل، قصیده، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، قطعه و... سروده شده است <ref>ر.ک: قائم‌پناه، یدالله، ص45</ref>. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
الف)- استفاده از کلام خداوند: | الف)- استفاده از کلام خداوند: | ||
حکیم هیدجی هم مثل هر شاعر مسلمانی از آیات قرآنی به اشکال گوناگون بسیار بهره گرفته است، از جمله در این ابیات: | |||
[[هیدجی، محمد|حکیم هیدجی]] هم مثل هر شاعر مسلمانی از آیات قرآنی به اشکال گوناگون بسیار بهره گرفته است، از جمله در این ابیات: | |||
'''به من ای که بیرون ز اندیشه‌ای تو نزدیکتر از رگ و ریشه‌ای'''، برگرفته از: '''وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ''' ﴿ق: 16﴾؛ «و ما از شاهرگ [او] به او نزدیکتریم». | '''به من ای که بیرون ز اندیشه‌ای تو نزدیکتر از رگ و ریشه‌ای'''، برگرفته از: '''وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ''' ﴿ق: 16﴾؛ «و ما از شاهرگ [او] به او نزدیکتریم». | ||
'''کسی نیست بی رای او رهنمون ازاین‌روی فرمود لا يشفعون'''، برگرفته و اشارت است به: '''يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لاَ يَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضَى وَ هُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ''' ﴿الأنبياء: 28﴾؛ «آنچه فراروى آنان و آنچه پشت سرشان است، مىداند و جز براى کسى که [خدا] رضایت دهد، شفاعت نمىکنند و خود از بیم او هراسانند». | '''کسی نیست بی رای او رهنمون ازاین‌روی فرمود لا يشفعون'''، برگرفته و اشارت است به: '''يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لاَ يَشْفَعُونَ إِلاَّ لِمَنِ ارْتَضَى وَ هُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ''' ﴿الأنبياء: 28﴾؛ «آنچه فراروى آنان و آنچه پشت سرشان است، مىداند و جز براى کسى که [خدا] رضایت دهد، شفاعت نمىکنند و خود از بیم او هراسانند». | ||
نیز اشارت است به: '''... مَا لَكُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لاَ شَفِيعٍ أَ فَلاَ تَتَذَكَّرُونَ''' ﴿السجده: 4﴾؛ «خدا کسى است که آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است، در شش هنگام آفرید، آنگاه بر عرش [قدرت] استیلا یافت، براى شما غیر از او سرپرست و شفاعت‌گرى نیست؛ آیا باز هم پند نمى‌گیرید»<ref>ر.ک: همان، ص46</ref>. | نیز اشارت است به: '''... مَا لَكُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لاَ شَفِيعٍ أَ فَلاَ تَتَذَكَّرُونَ''' ﴿السجده: 4﴾؛ «خدا کسى است که آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو است، در شش هنگام آفرید، آنگاه بر عرش [قدرت] استیلا یافت، براى شما غیر از او سرپرست و شفاعت‌گرى نیست؛ آیا باز هم پند نمى‌گیرید»<ref>ر.ک: همان، ص46</ref>. | ||
'''خداوند داناست بر خویشتن همه آفریده بدو تکیه‌زن'''؛ | '''خداوند داناست بر خویشتن همه آفریده بدو تکیه‌زن'''؛ | ||
'''چسان آگاه از کرده خویش حق نباشد ألا يعلم من خلق'''، برگرفته و تلمیحی است از: '''أَ لاَ يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ''' ﴿الملك: 14﴾؛ «آیا کسى که آفریده است نمىداند؟ بااینکه او خود باریکبین آگاه است»<ref>ر.ک: همان</ref>. | '''چسان آگاه از کرده خویش حق نباشد ألا يعلم من خلق'''، برگرفته و تلمیحی است از: '''أَ لاَ يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ''' ﴿الملك: 14﴾؛ «آیا کسى که آفریده است نمىداند؟ بااینکه او خود باریکبین آگاه است»<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
