پرش به محتوا

اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیاء در تفاسیر قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'ن‎ه' به 'ن‌ه'
جز (جایگزینی متن - 'ه‎ع' به 'ه‌ع')
جز (جایگزینی متن - 'ن‎ه' به 'ن‌ه')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات کتاب
{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR12876J1.jpg
| تصویر =NUR12876J1.jpg
| عنوان =اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‎های انبیاء در تفاسیر قرآن‏
| عنوان =اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیاء در تفاسیر قرآن‏
| عنوان‌های دیگر =
| عنوان‌های دیگر =
| پدیدآوران =  
| پدیدآوران =  
خط ۲۹: خط ۲۹:
}}  
}}  


''' اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‎های انبیاء در تفاسیر قرآن '''، اثر [[محمدقاسمي، حميد|حمید محمدقاسمی]]، کتابی است به زبان فارسی در یک جلد با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر پس از بیان تعریف اسرائیلیات، تأثیر آن را در مورد داستان‎های انبیا در تفسیرهای قرآن کریم نشان داده است.
''' اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیاء در تفاسیر قرآن '''، اثر [[محمدقاسمي، حميد|حمید محمدقاسمی]]، کتابی است به زبان فارسی در یک جلد با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر پس از بیان تعریف اسرائیلیات، تأثیر آن را در مورد داستان‌های انبیا در تفسیرهای قرآن کریم نشان داده است.


==ساختار==
==ساختار==
کتاب دارای مقدمه و محتوای مطالب در سه بخش (که هرکدام دارای فصولی است) و یک خاتمه است. منابع کتاب در دو دسته اصلی کتاب‌ها و مجلات ارائه شده است. در نگارش این اثر از 221 کتاب به زبان‎های فارسی و عربی (اعم از اصلی و ترجمه) از نویسندگان مسلمان (اعم از شیعه و سنی) و غیر مسلمان و 9 عنوان مجله استفاده شده است. برخی منابع این اثر پس از قرآن کریم، عبارتند از: تحقیقی در دین یهود [[آشتیانی، جلال‌الدین|جلال‌الدین آشتیانی]]، [[روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني|روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و سبع المثاني]]، [[آلوسی، محمود بن عبدالله|آلوسی]]؛ [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح نهج البلاغة، ابن ابی‌الحدید]]؛ [[أسد الغابة في معرفة الصحابة|أسد الغابة في معرفة الصحابة، عزالدین بن اثیر]]؛ [[الطبقات الكبری (دار الكتب العلمية)|الطبقات الكبری، ابن سعد]]؛ [[المناقب|مناقب آل أبي‎طالب، ابن شهرآشوب]]؛ الإسرائيليات و الموضوعات في كتب التفسير، محمد بن محمد ابوشهبه؛ البدايات الأولی للإسرائيليات في الإسلام، یوسف حسنی؛ [[روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان|روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، سید حسین میرجلیلی (مترجم)]]؛ انتقال علم یونانی به عالم اسلامی، [[آرام، احمد|احمد آرام (مترجم)]] و...<ref>ر.ک: فهرست منابع کتاب، ص525-535</ref>.
کتاب دارای مقدمه و محتوای مطالب در سه بخش (که هرکدام دارای فصولی است) و یک خاتمه است. منابع کتاب در دو دسته اصلی کتاب‌ها و مجلات ارائه شده است. در نگارش این اثر از 221 کتاب به زبان‌های فارسی و عربی (اعم از اصلی و ترجمه) از نویسندگان مسلمان (اعم از شیعه و سنی) و غیر مسلمان و 9 عنوان مجله استفاده شده است. برخی منابع این اثر پس از قرآن کریم، عبارتند از: تحقیقی در دین یهود [[آشتیانی، جلال‌الدین|جلال‌الدین آشتیانی]]، [[روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني|روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و سبع المثاني]]، [[آلوسی، محمود بن عبدالله|آلوسی]]؛ [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح نهج البلاغة، ابن ابی‌الحدید]]؛ [[أسد الغابة في معرفة الصحابة|أسد الغابة في معرفة الصحابة، عزالدین بن اثیر]]؛ [[الطبقات الكبری (دار الكتب العلمية)|الطبقات الكبری، ابن سعد]]؛ [[المناقب|مناقب آل أبي‎طالب، ابن شهرآشوب]]؛ الإسرائيليات و الموضوعات في كتب التفسير، محمد بن محمد ابوشهبه؛ البدايات الأولی للإسرائيليات في الإسلام، یوسف حسنی؛ [[روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان|روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، سید حسین میرجلیلی (مترجم)]]؛ انتقال علم یونانی به عالم اسلامی، [[آرام، احمد|احمد آرام (مترجم)]] و...<ref>ر.ک: فهرست منابع کتاب، ص525-535</ref>.


