۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
همایون‌نامه (تاریخ منظوم): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'ی‌ش' به 'ی‌ش'
جز (جایگزینی متن - 'می‌پ' به 'می‌پ') |
جز (جایگزینی متن - 'ی‌ش' به 'ی‌ش') |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
}} | }} | ||
'''همایون‌نامه (تاریخ منظوم)، نیمه نخست '''، اثر سراینده قرن هفتم، [[حکیم زجاجی]]، منظومه مفصلی در بحر متقارب است که ظاهراً حدود شصت هزار بیت دارد و مطالب آن با گزارش ولادت پیامبر اکرم(ص) و رویدادهای صدر اسلام آغاز | '''همایون‌نامه (تاریخ منظوم)، نیمه نخست '''، اثر سراینده قرن هفتم، [[حکیم زجاجی]]، منظومه مفصلی در بحر متقارب است که ظاهراً حدود شصت هزار بیت دارد و مطالب آن با گزارش ولادت پیامبر اکرم(ص) و رویدادهای صدر اسلام آغاز می‌شود و با نبرد ارسلان بن طغرل سلجوقی با برادرش محمد، پایان می‌پذیرد<ref>ر.ک: آیدنلو، سجاد، 1393، ص2</ref>. | ||
این اثر توسط [[پيرنيا، علي|علی پیرنیا]] مورد تصحیح قرار گرفته است. | این اثر توسط [[پيرنيا، علي|علی پیرنیا]] مورد تصحیح قرار گرفته است. | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
درباره شمار ابیات منظومه، با توجه به ناقص بودن نسخههای تصحیحشده، نمیتوان چندان توفیق یافت. اشاره‌ای هم در اینباره در خود منظومه یافت | درباره شمار ابیات منظومه، با توجه به ناقص بودن نسخههای تصحیحشده، نمیتوان چندان توفیق یافت. اشاره‌ای هم در اینباره در خود منظومه یافت نمی‌شود. مصحح، تعداد ابیات منظومه را حدود شصت هزار بیت برآورد کرده است. نظر به اینکه نسخه نیمه دوم حاوی سیودو هزار بیت بوده و نسخه نیمه یا جلد نخست نیز دارای بیش از بیستوچهار هزار بیت است و بالاخره با توجه به افتادگیهای هر دو نسخه، میتوان احتمال داد که [[حکیم زجاجی|زجاجی]] برای اینکه همایون‌نامه خود را با شاهنامه همسر کند، در زمینه شماره ابیات نیز شاهنامه را مد نظر داشته است<ref>ر.ک: عباسی، جواد؛ راشکی علیآبادی، جواد، ص50-51</ref>. | ||
همان طور که بیان شد همایون‌نامه از دو بخش تشکیل شده است و این مقاله در صدد معرفی بخش نخست آن است. | همان طور که بیان شد همایون‌نامه از دو بخش تشکیل شده است و این مقاله در صدد معرفی بخش نخست آن است. | ||
بخش نخست بعد از یادداشت مصحح با گزارش ولادت پیامبر اکرم(ص) و رویدادهای صدر اسلام آغاز | بخش نخست بعد از یادداشت مصحح با گزارش ولادت پیامبر اکرم(ص) و رویدادهای صدر اسلام آغاز می‌شود و تا وفات حضرت محمد(ص) ادامه مییابد و در پایان، ستایشی منظوم تقدیم شمسالدین محمد جوینی شده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در ابتدای این اثر، یادداشتی به قلم مصحح آمده است. چگونگی دستیابی به نسخ کتاب، بررسی اجمالی محتوای اثر، ویژگیهای نسخ خطی، چگونگی تصحیح، مطالبی درباره سراینده و برخی از کاستیهای کتاب، از مباحث آن است<ref>ر.ک: یادداشت، صفحات پانزده تا سیوسه</ref>. | در ابتدای این اثر، یادداشتی به قلم مصحح آمده است. چگونگی دستیابی به نسخ کتاب، بررسی اجمالی محتوای اثر، ویژگیهای نسخ خطی، چگونگی تصحیح، مطالبی درباره سراینده و برخی از کاستیهای کتاب، از مباحث آن است<ref>ر.ک: یادداشت، صفحات پانزده تا سیوسه</ref>. | ||
این اثر بهلحاظ موضوعی از منظومههای دینی و تاریخیِ پیرو شاهنامه است و در متنِ ابیاتِ آن اشاره آشکاری به نام خودش وجود ندارد؛ لیکن در سرعنوان (سرنویسِ) یکی از بخشهای نیمه نخستِ آن در نسخه متن، «همایون‌نامه» نامیده شده است<ref>ر.ک: آیدنلو، سجاد، 1393، ص2</ref>. شاید «همایون‌نامه» نامیده شدن این منظومه به احترام و مبارکی سرگذشت حضرت محمد(ص) و رویدادهای آغاز اسلام است و چون منظومه با داستان تولد ایشان آغاز | این اثر بهلحاظ موضوعی از منظومههای دینی و تاریخیِ پیرو شاهنامه است و در متنِ ابیاتِ آن اشاره آشکاری به نام خودش وجود ندارد؛ لیکن در سرعنوان (سرنویسِ) یکی از بخشهای نیمه نخستِ آن در نسخه متن، «همایون‌نامه» نامیده شده است<ref>ر.ک: آیدنلو، سجاد، 1393، ص2</ref>. شاید «همایون‌نامه» نامیده شدن این منظومه به احترام و مبارکی سرگذشت حضرت محمد(ص) و رویدادهای آغاز اسلام است و چون منظومه با داستان تولد ایشان آغاز می‌شود و آراسته به نام رسول اکرم(ص) است، با واژه «همایون» نامگذاری شده است<ref>ر.ک: همان، 1392، ص57</ref>. | ||
بهلحاظ سبک ادبی، [[پيرنيا، علي|پیرنیا]] شیوه شاعری [[حکیم زجاجی|زجاجی]] را ادامه سبکی میداند که شاعران نامور آذربایجان در نیمه دوم قرن ششم بدان شعر می‌سرودند؛ شاعرانی چون ابوالعلای گنجوی، قوامی گنجوی، فلکی شروانی، خاقانی شروانی و نظامی گنجوی. از منظر موضوع و قالب نیز پیرو فردوسی بوده و چندان به کار حکیم توس نزدیک شده و با شعر او خو گرفته که گاه مصرع یا بیتی از شاهنامه را عیناً و یا با پسوپیش کردن برخی واژهها از آن خود کرده است؛ بهعنوانمثال در بیت زیر آثار تأثیر شاهنامه در آن مشهود است: | بهلحاظ سبک ادبی، [[پيرنيا، علي|پیرنیا]] شیوه شاعری [[حکیم زجاجی|زجاجی]] را ادامه سبکی میداند که شاعران نامور آذربایجان در نیمه دوم قرن ششم بدان شعر می‌سرودند؛ شاعرانی چون ابوالعلای گنجوی، قوامی گنجوی، فلکی شروانی، خاقانی شروانی و نظامی گنجوی. از منظر موضوع و قالب نیز پیرو فردوسی بوده و چندان به کار حکیم توس نزدیک شده و با شعر او خو گرفته که گاه مصرع یا بیتی از شاهنامه را عیناً و یا با پسوپیش کردن برخی واژهها از آن خود کرده است؛ بهعنوانمثال در بیت زیر آثار تأثیر شاهنامه در آن مشهود است: | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
{{ب|''اگر صد بود سال اگر صد هزار ''|2=''گذشت آن سخن کآمد اندر شمار''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: عباسی، جواد؛ راشکی علیآبادی، جواد، ص40 و 41</ref>. | {{ب|''اگر صد بود سال اگر صد هزار ''|2=''گذشت آن سخن کآمد اندر شمار''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: عباسی، جواد؛ راشکی علیآبادی، جواد، ص40 و 41</ref>. | ||
بخش نخست همایون‌نامه به شیوه غالب مثنویهای ادب فارسی با تحمیدیه‌ای 62 بیتی آغاز | بخش نخست همایون‌نامه به شیوه غالب مثنویهای ادب فارسی با تحمیدیه‌ای 62 بیتی آغاز می‌شود که متأسفانه پاره‌ای کلمات برخی ابیات و مصراعهای آن در تکنسخه اثر، محو شده یا ناخوانا بوده و طبعاً جای آنها خالی مانده است. | ||
پس از تحمیدیه، نعت 83 بیتی پیامبر و سپس منقبت خلفای راشدین در 103 بیت آمده است. 336 بیت بعد از آن، مدح مهتران زمان است و بعد، [[حکیم زجاجی|زجاجی]] در 67 بیت، ذیل عنوان «ترتیب کتاب همایون‌نامه» به گزارش ترتیب تاریخی موضوعات منظومه پرداخته و همچنان که خود خاطرنشان کرده، «در او اول از کار پیغمبر است». متن اثر با روایت مولود پیامبر اسلام(ص) آغاز شده است<ref>ر.ک: همان، ص58</ref>. | پس از تحمیدیه، نعت 83 بیتی پیامبر و سپس منقبت خلفای راشدین در 103 بیت آمده است. 336 بیت بعد از آن، مدح مهتران زمان است و بعد، [[حکیم زجاجی|زجاجی]] در 67 بیت، ذیل عنوان «ترتیب کتاب همایون‌نامه» به گزارش ترتیب تاریخی موضوعات منظومه پرداخته و همچنان که خود خاطرنشان کرده، «در او اول از کار پیغمبر است». متن اثر با روایت مولود پیامبر اسلام(ص) آغاز شده است<ref>ر.ک: همان، ص58</ref>. | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
این اثر از دو نیمه تشکیلشده است. مصحح کتاب، [[پيرنيا، علي|علی پیرنیا]] نسخه‌ای از نیمه دوم منظومه در کتابخانه دانشگاه پیشاور مییابد و اقدام به تصحیح آن می‌کند و ازآنجاکه کوششهای وی برای یافتن نیمه نخست منظومه به جایی نمیرسد، به چاپ نیمه دوم اکتفا می‌کند. حاصل آنکه فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ١٣٨٣خورشیدی، نیمه دوم را در دو مجلد به چاپ میرساند. | این اثر از دو نیمه تشکیلشده است. مصحح کتاب، [[پيرنيا، علي|علی پیرنیا]] نسخه‌ای از نیمه دوم منظومه در کتابخانه دانشگاه پیشاور مییابد و اقدام به تصحیح آن می‌کند و ازآنجاکه کوششهای وی برای یافتن نیمه نخست منظومه به جایی نمیرسد، به چاپ نیمه دوم اکتفا می‌کند. حاصل آنکه فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ١٣٨٣خورشیدی، نیمه دوم را در دو مجلد به چاپ میرساند. | ||
هنگامی که کارهای مربوط به حروفنگاری و نمونهخوانی نیمه دوم منظومه رو به پایان بوده، [[پيرنيا، علي|پیرنیا]] نشانههایی از نیمه نخست منظومه را در ایروان ارمنستان، کتابخانه ماتناداران، ردیابی می‌کند. برای دستیابی به نسخه و ارائه استنتاخی دقیق از آن بهناچار دو بار به ارمنستان سفر می‌کند و چندی در ایروان ماندگار | هنگامی که کارهای مربوط به حروفنگاری و نمونهخوانی نیمه دوم منظومه رو به پایان بوده، [[پيرنيا، علي|پیرنیا]] نشانههایی از نیمه نخست منظومه را در ایروان ارمنستان، کتابخانه ماتناداران، ردیابی می‌کند. برای دستیابی به نسخه و ارائه استنتاخی دقیق از آن بهناچار دو بار به ارمنستان سفر می‌کند و چندی در ایروان ماندگار می‌شود و سرانجام پس از سالها تلاش جهت تصحیح این بخش، در نهایت در سال ١٣٩٠، نیمه نخست تاریخ منظوم زجاجی (همایون‌نامه) به اهتمام انتشارات میراث مکتوب و همانند نیمه دوم در دو مجلد انتشار مییابد؛ بنابراین یک دوره چهار جلدی از کل منظومه در اختیار پژوهشگران قرار میگیرد<ref>ر.ک: همان، ص40 و 41</ref>. | ||
مصحح در ابتدای کتاب چند تصویر از نسخ خطی مورد استفاده خویش را به معرض نمایش درآورده است<ref>یادداشت، صفحه سیوپنج - سیونه</ref>. | مصحح در ابتدای کتاب چند تصویر از نسخ خطی مورد استفاده خویش را به معرض نمایش درآورده است<ref>یادداشت، صفحه سیوپنج - سیونه</ref>. | ||