'''به کردار خویش است هرکس گرو که پاشید جو، کرد گندم درو؟''' مصرع اول برگرفته از: «كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ''' ﴿المدثر: 38﴾؛ «هرکسى در گروِ دستاورد خویش است»<ref>ر.ک: همان</ref>. | '''به کردار خویش است هرکس گرو که پاشید جو، کرد گندم درو؟''' مصرع اول برگرفته از: «كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ''' ﴿المدثر: 38﴾؛ «هرکسى در گروِ دستاورد خویش است»<ref>ر.ک: همان</ref>.''' | ||
'''اگر هرچه را می‌فرستید پیش بیابید نزد خداوند خویش'''، برگرفته و اشارت است به: «وَ أَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَ آتُوا الزَّكَاةَ وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ''' ﴿البقرة: 110﴾؛ «و نماز را به‌پا دارید و زکات را بدهید و هر گونه نیکى که براى خویش از پیش فرستید، آن را نزد خدا بازخواهید یافت؛ آرى، خدا به آنچه مىکنید بیناست»<ref>ر.ک: همان</ref>. | '''اگر هرچه را می‌فرستید پیش بیابید نزد خداوند خویش'''، برگرفته و اشارت است به: «وَ أَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَ آتُوا الزَّكَاةَ وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ''' ﴿البقرة: 110﴾؛ «و نماز را به‌پا دارید و زکات را بدهید و هر گونه نیکى که براى خویش از پیش فرستید، آن را نزد خدا بازخواهید یافت؛ آرى، خدا به آنچه مىکنید بیناست»<ref>ر.ک: همان</ref>.''' | ||
'''به گیتی پی شادمانی است غم گل و خار روییده پهلوی هم'''؛ | '''به گیتی پی شادمانی است غم گل و خار روییده پهلوی هم'''؛ | ||
'''هم‌آغوش رنج است آسودگی رود مرگ هم‌دوش با زندگی'''، برگرفته از: '''فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً''' ﴿الشرح: 5 و 6﴾؛ «پس [بدان که] با دشوارى، آسانى است؛ آرى، با دشوارى، آسانى است»<ref>ر.ک: همان</ref>. | '''هم‌آغوش رنج است آسودگی رود مرگ هم‌دوش با زندگی'''، برگرفته از: '''فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً''' ﴿الشرح: 5 و 6﴾؛ «پس [بدان که] با دشوارى، آسانى است؛ آرى، با دشوارى، آسانى است»<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
| خط ۶۸: | خط ۷۳: | ||
'''به آدم چو ابلیس شد رشکبر ز فرمان داور بتابید سر'''؛ | '''به آدم چو ابلیس شد رشکبر ز فرمان داور بتابید سر'''؛ | ||
'''که من ز آتشم آتش تابناک نشاید فرود آورد سر به خاک'''، اقتباس و اشارت است به: '''قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلاَّ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ''' ﴿الأعراف: 12﴾؛ «فرمود: «چون تو را به سجده امر کردم، چه چیز تو را بازداشت از اینکه سجده کنى»؟ گفت: «من از او بهترم. مرا از آتشى آفریدى و او را از گِل آفریدى»»<ref>ر.ک: همان</ref>. | '''که من ز آتشم آتش تابناک نشاید فرود آورد سر به خاک'''، اقتباس و اشارت است به: '''قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلاَّ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ''' ﴿الأعراف: 12﴾؛ «فرمود: «چون تو را به سجده امر کردم، چه چیز تو را بازداشت از اینکه سجده کنى»؟ گفت: «من از او بهترم. مرا از آتشى آفریدى و او را از گِل آفریدى»»<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
ب)- استفاده از احادیث و روایات: | ب)- استفاده از احادیث و روایات: | ||
حکیم هیدجی به‌وفور از احادیث و روایات اسلامی در دانشنامه بهره جسته است. برای نمونه به تعدادی از آنها اشاره می‌شود: | |||
[[هیدجی، محمد|حکیم هیدجی]] به‌وفور از احادیث و روایات اسلامی در دانشنامه بهره جسته است. برای نمونه به تعدادی از آنها اشاره می‌شود: | |||
'''پیمبر که اندیشه کیش داشت پس از خویش وی را به مردم گماشت'''؛ | '''پیمبر که اندیشه کیش داشت پس از خویش وی را به مردم گماشت'''؛ | ||
'''گرفتش کمر روز خم غدیر در آن دشت بردش به بالا ز زیر'''؛ | '''گرفتش کمر روز خم غدیر در آن دشت بردش به بالا ز زیر'''؛ | ||
'''بفرمود کای مردم این حیدر است مرا یاور و بر شما سرور است'''؛ | '''بفرمود کای مردم این حیدر است مرا یاور و بر شما سرور است'''؛ | ||
'''خدا را اگر چشم و دست است و گوش مرا هم تن و جان و مغز است و هوش'''؛ | '''خدا را اگر چشم و دست است و گوش مرا هم تن و جان و مغز است و هوش'''؛ | ||
'''هر آن کس که او را منم پیشوای علی پیشوا باشدش رهنمای'''؛ | '''هر آن کس که او را منم پیشوای علی پیشوا باشدش رهنمای'''؛ | ||
'''خدایا به یار علی باش یار کسی را که خوارش کند خوار دار'''، اقتباسی است از خطبه غدیر: «من كنت مولاه فهذا علي مولاه اللهّم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله»<ref>ر.ک: همان</ref>. | '''خدایا به یار علی باش یار کسی را که خوارش کند خوار دار'''، اقتباسی است از خطبه غدیر: «من كنت مولاه فهذا علي مولاه اللهّم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله»<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
'''پیمبر که را گفت در راستی تو از من چو هارون موساستی'''، اقتباسی است از حدیث منزلت که طبق این حدیث پیامبر اسلام(ص) خطاب به علی(ع) فرمودند: «يا علي أنت مني بمنزلة هارون من موسی إلا أنه لا نبي بعدي» (ای علی تو برای من چون هارون برای موسایی، جز اینکه پیامبری در تو نیست) <ref>ر.ک: همان</ref>. | '''پیمبر که را گفت در راستی تو از من چو هارون موساستی'''، اقتباسی است از حدیث منزلت که طبق این حدیث پیامبر اسلام(ص) خطاب به [[امام على(ع)|علی(ع)]] فرمودند: «يا علي أنت مني بمنزلة هارون من موسی إلا أنه لا نبي بعدي» (ای علی تو برای من چون هارون برای موسایی، جز اینکه پیامبری در تو نیست) <ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
قسمت دوم دیوان هیدجی، دربرگیرنده غزلیات، مخمسات، ترجیع‌بند، ترکیب‌بند و چند قطعه و مثنوی است. این اشعار به زبان فارسی و ترکی سروده شده‌اند، ولی در کل اشعار این قسمت بیشتر به زبان ترکی است. شعرهای هیدجی در این بخش برخلاف سروده‌های دانشنامه که اغلب خالی از صور خیال و آرایه‌های ادبی شعری بوده، اکثر مشحون از آرایه‌های ادبی و صور خیالند. محتوای آنها در بسیاری از موارد کاملا عرفانی است و حکایت از آن دارند که هیدجی در سرودن غزل بیشتر به حافظ و دیدگاه عرفانی‌اش التفات داشته است. حکیم در چکامه‌های این بخش از سروده‌های عربی هم بیشتر بهره گرفته و خود هم سروده‌ای از شیخ اشراق را تضمین کرده که به دو زبان ترکی و عربی است و حکایت از توانمندی شاعر دارد<ref>ر.