۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
رسائل الخوارزمي: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
}} | }} | ||
'''رسائل الخوارزمي'''، اثر ابوبکر محمد بن عباس خوارزمی (متوفی 383ق)، با تصحیح و حاشیه و مقدمه‌ای به زبان فارسی با نام «در ادب عربی» نوشته محمدمهدی | '''رسائل الخوارزمي'''، اثر [[خوارزمی، محمد بن عباس|ابوبکر محمد بن عباس خوارزمی]] (متوفی 383ق)، با تصحیح و حاشیه و مقدمه‌ای به زبان فارسی با نام «در ادب عربی» نوشته [[پورگل، محمدمهدی|محمدمهدی پورگل]]، همان دیوان رسائل و اثر معروف و بزرگ خوارزمی می‌باشد که در یک جلد به زبان عربی منتشر شده است. | ||
این کتاب، مجموعه نامه‌های خوارزمی است که به طبقات مختلف امرا و وزرا و کتّاب و ادبا و شعرا و فقها و شاگردان خود نوشته است و در آن صنایع بلاغت را به حد اعلای خود اعمال کرده است.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص105</ref> | این کتاب، مجموعه نامه‌های خوارزمی است که به طبقات مختلف امرا و وزرا و کتّاب و ادبا و شعرا و فقها و شاگردان خود نوشته است و در آن صنایع بلاغت را به حد اعلای خود اعمال کرده است.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص105</ref> | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
و عبارت خوارزمی این: «و کیف امدح الامیر بخلق ضن به الهواء و امتلأت من ذکره الارض و السماء و ابصره الاعمی بلا عین و سمعه الاصم بلا اُذُن».<ref>ر.ک: همان، ص114</ref> | و عبارت خوارزمی این: «و کیف امدح الامیر بخلق ضن به الهواء و امتلأت من ذکره الارض و السماء و ابصره الاعمی بلا عین و سمعه الاصم بلا اُذُن».<ref>ر.ک: همان، ص114</ref> | ||
از جمله مزایای رسائل خوارزمی این است که ترکیبات آن کمتر تکرار شده است و در هر نامه ترکیب جدیدی به وجود آورده و از تشبیهات و عبارات تازه استفاده کرده است و در هریک از زمینه‌های صنایع لفظی اثری جالب به‌جای نهاده است و چنانکه گفتیم، شاگردان وی اغلب نمونه منشأت او را نسخه‌برداری می‌کردند و شاید حفظ می‌نمودند و خوارزمی انواع نمونه‌های عالی جهت آنان ترتیب می‌داد تا میدانی وسیع در جلوی آنان قرار دهد. و ای‌بسا به‌عمد مرتکب تطویل و تفصیل می‌شد تا مجالی برای ارائه انواع صنعت لفظی داشته باشد و دانشجویان خود را در معرض عالی‌ترین ترکیب‌ها قرار دهد و بالاخره به آنجا رسید که بروکلمان درباره سجع او گفته است: «این سجع با رسائل ابوبکر محمد بن عباس خوارزمی به کمال خود رسید».<ref>همان، ص114-115</ref> | از جمله مزایای رسائل خوارزمی این است که ترکیبات آن کمتر تکرار شده است و در هر نامه ترکیب جدیدی به وجود آورده و از تشبیهات و عبارات تازه استفاده کرده است و در هریک از زمینه‌های صنایع لفظی اثری جالب به‌جای نهاده است و چنانکه گفتیم، شاگردان وی اغلب نمونه منشأت او را نسخه‌برداری می‌کردند و شاید حفظ می‌نمودند و خوارزمی انواع نمونه‌های عالی جهت آنان ترتیب می‌داد تا میدانی وسیع در جلوی آنان قرار دهد. و ای‌بسا به‌عمد مرتکب تطویل و تفصیل می‌شد تا مجالی برای ارائه انواع صنعت لفظی داشته باشد و دانشجویان خود را در معرض عالی‌ترین ترکیب‌ها قرار دهد و بالاخره به آنجا رسید که بروکلمان درباره سجع او گفته است: «این سجع با رسائل [[خوارزمی، محمد بن عباس|ابوبکر محمد بن عباس خوارزمی]] به کمال خود رسید».<ref>همان، ص114-115</ref> | ||
رجحان لفظی رسائل خوارزمی بیشتر از بار معنایی آن است. زیرا عنایت او در مرتبه اول به سجع و تلفیق خوش‌آهنگ الفاظ بوده است. کاوش در اتّخاذ الفاظ رشیق و خوش‌اندام و ترتیب و تنظیم آنها فضای ذهن او را اشغال کرده بود، طوری که موسیقی مطلوبی در گوش شنونده ایجاد کند و چون درگیر این صنایع بود، پرداخت معانی به‌ناچار برایش در محظور قرار می‌گرفت. چنانکه اگر لباس زیبای الفاظ را از اندام سخنش بیرون بکشند، جسدی ناتوان بر جای خواهد ماند. لیکن تسلط خوارزمی بر فرهنگ عربی و اسلامی و غزارت وی در ادب و انساب و ایام و آیات و سیر در آفاق و دیدار اماجد و افاضل عالم، و نشست و برخاست در محافل علمی و ادبی، مفاهیم ارزنده‌ای در دماغ وی مخزون گردانید که از لابه‌لای مکاتیب و سخنان و اشعارش پیدا می‌شود. چنانکه برخی سخنانش قابلیت این را دارد که در ردیف امثال و حکم قرار گیرد. مثل: | رجحان لفظی رسائل خوارزمی بیشتر از بار معنایی آن است. زیرا عنایت او در مرتبه اول به سجع و تلفیق خوش‌آهنگ الفاظ بوده است. کاوش در اتّخاذ الفاظ رشیق و خوش‌اندام و ترتیب و تنظیم آنها فضای ذهن او را اشغال کرده بود، طوری که موسیقی مطلوبی در گوش شنونده ایجاد کند و چون درگیر این صنایع بود، پرداخت معانی به‌ناچار برایش در محظور قرار می‌گرفت. چنانکه اگر لباس زیبای الفاظ را از اندام سخنش بیرون بکشند، جسدی ناتوان بر جای خواهد ماند. لیکن تسلط خوارزمی بر فرهنگ عربی و اسلامی و غزارت وی در ادب و انساب و ایام و آیات و سیر در آفاق و دیدار اماجد و افاضل عالم، و نشست و برخاست در محافل علمی و ادبی، مفاهیم ارزنده‌ای در دماغ وی مخزون گردانید که از لابه‌لای مکاتیب و سخنان و اشعارش پیدا می‌شود. چنانکه برخی سخنانش قابلیت این را دارد که در ردیف امثال و حکم قرار گیرد. مثل: | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
علاوه بر نصوص تاریخی، در صحت انتساب این کتاب به ابوبکر محمد بن عباس | علاوه بر نصوص تاریخی، در صحت انتساب این کتاب به [[خوارزمی، محمد بن عباس|ابوبکر محمد بن عباس خوارزمی]]، او در متن تعداد زیادی از رساله‌ها به نام خود اشاره کرده است. اشتهار رسائل خوارزمی مربوط به زمان خود اوست. چنانکه ثعالبی معاصر وی می‌نویسد: «دیوان رسائلش جاویدان است و دست‌به‌دست می‌گردد.» جمع‌آوری رسائل خوارزمی تقریباً در عصر خود او انجام شده است. و از یک نامه وی برمی‌آید بعضی از شاگردانش از روی نامه‌هایش نسخه بر می‌داشتند. عنوان آن نامه چنین است. «و کتب الی تلمیذ له و قد استعار نسخة رسائله، ینسخها فتمادی» و سپس با این عبارت شروع می‌شود: «انت مشغول بنسخ ما استعرته من الرسائل. و لا یسع القلب الواحد لکل هذه الشواغل. و غیرک من اصحابنا حریص علی نسخها. و لو کان القلم یمینه... .»<ref>ر.ک: همان، ص105-106</ref> | ||
از نسخه‌های خطی که در تصحیح این اثر از آنها استفاده شده نسخه‌های پاریس، وین و لندن است. نسخه پاریس متعلق به کتابخانه ملی پاریس است. نسخه لندن مربوط به کتابخانه ترینتی کالج، و نسخه وین متعلق به کتابخانه قیصری (ملی) وین می‌باشد. همچنین از نسخه‌های چاپی بولاق مصر به تصحیح و مقابله شیخ محمد قطعه العدوی در چاپخانه عبدالرحمن رشدی بک به سال 1279 در 208 صفحه، نسخه استانبول در چاپخانه جوائب به سال 1297 در 214 صفحه، نسخه بمبئی به خط میرزا محمدحسن بن علی به سال 1301 (که در 200 صفحه به‌صورت چاپ سنگی تکثیر شده)، نسخه بیروت با مقدمه شیخ نسیب وهیبة الخازن به سال 1970م در چاپخانه دارمکتبة الحیاة للطباعة و النشر در بیروت، و نسخه کوبریلی که قدیمی‌ترین چاپ از این رسائل و مربوط به سال 1274 است، در تصحیح اثر استفاده شده است. از میان نسخه‌های خطی کتاب، نسخه مورد تصحیح، نسخه پاریس است. این نسخه، از سایر نسخه‌ها قدیمی‌تر و صحیح‌تر است. <ref>ر.ک: همان، ص121-125</ref> نسخه خطی پاریس نقاط قوت و رجحان دیگری بر سایر نسخه‌ها دارد که در صفحات پایانی مقدمه محقق بر کتاب، ذکر شده است. | از نسخه‌های خطی که در تصحیح این اثر از آنها استفاده شده نسخه‌های پاریس، وین و لندن است. نسخه پاریس متعلق به کتابخانه ملی پاریس است. نسخه لندن مربوط به کتابخانه ترینتی کالج، و نسخه وین متعلق به کتابخانه قیصری (ملی) وین می‌باشد. همچنین از نسخه‌های چاپی بولاق مصر به تصحیح و مقابله شیخ محمد قطعه العدوی در چاپخانه عبدالرحمن رشدی بک به سال 1279 در 208 صفحه، نسخه استانبول در چاپخانه جوائب به سال 1297 در 214 صفحه، نسخه بمبئی به خط میرزا محمدحسن بن علی به سال 1301 (که در 200 صفحه به‌صورت چاپ سنگی تکثیر شده)، نسخه بیروت با مقدمه شیخ نسیب وهیبة الخازن به سال 1970م در چاپخانه دارمکتبة الحیاة للطباعة و النشر در بیروت، و نسخه کوبریلی که قدیمی‌ترین چاپ از این رسائل و مربوط به سال 1274 است، در تصحیح اثر استفاده شده است. از میان نسخه‌های خطی کتاب، نسخه مورد تصحیح، نسخه پاریس است. این نسخه، از سایر نسخه‌ها قدیمی‌تر و صحیح‌تر است. <ref>ر.ک: همان، ص121-125</ref> نسخه خطی پاریس نقاط قوت و رجحان دیگری بر سایر نسخه‌ها دارد که در صفحات پایانی مقدمه محقق بر کتاب، ذکر شده است. | ||
محمدمهدی | [[پورگل، محمدمهدی|محمدمهدی پورگل]]، در صفحات 125 تا 127 مقدمه‌اش بر کتاب، درباره شیوه تصحیح کتاب و علائم اختصاری مورد استفاده‌اش توضیح داده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||