پرش به محتوا

رسائل سیاسی عصر قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۲۲ اوت ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - 'ه‎ا' به 'ه‌ا'
جز (جایگزینی متن - 'اي ' به 'ای ')
جز (جایگزینی متن - 'ه‎ا' به 'ه‌ا')
خط ۳۱: خط ۳۱:
'''رسائل سیاسی عصر قاجار'''، به تصحیح و تحشیه [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگری‎نژاد]]، مجموعه هفت رساله (سیاست مدن، شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ایران، ادب وزرا، منهاج العلی، ميزان الملل، رساله در اصلاح امور و ملت متمدن و تشکیلات آن) به زبان فارسی با موضوع تاریخ و علوم سیاسی است. این مجموعه زیر نظر آقایان [[نوایی، عبدالحسین|عبدالحسین نوائی]]، [[رضوانی، محمداسماعیل|محمداسماعیل رضوانی]]، [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگری‎نژاد]]، هاشم آغاجری، سید فرید قاسمی، عبدالله ناصری طاهری، حشمت‎الله منعم و [[کیان‌فر، جمشید|جمشید کیان‎فر]] در قالب کتاب چاپ شده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص4</ref>.
'''رسائل سیاسی عصر قاجار'''، به تصحیح و تحشیه [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگری‎نژاد]]، مجموعه هفت رساله (سیاست مدن، شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ایران، ادب وزرا، منهاج العلی، ميزان الملل، رساله در اصلاح امور و ملت متمدن و تشکیلات آن) به زبان فارسی با موضوع تاریخ و علوم سیاسی است. این مجموعه زیر نظر آقایان [[نوایی، عبدالحسین|عبدالحسین نوائی]]، [[رضوانی، محمداسماعیل|محمداسماعیل رضوانی]]، [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگری‎نژاد]]، هاشم آغاجری، سید فرید قاسمی، عبدالله ناصری طاهری، حشمت‎الله منعم و [[کیان‌فر، جمشید|جمشید کیان‎فر]] در قالب کتاب چاپ شده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص4</ref>.


«این رساله‎ها هرکدام از زوایای خاص خود به مسائل سیاسی زمانه از قبیل سلطنت، حاکمیت، عدالت، وزارت، اصلاحات ضروری، حکومت قانون، مجلس و غیره پرداخته‎اند...»<ref>ر.ک: درآمد کتاب، ص10</ref>.
«این رساله‎ها هرکدام از زوایای خاص خود به مسائل سیاسی زمانه از قبیل سلطنت، حاکمیت، عدالت، وزارت، اصلاحات ضروری، حکومت قانون، مجلس و غیره پرداخته‌اند...»<ref>ر.ک: درآمد کتاب، ص10</ref>.


==ساختار==
==ساختار==
خط ۳۹: خط ۳۹:
نویسنده در درآمد کتاب از شخصیت دوگانه ناصرالدین شاه در تمایل به کهنه‎پرستی و گرایش به تجدد صحبت می‎کند و نشان می‎دهد که چگونه روند پیشرفت امیرکبیر و روحیه دوگانه شاه، به قتل میرزا تقی‎خان انجامید. وی بقای روحیه دوگانه شاه را باعث عزل میرزا آقاخان نوری و سعی او در ارائه گزارش حدود دویست رساله در اوضاع سیاسی - اجتماعی آن زمان، می‎داند<ref>ر.ک: همان، ص1-9</ref>.
نویسنده در درآمد کتاب از شخصیت دوگانه ناصرالدین شاه در تمایل به کهنه‎پرستی و گرایش به تجدد صحبت می‎کند و نشان می‎دهد که چگونه روند پیشرفت امیرکبیر و روحیه دوگانه شاه، به قتل میرزا تقی‎خان انجامید. وی بقای روحیه دوگانه شاه را باعث عزل میرزا آقاخان نوری و سعی او در ارائه گزارش حدود دویست رساله در اوضاع سیاسی - اجتماعی آن زمان، می‎داند<ref>ر.ک: همان، ص1-9</ref>.
   
   
«مجموعه هفت رساله ارائه‎شده در کتاب حاضر که پنج رساله آن متعلق به عصر ناصری و دو رساله دیگر مربوط به دوره مظفری است، کوششی است دیگر برای عرضه آثار سیاسی دوره قاجار و فراهم آوردن زمینه‎ای مستقیم برای مطالعه سیر تحول تفکر سیاسی و اجتماعی در تاریخ معاصر ایران»<ref>همان، ص9</ref>.
«مجموعه هفت رساله ارائه‎شده در کتاب حاضر که پنج رساله آن متعلق به عصر ناصری و دو رساله دیگر مربوط به دوره مظفری است، کوششی است دیگر برای عرضه آثار سیاسی دوره قاجار و فراهم آوردن زمینه‌ای مستقیم برای مطالعه سیر تحول تفکر سیاسی و اجتماعی در تاریخ معاصر ایران»<ref>همان، ص9</ref>.


رساله‎های «سیاسی و اجتماعی ارائه‎شده در این مجموعه، عمدتاً از آثار خطی موجود در کتابخانه ملی ایران انتخاب شده‎اند. این رساله‎ها هرکدام از زوایای خاص خود به مسائل سیاسی زمانه از قبیل سلطنت، حاکمیت، عدالت، وزارت، اصلاحات ضروری، حکومت قانون، مجلس و غیره پرداخته‎اند. محور اصلی سخنان و ادعای نویسندگان هرکدام از این رساله‎ها، ترقی و نوسازی سیاسی و گفتگو از قواعد و اصول و روش‎های اصلاحات دستگاه دولت و تشکیلات حکومت است؛ آن‎هم طبعا بر مبنای پایگاه فکری و اجتماعی هر نویسنده یا بر اساس درجه علم و حد ادراک و دانش و معرفت او»<ref>همان، ص10</ref>.
رساله‎های «سیاسی و اجتماعی ارائه‎شده در این مجموعه، عمدتاً از آثار خطی موجود در کتابخانه ملی ایران انتخاب شده‌اند. این رساله‎ها هرکدام از زوایای خاص خود به مسائل سیاسی زمانه از قبیل سلطنت، حاکمیت، عدالت، وزارت، اصلاحات ضروری، حکومت قانون، مجلس و غیره پرداخته‌اند. محور اصلی سخنان و ادعای نویسندگان هرکدام از این رساله‎ها، ترقی و نوسازی سیاسی و گفتگو از قواعد و اصول و روش‎های اصلاحات دستگاه دولت و تشکیلات حکومت است؛ آن‎هم طبعا بر مبنای پایگاه فکری و اجتماعی هر نویسنده یا بر اساس درجه علم و حد ادراک و دانش و معرفت او»<ref>همان، ص10</ref>.


===سیاست مدن===
===سیاست مدن===
خط ۵۲: خط ۵۲:


===ادب وزرا===
===ادب وزرا===
«رساله ادب وزرا یا شرح رساله جنگ شیر و فیل، اثری است در اندرز سیاسی و ساخته ذهن نویسنده‎ای با دانش اندک و ادعای دانایی تا عرش. نامش محمدعلی طباطبایی است و ریشه در خاندانی از سادات زواره دارد و خود را حکیم ذوفنون می‎شمارد. رساله را در 27 جمادی‎الاول 1282 به پایان برده و برای ناصرالدین شاه فرستاده است»<ref>همان، ص15</ref>.
«رساله ادب وزرا یا شرح رساله جنگ شیر و فیل، اثری است در اندرز سیاسی و ساخته ذهن نویسنده‌ای با دانش اندک و ادعای دانایی تا عرش. نامش محمدعلی طباطبایی است و ریشه در خاندانی از سادات زواره دارد و خود را حکیم ذوفنون می‎شمارد. رساله را در 27 جمادی‎الاول 1282 به پایان برده و برای ناصرالدین شاه فرستاده است»<ref>همان، ص15</ref>.


به گزارش نویسنده در آغاز رساله، این نوشته، شرحی است درباره تمثیل جنگ شیر و فیل از رساله‎ای مشتمل بر چهارده مسئله که وی آن را برای ناصرالدین شاه فرستاده بوده و رساله حاضر را به سبب شادی قلب شاه، در شرح آن تمثیل نوشته است.<ref>ر.ک: همان</ref>.
به گزارش نویسنده در آغاز رساله، این نوشته، شرحی است درباره تمثیل جنگ شیر و فیل از رساله‌ای مشتمل بر چهارده مسئله که وی آن را برای ناصرالدین شاه فرستاده بوده و رساله حاضر را به سبب شادی قلب شاه، در شرح آن تمثیل نوشته است.<ref>ر.ک: همان</ref>.


===منهاج العلی===
===منهاج العلی===
خط ۶۳: خط ۶۳:


===ميزان‎ الملل===
===ميزان‎ الملل===
نویسنده این اثر، نواب علی‎بخش‎میرزا (به احتمال قوی پسر جهان‎گیرمیرزا نویسنده تاریخ نو) و از جمله دانش‎آموختگان دارالفنون و آشنا به علوم و دانش‎های جدید آن زمان است. او، نویسنده‎ای روشن‎فکر و درعین‎حال، بسیار متشرع و پایبند به ارزش‎های دینی و ملی است.<ref>ر.ک: همان، ص24-25</ref>.
نویسنده این اثر، نواب علی‎بخش‎میرزا (به احتمال قوی پسر جهان‎گیرمیرزا نویسنده تاریخ نو) و از جمله دانش‎آموختگان دارالفنون و آشنا به علوم و دانش‎های جدید آن زمان است. او، نویسنده‌ای روشن‎فکر و درعین‎حال، بسیار متشرع و پایبند به ارزش‎های دینی و ملی است.<ref>ر.ک: همان، ص24-25</ref>.


«اساسی‎ترین بحث علی‎بخش قاجار در ميزان ‎الملل، نقد قشری از فرنگی‎مآبان یا به تعبیر او اهل دبه است. اهل دبه غریب موجوداتی بودند که دو عنصر لاقیدی اعتقادی و تحقیر باورهای ناشی از شریعت و تمایل به هرزگی و مسخرگی در سلوک و رفتار و گفتار با یکدیگر را یک‎جا در وجود خود جمع کرده بودند. به روایت علی‎بخش قاجار، این قشر از عناصر فرنگی‎مآب که یکسره مقلد آداب و رفتار و شیوه سلوک فرنگیان بودند، در شیوه مسخرگی تا به جایی پیش می‎رفتند که از نثار رکیک‎ترین فحش‎های عرضی و ناموسی به یکدیگر، آن‎هم به‎خاطر بلند شدن صدای خنده، هیچ ابائی نمی‎کردند. در نزد اینان همه مرزهای آزرم شکسته بود و تعصب در همه امور و تمامی ارزش‎ها حتی نوامیس نیز معنایی نداشت»<ref>همان، ص25</ref>.
«اساسی‎ترین بحث علی‎بخش قاجار در ميزان ‎الملل، نقد قشری از فرنگی‎مآبان یا به تعبیر او اهل دبه است. اهل دبه غریب موجوداتی بودند که دو عنصر لاقیدی اعتقادی و تحقیر باورهای ناشی از شریعت و تمایل به هرزگی و مسخرگی در سلوک و رفتار و گفتار با یکدیگر را یک‎جا در وجود خود جمع کرده بودند. به روایت علی‎بخش قاجار، این قشر از عناصر فرنگی‎مآب که یکسره مقلد آداب و رفتار و شیوه سلوک فرنگیان بودند، در شیوه مسخرگی تا به جایی پیش می‎رفتند که از نثار رکیک‎ترین فحش‎های عرضی و ناموسی به یکدیگر، آن‎هم به‎خاطر بلند شدن صدای خنده، هیچ ابائی نمی‎کردند. در نزد اینان همه مرزهای آزرم شکسته بود و تعصب در همه امور و تمامی ارزش‎ها حتی نوامیس نیز معنایی نداشت»<ref>همان، ص25</ref>.


===رساله در اصلاح امور===
===رساله در اصلاح امور===
خان خانان که به ظن قوی مرتضی‎قلی‎خان صنیع‎الدوله پسر علی‎قلی‎خان مخبرالدوله و نواده [[هدایت، رضاقلی|رضاقلی‎خان هدایت]] است، در 15 صفر 1314 رساله‎ای در اصلاح امور کشور نگاشت که این رساله نیز به سیاست مدن مشهور شده است. در این اثر، یگانه راه نجات کشور، احداث راه‎ آهن بیان می‎شود<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>.
خان خانان که به ظن قوی مرتضی‎قلی‎خان صنیع‎الدوله پسر علی‎قلی‎خان مخبرالدوله و نواده [[هدایت، رضاقلی|رضاقلی‎خان هدایت]] است، در 15 صفر 1314 رساله‌ای در اصلاح امور کشور نگاشت که این رساله نیز به سیاست مدن مشهور شده است. در این اثر، یگانه راه نجات کشور، احداث راه‎ آهن بیان می‎شود<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>.


«به اعتقاد او، برجسته‎ترین مشخصه حکومت معتدله، قانون است که به‎عنوان مبنا و میثاقی میان سلطنت و ملت، روابط حاکمیت را مشخص می‎کند. چنین قانونی نیز می‎تواند از دو منبع و مأخذ الهام گرفته و تدوین یابد: نخست، شریعت و دوم، تصویب و قبول جماعت. پس از مباحث نسبتا فشرده خان خانان در باب معنی دولت، اجزای آن، حقیقت آزادی، فواید قانون و شرایط عدالت و منبع دوگانه قانون‎گذاری در ایران، می‎کوشد تا در قالب بحثی پیرامون نسبت شرع با عرف، راهی بجوید برای حل تضاد ریشه‎دار فلسفه سیاسی شیعه با حکومت‎های سلطنتی و غیر معصوم. به اعتقاد او، علی‎رغم آن تضاد مبنایی می‎توان با بازسازی ماهیت دستگاه سلطنت، آن را به حکومتی مشروع تبدیل کرد و آن تعارض و تضاد ریشه‎ای را از میان برداشت»<ref>همان، ص28-29</ref>.
«به اعتقاد او، برجسته‎ترین مشخصه حکومت معتدله، قانون است که به‎عنوان مبنا و میثاقی میان سلطنت و ملت، روابط حاکمیت را مشخص می‎کند. چنین قانونی نیز می‎تواند از دو منبع و مأخذ الهام گرفته و تدوین یابد: نخست، شریعت و دوم، تصویب و قبول جماعت. پس از مباحث نسبتا فشرده خان خانان در باب معنی دولت، اجزای آن، حقیقت آزادی، فواید قانون و شرایط عدالت و منبع دوگانه قانون‎گذاری در ایران، می‎کوشد تا در قالب بحثی پیرامون نسبت شرع با عرف، راهی بجوید برای حل تضاد ریشه‎دار فلسفه سیاسی شیعه با حکومت‎های سلطنتی و غیر معصوم. به اعتقاد او، علی‎رغم آن تضاد مبنایی می‎توان با بازسازی ماهیت دستگاه سلطنت، آن را به حکومتی مشروع تبدیل کرد و آن تعارض و تضاد ریشه‌ای را از میان برداشت»<ref>همان، ص28-29</ref>.


===ملت متمدن و تشکیلات آن===
===ملت متمدن و تشکیلات آن===
خط ۸۰: خط ۸۰:
فهرست مطالب در آغاز اثر و نمایه‎ها (دربردارنده نمایه «آیات»، «احادیث و روایات»، «سخنان حکما و بزرگان»، «اشخاص»، «اصطلاحات، القاب و عناوین»، «جای‎ها» و «اقوام، طوایف و خاندان‎ها») در پایان آن آمده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص669-714</ref>.
فهرست مطالب در آغاز اثر و نمایه‎ها (دربردارنده نمایه «آیات»، «احادیث و روایات»، «سخنان حکما و بزرگان»، «اشخاص»، «اصطلاحات، القاب و عناوین»، «جای‎ها» و «اقوام، طوایف و خاندان‎ها») در پایان آن آمده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص669-714</ref>.


اشتباهی در ارجاع به ذکر شماره صفحات در فهرست و شماره صفحات محتوای مطالب در این کتاب وجود دارد؛ یعنی ارجاع به شماره صفحه‎ها در فهرست با شماره صفحه‎های محتوا همسان نیست؛ مثلاًنمایه‎ها طبق فهرست مطالب باید از صفحه 704 تا 738 را اشغال کرده باشند، درحالی‎که در صفحات کتاب، میان صفحه‎های 669 تا 714 جای گرفته‎اند.
اشتباهی در ارجاع به ذکر شماره صفحات در فهرست و شماره صفحات محتوای مطالب در این کتاب وجود دارد؛ یعنی ارجاع به شماره صفحه‎ها در فهرست با شماره صفحه‎های محتوا همسان نیست؛ مثلاًنمایه‎ها طبق فهرست مطالب باید از صفحه 704 تا 738 را اشغال کرده باشند، درحالی‎که در صفحات کتاب، میان صفحه‎های 669 تا 714 جای گرفته‌اند.


«هفت رساله سیاسی و اجتماعی ارائه‎شده در این مجموعه، عمدتاً از آثار خطی موجود در کتابخانه ملی ایران انتخاب شده‎اند»<ref>درآمد کتاب، ص10</ref>.
«هفت رساله سیاسی و اجتماعی ارائه‎شده در این مجموعه، عمدتاً از آثار خطی موجود در کتابخانه ملی ایران انتخاب شده‌اند»<ref>درآمد کتاب، ص10</ref>.


==پانویس==
==پانویس==
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش