لمعات نوری در شرح افاضات منطقی شیخ اشراق: تفاوت میان نسخه‌ها

فلسفه اسلامي - متون قدیمی تا قرن 14  

| کتابخانۀ دیجیتال نور =  

'''لمعات نوری در شرح افاضات منطقی شیخ اشراق'''، تألیف عبدالرضا جمال‎زاده، ترجمه، شرح و بررسی بخش منطق کتاب «[[حکمة الإشراق|حكمة الإشراق]]» [[سهروردی، یحیی بن حبش|یحیی بن حبش سهروردی]]، معروف به [[سهروردی، یحیی بن حبش|شیخ اشراق]] (متوفی 587ق) است.

کتاب، مشتمل بر مقدمه مؤلف و دو بخش است: در بخش اول با نام زیست‎نامه [[سهروردی، یحیی بن حبش|حکیم سهروردی]]، منزلت علمی و آثار او مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم با عنوان منطق در منظر شیخ اشراق، در ضمن سه مقاله، بخش منطق کتاب «[[حکمة الإشراق|حكمة الإشراق]]» شرح شده و دیدگاه‎های منطقی او مطرح شده است.  

نویسنده در مقدمه اثر، سبب نگارش کتاب را این‎گونه توصیف می‌کند: «سالیان متمادی، شخصیت عظیم عرفانی و فلسفی حکیم عارف [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] و آثار و سیره علمی و عملی او آتشی بر جانم افکنده بود و عطشی در دل خود احساس می‌کردم و خواهان آشنایی هرچه بیشتر با مکتب الهی او – که آمیزه‌ای از حکمت ذوقی و استدلالی بود - ‎شده بودم و در این عرصه، کتابی که به‎تنهایی روح مرا آرامش دهد و عطش مرا برطرف کند، نیافتم و از طرفی دیدم این حکیم بزرگ و مقتول در راه عقیده، همانند بسیاری از بزرگان دیگر آن‎گونه که سزاوار است معرفی نشده‌اند؛ هرچند خود را شایسته هیچ‎گونه شرح و توصیفی بر مقام شیخ نمی‎دیدم، اما از باب «ما لا يدرك كله لا يترك كله» و با بضاعت مزجات خود به معرفی شیخ بزرگ در دو مجلد پرداختم».

او سپس با اشاره به مباحث این دو جلد، انتشار جلد دوم اثرش را به بعد موکول می‌کند: «مجلد اول به زیست‎نامه و کلیات و آراء منطقی شیخ اختصاص دارد و در زمینه منطق به ترجمه و شرح اجمالی منطق از کتاب «[[حکمة الإشراق|حكمة الإشراق]]» پرداخته‌ام و مجلد دوم را به آراء فلسفی و کلامی او اختصاص داده‌ام، که با عنایت و فضل الهی به‎زودی در معرض دید قرار خواهد گرفت»<ref>ر.ک: مقدمه، ص2-1</ref>.

نویسنده در اولین بخش کتاب، پس از اشاره مختصر به زندگانی [[سهروردی، یحیی بن حبش|شیخ اشراق]]، زیست‎نامه او را در منظر مریدش مطرح کرده و می‎نویسد: «گرچه شرح حال او در بسیاری از کتب رجال اسلامی و سیره و تراجم و تاریخ فلسفه آمده است، اما حکیم شهرزوری که خود از اعاظم حکما است، مانند مریدی که خود از حالات درونی مراد و استاد خودش خبر دارد، چهره معنوی و صوری او را به قلم آورده و به گفته [[نصر، حسین|استاد حسین نصر]]، شاید بهترین شرح حیات [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] همان کتاب شهرزوری باشد و شاید در تاریخ رجال اسلامی بی‎نظیر باشد»؛ لذا شرح حال او را عیناً نقل می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص10</ref>.

وی حکمت اشراق را حکمت مبتنی بر تابش و روشنایی و از کهن‎ترین و ابتدایی‎ترین گونه‎های شناخت آدمی دانسته؛ چراکه از نخستین لحظه‎هایی که آدمی به مرحله تمیز و تشخیص و تفکر گام نهاده، چنین حکمتی نیز در جان و روان او پدید آمده است<ref>ر.ک: همان، ص22</ref>.

وجه تسمیه فلسفه اشراق و مآخذ و منابع فلسفه اشراق، از جمله مباحث دیگر کتاب است. منابع فلسفه اشراق، در چهار دسته منطق و فلسفه مشاء، فلسفه یونانی، حکمت ایران باستان یا حکمت مشارقه و آثار صوفیه به‎عنوان مآخذ فلسفه اشراق مورد بررسی قرار گرفته است<ref>ر.ک: همان، ص26-29</ref>.