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
«یکی از جمله موضوع‎هایی که در حوزه فرهنگ اسلامی از جایگاه بسیار مهم و قابل تأملی برخوردار است، موضوع «اسرائیلیات» است. در اصطلاح علما، «اسرائیلیات»» به افسانه‌های قدیمی گفته می‌شود که از یهودیان و مسیحیان و مانند آنها سرچشمه گرفته و احادیث و تفاسیر اسلامی را تحت تأثیر خود قرار داده است. برخی مفسران و محدثان، «اسرائیلیات» را به تمام اخبار بی‌اساسی اطلاق کرده‌اند که دشمنان اسلام - اعم از یهود و سایرین - آنها را با سوء نیت و غرض‎ورزی جعل کرده و برای فاسد کردن عقاید مسلمانان این مجعولات را وارد تفاسیر و احادیث کرده‌اند.
«یکی از جمله موضوع‎هایی که در حوزه فرهنگ اسلامی از جایگاه بسیار مهم و قابل تأملی برخوردار است، موضوع «اسرائیلیات» است. در اصطلاح علما، «اسرائیلیات»» به افسانه‌های قدیمی گفته می‌شود که از یهودیان و مسیحیان و مانند آنها سرچشمه گرفته و احادیث و تفاسیر اسلامی را تحت تأثیر خود قرار داده است. برخی مفسران و محدثان، «اسرائیلیات» را به تمام اخبار بی‌اساسی اطلاق کرده‌اند که دشمنان اسلام - اعم از یهود و سایرین - آنها را با سوء نیت و غرض‎ورزی جعل کرده و برای فاسد کردن عقاید مسلمانان این مجعولات را وارد تفاسیر و احادیث کرده‌اند.


در این تحقیق پس از مباحث مقدماتی همچون تعریف اسرائیلیات و مصادر اسرائیلیات، تلاش شده تا تاریخچه مختصری از اسرائیلیات ارائه شود و آنگاه به عوامل و زمینه‌هایی که باعث نفوذ اسرائیلیات به تفاسیر شده، اشاره و در بخش سوم که مهم‎ترین و مفصل‎ترین بخش‎های این تحقیق را تشکیل می‌دهد، به جمع‎آوری و نقد و تحلیل اسرائیلیاتی پرداخته شده که در داستان‎های پیامبران الهی وارد شده است. در همین بخش نیز فصل مهمی به مقایسه ویژگی‎های داستان‎های قرآن با ویژگی‎های روایات اسرائیلی اختصاص یافته است و در خاتمه، تأثیر سوء اسرائیلیات بر فرهنگ اسلامی طرح شده و از وظیفه علمای اسلام و مفسران در قبال اسرائیلیات سخن به میان آمده است»<ref>ر.ک: اشاره، ص1</ref>.
در این تحقیق پس از مباحث مقدماتی همچون تعریف اسرائیلیات و مصادر اسرائیلیات، تلاش شده تا تاریخچه مختصری از اسرائیلیات ارائه شود و آنگاه به عوامل و زمینه‌هایی که باعث نفوذ اسرائیلیات به تفاسیر شده، اشاره و در بخش سوم که مهم‎ترین و مفصل‎ترین بخش‎های این تحقیق را تشکیل می‌دهد، به جمع‎آوری و نقد و تحلیل اسرائیلیاتی پرداخته شده که در داستان‌های پیامبران الهی وارد شده است. در همین بخش نیز فصل مهمی به مقایسه ویژگی‎های داستان‌های قرآن با ویژگی‎های روایات اسرائیلی اختصاص یافته است و در خاتمه، تأثیر سوء اسرائیلیات بر فرهنگ اسلامی طرح شده و از وظیفه علمای اسلام و مفسران در قبال اسرائیلیات سخن به میان آمده است»<ref>ر.ک: اشاره، ص1</ref>.


پس از ظهور اسلام، معاندان توان خود را به‎کار گرفتند تا شاید بتوانند مانع از پرتوافشانی خورشید مشعشع اسلام شوند. گروهی به زور متوسل شدند و چون نتیجه نگرفتند، تصمیم به مشوش نمودن چهره اسلام گرفتند. یکی از شگردهای یهودیان که ظهور و گسترش اسلام هیمنه و ابهت آنان را درهم شکسته بود، آلوده ساختن معارف دینی با اباطیل و افسانه‌های خرافی و پیرایه‌هایی بود که یا زاییده ذهن بیمارشان بود یا ریشه در کتب تحریف‎شده آنان داشت. اینان برای مسخ مفاهیم دینی و تحریف تعالیم و احکام اسلامی به القای انواع شبهات و دروغ‎پراکنی‎ها در میان مسلمانان مبادرت ورزیدند و بخش قابل توجی از مفاهیم دینی را مشوب به خرافات و مجعولات خود کردند. این قبیل مجعولات و افسانه‌های خرافی و داستان‎های ساختگی را - خواه از ناحیه یهودیان باشد یا دیگران - در اصطلاح «اسرائیلیات» می‌نامیم. گفتنی است، یهودیان بسیار زیرک‎تر و مکارتر از آن بودند که بخواهند در هیبت یهودی‌گری مبادرت به اجرای نقشه‌های شوم خود کنند؛ ازاین‎رو عالم‎نمایان یهود با درآمدن به کسوت اسلام و جا زدن خود به‌عنوان مسلمانانی مقدس‎مآب به نشر خرافات و ترهات خود در میان مسلمانان پرداختند و با حسن ظنّی که پاره‌ای از خلفا و حکام جور به آنها داشتند، بازار دروغ‎پردازی‎هایشان روزبه‎روز رونق گرفت و آنان از این فرصت مغتنم، نهایت بهره را بردند و داستان‎های ساختگی خود را به نام تفسیر قرآن میان مسلمانان پراکنده ساختند.
پس از ظهور اسلام، معاندان توان خود را به‎کار گرفتند تا شاید بتوانند مانع از پرتوافشانی خورشید مشعشع اسلام شوند. گروهی به زور متوسل شدند و چون نتیجه نگرفتند، تصمیم به مشوش نمودن چهره اسلام گرفتند. یکی از شگردهای یهودیان که ظهور و گسترش اسلام هیمنه و ابهت آنان را درهم شکسته بود، آلوده ساختن معارف دینی با اباطیل و افسانه‌های خرافی و پیرایه‌هایی بود که یا زاییده ذهن بیمارشان بود یا ریشه در کتب تحریف‎شده آنان داشت. اینان برای مسخ مفاهیم دینی و تحریف تعالیم و احکام اسلامی به القای انواع شبهات و دروغ‎پراکنی‎ها در میان مسلمانان مبادرت ورزیدند و بخش قابل توجی از مفاهیم دینی را مشوب به خرافات و مجعولات خود کردند. این قبیل مجعولات و افسانه‌های خرافی و داستان‌های ساختگی را - خواه از ناحیه یهودیان باشد یا دیگران - در اصطلاح «اسرائیلیات» می‌نامیم. گفتنی است، یهودیان بسیار زیرک‎تر و مکارتر از آن بودند که بخواهند در هیبت یهودی‌گری مبادرت به اجرای نقشه‌های شوم خود کنند؛ ازاین‎رو عالم‎نمایان یهود با درآمدن به کسوت اسلام و جا زدن خود به‌عنوان مسلمانانی مقدس‎مآب به نشر خرافات و ترهات خود در میان مسلمانان پرداختند و با حسن ظنّی که پاره‌ای از خلفا و حکام جور به آنها داشتند، بازار دروغ‎پردازی‎هایشان روزبه‎روز رونق گرفت و آنان از این فرصت مغتنم، نهایت بهره را بردند و داستان‌های ساختگی خود را به نام تفسیر قرآن میان مسلمانان پراکنده ساختند.
اسرائیلیات‎گسترها به‌همراهی سایر داستان‌سرایان درباره زندگی پیامبران افسانه‌ها ساختند. همین افسانه‌ها سینه به سینه می‌گشت تا در قرن دوم هجری با آغاز نهضت تفسیرنویسی، این داستان‎ها که به دست افراد مغرض یا ساده‌اندیش و بی‌احتیاط به حدیث تبدیل شده بود، یعنی به پیامبر اسلام(ص) یا صحابه ایشان مانند [[امام على(ع)|علی(ع)]] و ابن عباس و... نسبت داده می‌شد، به کتاب‌های تفسیری راه یافت و این کتاب‌ها را سرشار از این خرافات و داستان‎های موهوم و موهون کرد. متأسفانه این قبیل مجعولات تا این زمان نیز در میان بسیاری از تفاسیر جای گرفته و گاهی از ناحیه برخی کج‎اندیشان تلقی به قبول شده است<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص1-2</ref>.
