المنطق الإسلامي أصوله و مناهجه: تفاوت میان نسخه‌ها

بخش اول با عنوان تکامل اندیشه منطقی، بحثی تاریخی را می‎پروراند و نویسنده چگونگی پیدایش، رشد، تحول و تطور اندیشه منطقی را تا عصر حاضر می‌کاود. نویسنده به اینکه اندیشه‎ها همواره در ارتباط با بسترهای اجتماعی، انگیزه‎ها و فرایندهای روانی شکل‎گرفته‎اند و تحول ‎یافته‎اند کاملاً متفطن بوده و به همین منظور در سیر تاریخی تطور منطق از انواع تحلیل‎های جامعه‎شناختی و روان‎شناختی استفاده می‌کند.

بخش دوم، از قسم دوم آغاز می‎گردد و بحث‎ها بر مبنای موضوع طرح می‎گردند. در این قسم نویسنده شمایی کلی از اصول منطق اسلامی را ارائه می‎دهد که به‎ واقع در دیگر قسم‎های کتاب به‎گونه‎ای ضمنی منظور شده است.

قسم پنجم و هفتم دربردارنده روش‎های استقرا و قیاس - که دو استراتژی اصلی و دارای پیشینه‎ای به قدمت تفکر بشر است - می‎باشد و به ‎نقد و بررسی آن‎ها می‎پردازد.

[[مدرسی، محمدتقی|آیت‌الله مدرسی]] پیدایش این دو منطق را با رویداد سیاسی – اجتماعی مهمی که در یونان پیش آمد در پیوند می‎داند؛ اگرچه، گروه‎های فرصت‎طلب ظهور کردند که برای رسیدن به منافع شخصی خود از هرج‎ و مرج سیاسی و اجتماعی بهره می‎بردند و سوفسطایی‎ها برجسته‎ترین نمونه این گروه‎ها بودند؛ چراکه آن‎ها می‌کوشیدند با نام فرهنگ و در پرتو مجادلات میان‎تهی و تردید در هر مسئله، بساط را از جلوی دیگران برچینند و به مقاصد خود نزدیکشان کنند. نخستین کسی که به رویارویی با این گروه فرصت‎طلب کمر همت بست «سقراط» بود که با هنر یکی‎سازی مفاهیم پا به عرصه نهاد و با آن توانست جلوی این گروه را در بازی با الفاظ بگیرد. سپس افلاطون در رویارویی با اهل تشکیک، نظریه جدیدی را به میدان آورد که بر رد معتبر بودن عقل تکیه داشت و آن را «مُثُل افلاطونی» می‎نامند. افلاطون اعتقاد داشت، آدمی نخست با روحش زیسته است و در آن نسبت به پدیده‎ها و روح حقایق آشنایی یافته است، ولی با انتقال به این جهان در پیکر دوم خود بسیاری از این حقایق را فراموش کرده است، ولذا به پاره‎ای دلایل نیازمند است تا این پدیده‎ها را دوباره به یاد آورد<ref>ر.ک: همان، ص10-11</ref>.

پس از افلاطون، [[ارسطو]] به عرصه درآمد که پایه‎های اندیشه سلیم را بنیان نهاد؛ به‎گونه‎ای که سوفسطاییان پس از او دیگر نتوانستند در اندیشه‎ها هرج ‎و مرج ایجاد کنند.

[[مدرسی، محمدتقی|آیت‌الله مدرسی]] آنجا که درباره اصول منطق اسلامی بحث می‌کند، در آغاز، این پرسش را مطرح می‌کند که: آیا این سخن معقول است که اسلام، منطق خاصی برای خود نداشته باشد؟ اسلامی که توانسته است توانایی‎های مجموعه‎هایی از بشر را تا به آنجا به‎کار اندازد که بتوانند تمدنی سترگ را بنیان نهند که تا امروز همچنان پرتوافشانی می‌کند. باید به این نکته توجه کرد که هر تمدنی بر فرهنگی استوار است و هر فرهنگی بر منطقی؛ اما در اینجا باید بیان داشت که مسلمانان به دو دلیل نتوانسته‎اند منطق اسلامی را تشخیص دهند:

# به دلیل تعصب نسبت به شیوه‎های فکری که بدان خو گرفته‎اند.

پس‎ از آنکه نگارنده پیرامون عوامل خطاهای نفسانی و بیولوژیکی به‎تفصیل بحث می‌کند، شیوه سلیمی را یادآور می‎گردد که اسلام بدان فرامی‎خواند. ایشان این بحث را با پیش کشیدن پاره‎ای اشکالات سیستماتیک طرح می‌کند که به خطای آدمی منجر می‎شود و نخستین فرانگری این است که پژوهشگر باید خود را شاگردی بداند در مدرسه آزمون و یادداشت و هرگاه این دو عامل به چیزی حکم کردند او خاموشی ورزد و تنها به آن توجه کند.

نویسنده درباره تیزهوشی و تفکر نیز سخن به میان می‎آورد و اشاره می‌کند که: تیزهوشی همان توجه فطری فکر است که هیچ تفکر شیوه سامان‎یافته‎ای بر آن پیشی ندارد؛ درحالی‎که تفکر، یعنی سعی به‎سوی هدفی مشخص با شیوه‎ای معین.

نویسنده سپس به بحث پیرامون ابزاری می‎پردازد که می‎توان با آن به پژوهش تاریخی پرداخت. این ابزار عبارتند از اسناد تاریخی به‎عنوان تنها راه علمی برای پژوهش تا از این طریق هرگونه غش و تقلبی در آن دانسته شود و درستی رویدادهای رسیده، ضمانت گردد. ایشان شیوه‎های پرده برداشتن از تحریف موجود در پاره‎ای روایات اسلامی را به‎عنوان نمونه ذکر و تأکید می‌کند که ناگزیر باید به ‎نقد درون ‎نص پرداخت تا میزان هم‎سویی آن با اصول کلی شریعت معلوم گردد و آنگاه به ‎نقد خارجی نص می‎پردازد که به شناخت راویان و پژوهش علم رجال اختصاص دارد.