دیوان حکیم هیدجی: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب با مقدمه مصحح آغاز و مطالب آن شامل مقدمه، وصیت‎نامه، دانشنامه و مجموعه‌ای‎ از‎ سروده‎های حکیم هیدجی است که در قالب‎های مثنوی، غزل، قصیده، ترکیب‎بند، ترجیع‎بند، قطعه و... سروده شده است <ref>ر.ک: قائم‎پناه، یدالله، ص45</ref>.

«دانشنامه»‎ به سبک و سیاق شاهنامه فردوسی سروده شده است؛ چه، اینکه قالب آن مثنوی و وزنش «فعولن‎ فعولن فعولن فعول»، یعنی «بحر متقارب» است، اما محتوای آن حماسی نیست، بلکه‎ بیشتر تاریخی و اخلاقی است‎. حکیم‎ در دانشنامه به ستایش خداوند و ذکر گوشه‎هایی از تاریخ اسلام اشارت داشته است. برای نمونه از جریان اسامه، غدیر، داستان هابیل و قابیل، اتفاقات کربلا و یاری‎گری حضرت علی به پیرزنی‎ که حضرتش را نمی‎شناخته، سخن گفته است و گاهی همچون مولوی با ذکر داستان و حکایت به بیان مسائل اخلاقی پرداخته و گاهی هم نکات فلسفی را به نظم کشیده است. حکیم در‎ بیان‎ مطالب دانشنامه اغلب از زبان فارسی و گاهی هم از ترکی بهره جسته و با استفاده از تلمیح و تضمین، به غنای ادبی و اندیشگی آن افزوده است <ref>ر.ک: قائم‎پناه، یدالله، ص45</ref>.

قسمت دوم دیوان‎ هیدجی، دربرگیرنده غزلیات، مخمسات، ترجیع‎بند، ترکیب‎بند و چند قطعه و مثنوی است. این اشعار به زبان فارسی‎ و ترکی‎ سروده‎ شده‌اند، ولی در کل اشعار این‎ قسمت‎ بیشتر‎ به‎ زبان‎ ترکی‎ است. شعرهای هیدجی در این بخش برخلاف سروده‎های دانشنامه که اغلب خالی از صور خیال و آرایه‎های ادبی شعری بوده، اکثر مشحون از آرایه‎های ادبی‎ و صور خیالند. محتوای آن‎ها در بسیاری از موارد کاملا عرفانی است و حکایت از آن دارند که هیدجی در سرودن غزل بیشتر به حافظ و دیدگاه عرفانی‎اش التفات داشته است. حکیم‎ در‎ چکامه‎های این بخش از سروده‎های عربی هم بیشتر بهره گرفته و خود هم سروده‌ای از شیخ اشراق را تضمین کرده که به دو زبان ترکی و عربی است‎ و حکایت‎ از توانمندی شاعر دارد<ref>ر.ک: همان، ص47</ref>.

در غزلیات هیدجی همچون دانشنامه وی رد اشعار و اندیشه‎های حافظ، ‎فخر‎الدین عراقی، مولوی، عطار و حلاج به‎وضوح دیده‎ می‎شود. دیگر اینکه بعضی از‎ غزل‎های‎ فارسی و ترکی حکیم هیدجی از حیث معنا و محتوا چنان به هم نزدیکند که می‎توان گفت ترجمه منظوم و شعری همدیگرند؛ به‎ تعبیر‎ دیگر، می‎شود آنها‎ را‎ دو روی یک سکه قلمداد کرد. خلاصه آنکه غزل‎های هیدجی از حیث زبان و زیباشناسی، شیوا و زیبا و از حیث معنا و مفهوم عرفانی‎اند<ref>ر.ک: همان</ref>.