اسرائیلیات‎گسترها به‌همراهی سایر داستان‌سرایان درباره زندگی پیامبران افسانه‌ها ساختند. همین افسانه‌ها سینه به سینه می‌گشت تا در قرن دوم هجری با آغاز نهضت تفسیرنویسی، این داستان‌ها که به دست افراد مغرض یا ساده‌اندیش و بی‌احتیاط به حدیث تبدیل شده بود، یعنی به پیامبر اسلام(ص) یا صحابه ایشان مانند [[امام على(ع)|علی(ع)]] و ابن عباس و... نسبت داده می‌شد، به کتاب‌های تفسیری راه یافت و این کتاب‌ها را سرشار از این خرافات و داستان‌های موهوم و موهون کرد. متأسفانه این قبیل مجعولات تا این زمان نیز در میان بسیاری از تفاسیر جای گرفته و گاهی از ناحیه برخی کج‎اندیشان تلقی به قبول شده است<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص1-2</ref>.


نویسنده در مقدمه درباره انگیزه تألیف این کتاب می‌گوید: «هرچند علما و دانشمندان اسلامی از گذشته تا حال، در جای‎جای آثار خود کوشیده‌اند تا بی‌اعتباری روایات اسرائیلی را نشان دهند و مهر بطلان بر بسیاری از خرافات و مجعولاتی که به آثار اسلامی راه یافته‌اند بنهند، اما باید گفت آثار مستقلی که به موضوع اسرائیلیات پرداخته و جوانب مختلف این موضوع - همچون بحث از عوامل و زمینه‌های نفوذ اسرائیلیات به فرهنگ اسلامی یا تأثیر ناگوار اسرائیلیات بر آثار اسلامی - ‎را بررسی کرده‌اند یا بسیار نادرند یا به دلیل یک‎سویه‎نگری‎ها و تعصبات و پیشداوری‎های مؤلفان آنها، به ریشه‌های واقعی و ابعاد گسترده این موضوع توجه شایانی نکرده‌اند. باید گفت تاکنون در آثار فارسی جز چند رساله دانشگاهی که به بررسی برخی از ابعاد این موضوع پرداخته‌اند، کتابی مستقل و جامع در این‎باره به رشته تحریر درنیامده است.
نویسنده در مقدمه درباره انگیزه تألیف این کتاب می‌گوید: «هرچند علما و دانشمندان اسلامی از گذشته تا حال، در جای‎جای آثار خود کوشیده‌اند تا بی‌اعتباری روایات اسرائیلی را نشان دهند و مهر بطلان بر بسیاری از خرافات و مجعولاتی که به آثار اسلامی راه یافته‌اند بنهند، اما باید گفت آثار مستقلی که به موضوع اسرائیلیات پرداخته و جوانب مختلف این موضوع - همچون بحث از عوامل و زمینه‌های نفوذ اسرائیلیات به فرهنگ اسلامی یا تأثیر ناگوار اسرائیلیات بر آثار اسلامی - ‎را بررسی کرده‌اند یا بسیار نادرند یا به دلیل یک‎سویه‎نگری‎ها و تعصبات و پیشداوری‎های مؤلفان آنها، به ریشه‌های واقعی و ابعاد گسترده این موضوع توجه شایانی نکرده‌اند. باید گفت تاکنون در آثار فارسی جز چند رساله دانشگاهی که به بررسی برخی از ابعاد این موضوع پرداخته‌اند، کتابی مستقل و جامع در این‎باره به رشته تحریر درنیامده است.
خط ۵۰: خط ۵۰:
# مفسر قرآن در مواجهه با انواع روایات باید نهایت دقت و احتیاط را به خرج داده، از تجزیه و تحلیل و نقادی اقوال و روایت مختلف غفلت نورزد و در خصوص تفسیر کلام الهی آن‎چنان به قضاوت آرا بنشیند که با روح قرآن سازگار بوده، با معیارهای عقل و نقل صحیح نیز منطبق باشد، که بدین‌سان خواهد توانست خود را از فروغلتیدن در ورطه هولناک اسرائیلیات برهاند.
