المعجم في أسامي شيوخ أبي بكر الإسماعيلي: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

نویسنده در مقدمه پس از حمد و ثنای الهی می‎نویسد: و بعد: خدای تبارک‎وتعالی با قولش «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ» ﴿ حجر ٩﴾ متکفل حفظ کتاب عزیزش شده است. پیامبر اسلام(ص) اخذ از قرآن و تبلیغ آن را سنت شمارده و احادیث آن حضرت، دراین‎باره مدار شریعت و فهم کتاب الهی بوده است. ازاین‎رو بوده که علمای این امت به حدیث نبوی علاقه بسیار زیادی داشته و دارند در حدی که به هیچ‎چیز دیگری به این اندازه اهمیت نداده‎اند؛ آنان تصانیف زیادی دراین‎ارتباط دارند و علوم حدیث مختلفی در میان این کتاب‎ها نشئت گرفته است؛ آن‎ها در مصطلح الحدیث و علل الحدیث و غریب الحدیث و ناسخ و منسوخ و... آن کتاب نوشته‎اند. همچنین در جرح و تعدیل راویان کتاب‎ها دارند که از این علم، علم رجال نشئت گرفته که خود دارای مصنفات خاصی است که از احوال راویان حدیث صحبت می‎نماید و از اخبارشان حکایت می‎کند. به‎هرحال تألیفات در این علم بسیار شده و روش‎ها در عرضه ماده آن متنوع است مثلاً برخی از این کتاب‎ها بر اساس نوعیت راویان یعنی ثقه و ضعف و تدلیس و کنایه‎های آنان و... مرتب شده‎اند یا برخی دیگر بر اساس طبقات یا شهرها یا معاجم و... مرتب گشته‎اند.<ref>ر.ک: مقدمه محقق کتاب، ص7</ref>

معجم حاضر، معجمی است از میان معاجم شیوخ که دارای معلومات متنوعی هستند؛ برخی از این اطلاعات به مؤلف و اساتیدش و طرق دریافتش از آنان مربوط می‎شود؛ اطلاعاتی که از طبیعت سیر حیات فرهنگی اجتماعی آن دوران، پرده برمی‎دارد و معلومات متعددی را که متعلق به عالم اسلامی در امور دینی و اجتماعی و سیاسی و تاریخی و اقتصادی و جغرافیایی و علمی و... است به ما نشان می‎دهد. وجه امتیاز «معجم شيوخ أبي بكر الإسماعيلي» به غنای پاک آن از معلوماتی است که نویسنده از طریق این معلومات، حال برخی از شیوخ و اساتید خودش را بیان کرده است؛ یعنی از حیث جرح و تعدیل آنان. وی متعرض نقد برخی از احادیث وارده در این کتاب می‎شود. همچنین در این اثر درباره موقعیت‎های جغرافیایی نیز اطلاعاتی به دست می‎آوریم که مؤلف در اثنای سفرهایش در طلب علم ذکر کرده، و به ذکر تقسیمات مرزی آن شهرها که داخلشان شده و در مساجد و بازارها و خانه‎ها و باغ‎ها و... با اساتیدش ملاقات و از آن‎ها استماع کرده است. علاوه بر این امور، این کتاب سرشار از اخباری از زندگی علمی مؤلف است و ازاین‎جهت، سند خوبی است برای شناخت شیوخ مؤلف و برخی از جوانب زندگی وی به وجه خاص. این کتاب، مشتمل بر مواد خوب متنوعی در علم حدیث و نقد آن و علم جرح و تعدیل است. کلام نویسنده، در این کتاب، نزد ائمه این علم، اعتبار خاصی داشته و میانشان رواج داشته است. این اثری است که طی قرون گذشته در میان محدثان، مشهور بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص7-8</ref>

محقق انگیزه‎اش درباره تحقیق این اثر را این‎گونه ذکر می‎کند: هنگامی‎که این نسخه خطی از معجم شیوخ ابوبکر اسماعیلی امام مشهور میان اهل سنت و صاحب «المستخرج» بر [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]]، به دستم رسید، علاقه‎مند شدم آن را تحقیق کنم؛ به دلیل اهمیتی که کتاب دارد و به دلیل امامت نویسنده آن نزد اهل سنت، خاصه به این دلیل که این کتاب تاکنون تحقیق و پژوهش نشده بوده است.<ref>ر.ک: همان</ref>

اسماعیلی از بزرگان ائمه نقد معتدل بوده و از کسانی است که اقوالش در جرح و تعدیل رجال حدیث، اعتبار دارد. علاوه بر این وی در علوم لغت و تفسیر نیز استاد بوده و معتقد بر مذهب اهل حدیث در اعتقاد و فرو رفته در علم فقه بخصوص فقه شافعی است.<ref>ر.ک: خاتمه کتاب، ص811</ref>

فهارس فنی در انتهای کتاب ذکر شده است. خود اسماعیلی، در مقدمه کتاب ذکر می‎کند که جمع ماده این کتاب را در جمادی‎الاول سال 361 آغاز کرده است.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص227</ref>

[[منصور، زیاد محمد|زیاد محمد منصور]]، از دانشگاه اسلامی (الجامعة الاسلامیة) و هیئت‎علمی آن، و دکتر اکرم ضیاء عمری، و دکتر سعدی هاشمی و همه کسانی که یاریگر وی در تهیه این کتاب بوده‎اند، تشکر می‎نماید.<ref>ر.ک: همان، ص5</ref>

# وجود برخی از اسمای مبهم در اسانید برخی از احادیث به‎گونه‎ای که تمییزشان ممکن نبوده است.<ref>ر.ک: همان، ص9</ref>

[[رده:کتاب‌شناسی]]