ک: همان، ص47</ref>. | قسمت دوم دیوان هیدجی، دربرگیرنده غزلیات، مخمسات، ترجیع‌بند، ترکیب‌بند و چند قطعه و مثنوی است. این اشعار به زبان فارسی و ترکی سروده شده‌اند، ولی در کل اشعار این قسمت بیشتر به زبان ترکی است. شعرهای هیدجی در این بخش برخلاف سروده‌های دانشنامه که اغلب خالی از صور خیال و آرایه‌های ادبی شعری بوده، اکثر مشحون از آرایه‌های ادبی و صور خیالند. محتوای آنها در بسیاری از موارد کاملا عرفانی است و حکایت از آن دارند که هیدجی در سرودن غزل بیشتر به [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]] و دیدگاه عرفانی‌اش التفات داشته است. حکیم در چکامه‌های این بخش از سروده‌های عربی هم بیشتر بهره گرفته و خود هم سروده‌ای از شیخ اشراق را تضمین کرده که به دو زبان ترکی و عربی است و حکایت از توانمندی شاعر دارد<ref>ر.ک: همان، ص47</ref>. | ||
در غزلیات هیدجی همچون دانشنامه وی رد اشعار و اندیشه‌های حافظ، | در غزلیات هیدجی همچون دانشنامه وی رد اشعار و اندیشه‌های [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]]، [[فخرالدین عراقی]]، [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]]، [[عطار نیشابوری|عطار]] و [[حلاج، حسین بن منصور|حلاج]] به‌وضوح دیده می‌شود. دیگر اینکه بعضی از غزلهای فارسی و ترکی [[هیدجی، محمد|حکیم هیدجی]] از حیث معنا و محتوا چنان به هم نزدیکند که می‌توان گفت ترجمه منظوم و شعری همدیگرند؛ به تعبیر دیگر، می‌شود آنها را دو روی یک سکه قلمداد کرد. خلاصه آنکه غزلهای هیدجی از حیث زبان و زیباشناسی، شیوا و زیبا و از حیث معنا و مفهوم عرفانی‌اند<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
اخیرا دیوان اشعار ترکی حکیم هیدجی با مقدمه و تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق که شامل سه ترکیب‌بند، دوازده مثنوی، دو مناظره، چهارده قصیده، بیست‌وچهار غزل، سه قطعه، یک مربع، بیست‌وسه تخمیس، یک ترجیع‌بند و یک ملمع است، به همت نشر پینار وارد بازار کتاب شده است<ref>ر.ک: همان، ص45</ref>. | اخیرا دیوان اشعار ترکی [[هیدجی، محمد|حکیم هیدجی]] با مقدمه و تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق که شامل سه ترکیب‌بند، دوازده مثنوی، دو مناظره، چهارده قصیده، بیست‌وچهار غزل، سه قطعه، یک مربع، بیست‌وسه تخمیس، یک ترجیع‌بند و یک ملمع است، به همت نشر پینار وارد بازار کتاب شده است<ref>ر.ک: همان، ص45</ref>. | ||
کتاب، فاقد فهرست بوده و در پاورقیها به توضیح برخی از کلمات و واژگان اشعار و مواردی که مضمون بیت به آن اشاره دارد، پرداخته شده است<ref>ر.ک: پاورقی، ص27</ref>. | کتاب، فاقد فهرست بوده و در پاورقیها به توضیح برخی از کلمات و واژگان اشعار و مواردی که مضمون بیت به آن اشاره دارد، پرداخته شده است<ref>ر.ک: پاورقی، ص27</ref>. | ||
| خط ۱۰۸: | خط ۱۱۸: | ||
[[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | ||
[[رده:اردیبهشت(99)]] | [[رده:اردیبهشت(99)]] | ||
[[رده: آپلود اردیبهشت (99)]] | [[رده: آپلود اردیبهشت (99)]] | ||