گرچه [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروری]] از منابع مختلف بهره برده است، اما هرگز نباید پنداشت که او نوعی مکتب التقاطی تأسیس کرده است. [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] خود را کسی می‎داند که آنچه را که «الحكمة اللدنية» و «الحكمة العتيقة» نامیده، از نو حالت وحدتی بخشیده است<ref>ر.ک: همان، ص29</ref>.

ضرورت بحث از حکمت اشراق، مطلب دیگری است که به آن پرداخته شده است. مؤلف در پاسخ به این سؤال که چرا باید از فیلسوفی سخن بگوییم که هشت قرن از حیات او می‌گذرد؟ چنین می‎نویسد:  

# همان ‎گونه که از مباحث این حکمت به‎ دست می‎آید، با آشنایی و مطالعه و مباحثه پیرامون آن، به هر دو حکمت «بحثی و استدلالی» و «ذوقی و کشفی» آشنا خواهیم شد.  

# این حکمت، موجب صفای باطن و پاکی درون خواهد شد که البته نیل به این هدف در سایه عمل به وصایای شیخ و آنچه در کلام او آمده است، می‎باشد.  

# وقوع هر حادثه‌ای در هر مقطع و برهه‌ای از روزگار، انسان کنجکاو را به جستجو در زوایای آن فرامی‌خواند و یقیناً تأسیس و رواج حکمت اشراق که در طول پنج قرن یکه‎تاز میدان فلسفی بوده است، این جستجوگری را شکوفا می‌سازد.  

# برای فهم حکمت متعالیه حکیم عظیم‎الشأن ملاصدرا که آمیزه‌ای از مکاتب مختلف فلسفی، از جمله حکمت اشراق است، فهم این مکتب و حکمت ذوقی و الهی لازم است<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>.

دانشمندان مختلف، از کتاب‌های [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] طبقه‎بندی‎های مختلفی به‎دست داده‌اند. [[ماسینیون، لویی|ماسینیون]]، [[کربن، هانری|هانری کربن]] و [[نصر، حسین|سید حسین نصر]]، از جمله این افراد هستند؛ مثلاً کربن تقسیمی چهارگانه و نصر با اختلاف اندکی پنج دسته و طبقه برای کتاب‌های [[سهروردی، یحیی بن حبش|شیخ اشراق]] ارائه می‎دهند<ref>ر.ک: همان، ص‎45 و 47</ref>.

در انتهای مباحث بخش اول کتاب، آثار [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] به‌اجمال مورد بررسی قرار گرفته است. در بخشی از این بررسی‎ها چنین می‌خوانیم: «از مباحث مختلف در این کتاب [تلویحات [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]]] و کتب دیگر شیخ اشراق چنین به ‎دست می‎آید که شیخ معتقد است طالب حق باید نخست در حکمت بحثی می‎پرداخته و سپس به حکمت ذوقی بپردازد؛ لذا برای شاگردان و پیروان خود ابتدا به تعلیم حکمت بحثی می‎پرداخته و سپس آنها را وارد مباحث اشراقی می‌کرده است»<ref>ر.ک: همان، ص59</ref>.

در بخش دوم کتاب، منطق در منظر شیخ اشراق مورد بررسی قرار گرفته است. [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] مقصود خود را در کتاب «[[حکمة الإشراق|حكمة الإشراق]]»، در دو قسمت مورد بحث و کنکاش قرار داده است: قسمت اول، در ضوابط فکر است؛ یعنی قواعد و قوانینی که به‎واسطه آن می‎توان فکر صحیح و سالم را از فکر فاسد و ناسالم تمیز داد؛ یعنی پیرامون منطق و کیفیت حل مغالطات و بعضی از قواعد مهمی که در قسمت دوم، یعنی مبحث انوار مورد بررسی قرار می‌گیرد و قسمت منطق در سه مقاله ارائه می‎شود: مقاله اول: معارف و تعریف؛ مقاله دوم: استدلالات و مبادی آنها؛ مقاله سوم: مغالطات و بعضی حکومات بین سخنان اشراقی و مشایی.  

شیوه شارح در توضیح این مباحث، همانند شیوه رایج که بخشی از عبارات متن ذکر شده و سپس شرح می‎شود نیست. نویسنده، ترجمه دیدگاه [[سهروردی، یحیی بن حبش|سهروردی]] را در یک مبحث مطرح و سپس دیدگاه شارحان [[حکمة الإشراق|حکمت اشراق]]، مانند شهرزوری را نیز مطرح می‌کند.