۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
رسائل سیاسی عصر قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'ها' به 'ها'
جز (جایگزینی متن - 'اي ' به 'ای ') |
جز (جایگزینی متن - 'ها' به 'ها') |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
'''رسائل سیاسی عصر قاجار'''، به تصحیح و تحشیه [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگرینژاد]]، مجموعه هفت رساله (سیاست مدن، شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ایران، ادب وزرا، منهاج العلی، ميزان الملل، رساله در اصلاح امور و ملت متمدن و تشکیلات آن) به زبان فارسی با موضوع تاریخ و علوم سیاسی است. این مجموعه زیر نظر آقایان [[نوایی، عبدالحسین|عبدالحسین نوائی]]، [[رضوانی، محمداسماعیل|محمداسماعیل رضوانی]]، [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگرینژاد]]، هاشم آغاجری، سید فرید قاسمی، عبدالله ناصری طاهری، حشمتالله منعم و [[کیان‌فر، جمشید|جمشید کیان‌فر]] در قالب کتاب چاپ شده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص4</ref>. | '''رسائل سیاسی عصر قاجار'''، به تصحیح و تحشیه [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگرینژاد]]، مجموعه هفت رساله (سیاست مدن، شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ایران، ادب وزرا، منهاج العلی، ميزان الملل، رساله در اصلاح امور و ملت متمدن و تشکیلات آن) به زبان فارسی با موضوع تاریخ و علوم سیاسی است. این مجموعه زیر نظر آقایان [[نوایی، عبدالحسین|عبدالحسین نوائی]]، [[رضوانی، محمداسماعیل|محمداسماعیل رضوانی]]، [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگرینژاد]]، هاشم آغاجری، سید فرید قاسمی، عبدالله ناصری طاهری، حشمتالله منعم و [[کیان‌فر، جمشید|جمشید کیان‌فر]] در قالب کتاب چاپ شده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص4</ref>. | ||
«این رسالهها هرکدام از زوایای خاص خود به مسائل سیاسی زمانه از قبیل سلطنت، حاکمیت، عدالت، وزارت، اصلاحات ضروری، حکومت قانون، مجلس و غیره | «این رسالهها هرکدام از زوایای خاص خود به مسائل سیاسی زمانه از قبیل سلطنت، حاکمیت، عدالت، وزارت، اصلاحات ضروری، حکومت قانون، مجلس و غیره پرداخته‌اند...»<ref>ر.ک: درآمد کتاب، ص10</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
نویسنده در درآمد کتاب از شخصیت دوگانه ناصرالدین شاه در تمایل به کهنهپرستی و گرایش به تجدد صحبت میکند و نشان میدهد که چگونه روند پیشرفت امیرکبیر و روحیه دوگانه شاه، به قتل میرزا تقیخان انجامید. وی بقای روحیه دوگانه شاه را باعث عزل میرزا آقاخان نوری و سعی او در ارائه گزارش حدود دویست رساله در اوضاع سیاسی - اجتماعی آن زمان، میداند<ref>ر.ک: همان، ص1-9</ref>. | نویسنده در درآمد کتاب از شخصیت دوگانه ناصرالدین شاه در تمایل به کهنهپرستی و گرایش به تجدد صحبت میکند و نشان میدهد که چگونه روند پیشرفت امیرکبیر و روحیه دوگانه شاه، به قتل میرزا تقیخان انجامید. وی بقای روحیه دوگانه شاه را باعث عزل میرزا آقاخان نوری و سعی او در ارائه گزارش حدود دویست رساله در اوضاع سیاسی - اجتماعی آن زمان، میداند<ref>ر.ک: همان، ص1-9</ref>. | ||
«مجموعه هفت رساله ارائهشده در کتاب حاضر که پنج رساله آن متعلق به عصر ناصری و دو رساله دیگر مربوط به دوره مظفری است، کوششی است دیگر برای عرضه آثار سیاسی دوره قاجار و فراهم آوردن | «مجموعه هفت رساله ارائهشده در کتاب حاضر که پنج رساله آن متعلق به عصر ناصری و دو رساله دیگر مربوط به دوره مظفری است، کوششی است دیگر برای عرضه آثار سیاسی دوره قاجار و فراهم آوردن زمینه‌ای مستقیم برای مطالعه سیر تحول تفکر سیاسی و اجتماعی در تاریخ معاصر ایران»<ref>همان، ص9</ref>. | ||
رسالههای «سیاسی و اجتماعی ارائهشده در این مجموعه، عمدتاً از آثار خطی موجود در کتابخانه ملی ایران انتخاب | رسالههای «سیاسی و اجتماعی ارائهشده در این مجموعه، عمدتاً از آثار خطی موجود در کتابخانه ملی ایران انتخاب شده‌اند. این رسالهها هرکدام از زوایای خاص خود به مسائل سیاسی زمانه از قبیل سلطنت، حاکمیت، عدالت، وزارت، اصلاحات ضروری، حکومت قانون، مجلس و غیره پرداخته‌اند. محور اصلی سخنان و ادعای نویسندگان هرکدام از این رسالهها، ترقی و نوسازی سیاسی و گفتگو از قواعد و اصول و روشهای اصلاحات دستگاه دولت و تشکیلات حکومت است؛ آنهم طبعا بر مبنای پایگاه فکری و اجتماعی هر نویسنده یا بر اساس درجه علم و حد ادراک و دانش و معرفت او»<ref>همان، ص10</ref>. | ||
===سیاست مدن=== | ===سیاست مدن=== | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
===ادب وزرا=== | ===ادب وزرا=== | ||
«رساله ادب وزرا یا شرح رساله جنگ شیر و فیل، اثری است در اندرز سیاسی و ساخته ذهن | «رساله ادب وزرا یا شرح رساله جنگ شیر و فیل، اثری است در اندرز سیاسی و ساخته ذهن نویسنده‌ای با دانش اندک و ادعای دانایی تا عرش. نامش محمدعلی طباطبایی است و ریشه در خاندانی از سادات زواره دارد و خود را حکیم ذوفنون میشمارد. رساله را در 27 جمادیالاول 1282 به پایان برده و برای ناصرالدین شاه فرستاده است»<ref>همان، ص15</ref>. | ||
به گزارش نویسنده در آغاز رساله، این نوشته، شرحی است درباره تمثیل جنگ شیر و فیل از | به گزارش نویسنده در آغاز رساله، این نوشته، شرحی است درباره تمثیل جنگ شیر و فیل از رساله‌ای مشتمل بر چهارده مسئله که وی آن را برای ناصرالدین شاه فرستاده بوده و رساله حاضر را به سبب شادی قلب شاه، در شرح آن تمثیل نوشته است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
===منهاج العلی=== | ===منهاج العلی=== | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
===ميزان الملل=== | ===ميزان الملل=== | ||
نویسنده این اثر، نواب علیبخشمیرزا (به احتمال قوی پسر جهانگیرمیرزا نویسنده تاریخ نو) و از جمله دانشآموختگان دارالفنون و آشنا به علوم و دانشهای جدید آن زمان است. او، | نویسنده این اثر، نواب علیبخشمیرزا (به احتمال قوی پسر جهانگیرمیرزا نویسنده تاریخ نو) و از جمله دانشآموختگان دارالفنون و آشنا به علوم و دانشهای جدید آن زمان است. او، نویسنده‌ای روشنفکر و درعینحال، بسیار متشرع و پایبند به ارزشهای دینی و ملی است.<ref>ر.ک: همان، ص24-25</ref>. | ||
«اساسیترین بحث علیبخش قاجار در ميزان الملل، نقد قشری از فرنگیمآبان یا به تعبیر او اهل دبه است. اهل دبه غریب موجوداتی بودند که دو عنصر لاقیدی اعتقادی و تحقیر باورهای ناشی از شریعت و تمایل به هرزگی و مسخرگی در سلوک و رفتار و گفتار با یکدیگر را یکجا در وجود خود جمع کرده بودند. به روایت علیبخش قاجار، این قشر از عناصر فرنگیمآب که یکسره مقلد آداب و رفتار و شیوه سلوک فرنگیان بودند، در شیوه مسخرگی تا به جایی پیش میرفتند که از نثار رکیکترین فحشهای عرضی و ناموسی به یکدیگر، آنهم بهخاطر بلند شدن صدای خنده، هیچ ابائی نمیکردند. در نزد اینان همه مرزهای آزرم شکسته بود و تعصب در همه امور و تمامی ارزشها حتی نوامیس نیز معنایی نداشت»<ref>همان، ص25</ref>. | «اساسیترین بحث علیبخش قاجار در ميزان الملل، نقد قشری از فرنگیمآبان یا به تعبیر او اهل دبه است. اهل دبه غریب موجوداتی بودند که دو عنصر لاقیدی اعتقادی و تحقیر باورهای ناشی از شریعت و تمایل به هرزگی و مسخرگی در سلوک و رفتار و گفتار با یکدیگر را یکجا در وجود خود جمع کرده بودند. به روایت علیبخش قاجار، این قشر از عناصر فرنگیمآب که یکسره مقلد آداب و رفتار و شیوه سلوک فرنگیان بودند، در شیوه مسخرگی تا به جایی پیش میرفتند که از نثار رکیکترین فحشهای عرضی و ناموسی به یکدیگر، آنهم بهخاطر بلند شدن صدای خنده، هیچ ابائی نمیکردند. در نزد اینان همه مرزهای آزرم شکسته بود و تعصب در همه امور و تمامی ارزشها حتی نوامیس نیز معنایی نداشت»<ref>همان، ص25</ref>. | ||
===رساله در اصلاح امور=== | ===رساله در اصلاح امور=== | ||
خان خانان که به ظن قوی مرتضیقلیخان صنیعالدوله پسر علیقلیخان مخبرالدوله و نواده [[هدایت، رضاقلی|رضاقلیخان هدایت]] است، در 15 صفر 1314 | خان خانان که به ظن قوی مرتضیقلیخان صنیعالدوله پسر علیقلیخان مخبرالدوله و نواده [[هدایت، رضاقلی|رضاقلیخان هدایت]] است، در 15 صفر 1314 رساله‌ای در اصلاح امور کشور نگاشت که این رساله نیز به سیاست مدن مشهور شده است. در این اثر، یگانه راه نجات کشور، احداث راه آهن بیان میشود<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>. | ||
«به اعتقاد او، برجستهترین مشخصه حکومت معتدله، قانون است که بهعنوان مبنا و میثاقی میان سلطنت و ملت، روابط حاکمیت را مشخص میکند. چنین قانونی نیز میتواند از دو منبع و مأخذ الهام گرفته و تدوین یابد: نخست، شریعت و دوم، تصویب و قبول جماعت. پس از مباحث نسبتا فشرده خان خانان در باب معنی دولت، اجزای آن، حقیقت آزادی، فواید قانون و شرایط عدالت و منبع دوگانه قانونگذاری در ایران، میکوشد تا در قالب بحثی پیرامون نسبت شرع با عرف، راهی بجوید برای حل تضاد ریشهدار فلسفه سیاسی شیعه با حکومتهای سلطنتی و غیر معصوم. به اعتقاد او، علیرغم آن تضاد مبنایی میتوان با بازسازی ماهیت دستگاه سلطنت، آن را به حکومتی مشروع تبدیل کرد و آن تعارض و تضاد | «به اعتقاد او، برجستهترین مشخصه حکومت معتدله، قانون است که بهعنوان مبنا و میثاقی میان سلطنت و ملت، روابط حاکمیت را مشخص میکند. چنین قانونی نیز میتواند از دو منبع و مأخذ الهام گرفته و تدوین یابد: نخست، شریعت و دوم، تصویب و قبول جماعت. پس از مباحث نسبتا فشرده خان خانان در باب معنی دولت، اجزای آن، حقیقت آزادی، فواید قانون و شرایط عدالت و منبع دوگانه قانونگذاری در ایران، میکوشد تا در قالب بحثی پیرامون نسبت شرع با عرف، راهی بجوید برای حل تضاد ریشهدار فلسفه سیاسی شیعه با حکومتهای سلطنتی و غیر معصوم. به اعتقاد او، علیرغم آن تضاد مبنایی میتوان با بازسازی ماهیت دستگاه سلطنت، آن را به حکومتی مشروع تبدیل کرد و آن تعارض و تضاد ریشه‌ای را از میان برداشت»<ref>همان، ص28-29</ref>. | ||
===ملت متمدن و تشکیلات آن=== | ===ملت متمدن و تشکیلات آن=== | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
فهرست مطالب در آغاز اثر و نمایهها (دربردارنده نمایه «آیات»، «احادیث و روایات»، «سخنان حکما و بزرگان»، «اشخاص»، «اصطلاحات، القاب و عناوین»، «جایها» و «اقوام، طوایف و خاندانها») در پایان آن آمده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص669-714</ref>. | فهرست مطالب در آغاز اثر و نمایهها (دربردارنده نمایه «آیات»، «احادیث و روایات»، «سخنان حکما و بزرگان»، «اشخاص»، «اصطلاحات، القاب و عناوین»، «جایها» و «اقوام، طوایف و خاندانها») در پایان آن آمده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص669-714</ref>. | ||
اشتباهی در ارجاع به ذکر شماره صفحات در فهرست و شماره صفحات محتوای مطالب در این کتاب وجود دارد؛ یعنی ارجاع به شماره صفحهها در فهرست با شماره صفحههای محتوا همسان نیست؛ مثلاًنمایهها طبق فهرست مطالب باید از صفحه 704 تا 738 را اشغال کرده باشند، درحالیکه در صفحات کتاب، میان صفحههای 669 تا 714 جای | اشتباهی در ارجاع به ذکر شماره صفحات در فهرست و شماره صفحات محتوای مطالب در این کتاب وجود دارد؛ یعنی ارجاع به شماره صفحهها در فهرست با شماره صفحههای محتوا همسان نیست؛ مثلاًنمایهها طبق فهرست مطالب باید از صفحه 704 تا 738 را اشغال کرده باشند، درحالیکه در صفحات کتاب، میان صفحههای 669 تا 714 جای گرفته‌اند. | ||
«هفت رساله سیاسی و اجتماعی ارائهشده در این مجموعه، عمدتاً از آثار خطی موجود در کتابخانه ملی ایران انتخاب | «هفت رساله سیاسی و اجتماعی ارائهشده در این مجموعه، عمدتاً از آثار خطی موجود در کتابخانه ملی ایران انتخاب شده‌اند»<ref>درآمد کتاب، ص10</ref>. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||