# مفسر قرآن در مواجهه با انواع روایات باید نهایت دقت و احتیاط را به خرج داده، از تجزیه و تحلیل و نقادی اقوال و روایت مختلف غفلت نورزد و در خصوص تفسیر کلام الهی آن‎چنان به قضاوت آرا بنشیند که با روح قرآن سازگار بوده، با معیارهای عقل و نقل صحیح نیز منطبق باشد، که بدین‌سان خواهد توانست خود را از فروغلتیدن در ورطه هولناک اسرائیلیات برهاند.
# به‌هیچ‎روی جایز نیست که مفسر قرآن، در شرح مجملات و تبیین مبهمات قرآنی از روایات صحیحی که از رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) وارده شده، روی برتابد و به اقاویل اهل کتاب روی آورد و به منقولات آنان اعتماد کند؛ چراکه روایات اسرائیلی به دلیل ماهیتشان فکر و اندیشه آدمی را از اهداف اصلی نزول قرآن و تدبر در حکمت‎ها و تعالیم حیات‎بخش آن بازمی‌دارد.
# به‌هیچ‎روی جایز نیست که مفسر قرآن، در شرح مجملات و تبیین مبهمات قرآنی از روایات صحیحی که از رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) وارده شده، روی برتابد و به اقاویل اهل کتاب روی آورد و به منقولات آنان اعتماد کند؛ چراکه روایات اسرائیلی به دلیل ماهیتشان فکر و اندیشه آدمی را از اهداف اصلی نزول قرآن و تدبر در حکمت‎ها و تعالیم حیات‎بخش آن بازمی‌دارد.
# بر مفسر قرآن لازم است تا حکایت‎ها و داستان‎هایی را که دیگران در تفسیر و توضیح آیات قرآنی مورد استناد قرار داده‌اند، با سیاق آیات و روح حاکم بر قرآن کریم بسنجد و از غور کردن در جزئیات و تفاصیلی که دانستن آنها سودی به حال مخاطبان نداشته و ندانستن آنها نیز زیانی به حال کسی ندارد، پرهیز کند.
# بر مفسر قرآن لازم است تا حکایت‎ها و داستان‌هایی را که دیگران در تفسیر و توضیح آیات قرآنی مورد استناد قرار داده‌اند، با سیاق آیات و روح حاکم بر قرآن کریم بسنجد و از غور کردن در جزئیات و تفاصیلی که دانستن آنها سودی به حال مخاطبان نداشته و ندانستن آنها نیز زیانی به حال کسی ندارد، پرهیز کند.
# چنانچه یک مفسر در تشریح و توضیح داستان‎های قرآن یا سایر نکته‌ها و ابهام‎های قرآنی خود را با اقوال و آرای گوناگونی مواجه می‎بیند، می‌تواند این وجوه مختلف را نقل کرده، از آن میان به قول صحیح اشاره دارد و بطلان سایر وجوه را آشکار سازد. بدیهی است که نقل تمام نظرها و اقوال بدون نقد و بررسی آنها و بدون گزینش قول صحیح، سبب می‌شود تا ذهن خواننده را هاله‌ای از ابهام و تشویش احاطه کند و حتی موجبات لغزش فکری وی را فراهم آورد. روش‎های مذکور - یعنی انتخاب وجه احسن از میان وجوه محتمل، نپرداختن به تفاصیل بی‌فایده و روی نکردن به اقوال اهل کتاب - ‎خود ملهم از اسلوب قرآن کریم در چگونگی پردازش داستان‎هاست<ref>ر.ک: همان، ص521-522</ref>.
# چنانچه یک مفسر در تشریح و توضیح داستان‌های قرآن یا سایر نکته‌ها و ابهام‎های قرآنی خود را با اقوال و آرای گوناگونی مواجه می‎بیند، می‌تواند این وجوه مختلف را نقل کرده، از آن میان به قول صحیح اشاره دارد و بطلان سایر وجوه را آشکار سازد. بدیهی است که نقل تمام نظرها و اقوال بدون نقد و بررسی آنها و بدون گزینش قول صحیح، سبب می‌شود تا ذهن خواننده را هاله‌ای از ابهام و تشویش احاطه کند و حتی موجبات لغزش فکری وی را فراهم آورد. روش‎های مذکور - یعنی انتخاب وجه احسن از میان وجوه محتمل، نپرداختن به تفاصیل بی‌فایده و روی نکردن به اقوال اهل کتاب - ‎خود ملهم از اسلوب قرآن کریم در چگونگی پردازش داستان‌هاست<ref>ر.ک: همان، ص521-522</ref>.


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش