خلق أفعال العباد: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

[[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] در این کتاب از فتنه‎ای که معتزله و جهمیه برپا کردند یعنی سخنشان مبنی بر اینکه «گفتند قرآن مخلوق است» صحبت می‎کند. وی اقوال و آرای آنان را رد می‎کند و علیه آنان اقامه دلیل می‎نماید. سلیمان بن داود هاشمی گفته: «من قال القرآن مخلوق فهو کافر و ان کان القرآن مخلوقا کما زعموا فلما صار فرعون اولی بأن یخلد فی النار إذ قال: «أنا ربکم الأعلی» و زعموا أن هذا مخلوق و الذی قال: إننی أنا الله لا اله الا انا فاعبدنی. هذا ایضا قد ادعی ما ادعی فرعون فلما صار فرعون اولی بأن یخلد فی النار من هذا و کلا منهما عنده مخلوق...؟» وی سپس در این کتاب از حدیث مستفیضی از جهمیه و افعال آنان صحبت می‎کند؛ او می‎گوید: ابوجعفر روایت کرده یحیی بن ایوب گفته که از ابونعیم بلخی شنیده که گفته: مردی از اهل مرو رفیق جهم بود. سپس وی با او قطع دوستی کرد و جفا بر وی روا داشت. به وی گفتند چرا بر وی جفا می‎کنی؟ گفت از وی چیزی دیدم که اصلاً تصورش را هم درباره‎اش نمی‎کردم؛ روزی آیه فلان را می‎خواندم (آیه را یحیی فراموش کرده) او به من گفت: پیامبر اکرم(ص) چه ظرفیتی داشته! این سخنش را حمل بر صحت کردم. سپس وی سوره طه را خواند و هنگامی‎که به آیه «الرحمن علی العرش استوی» رسید گفت: خدا شاهد است که اگر راهی برای حذف آن بود، این آیه را از مصحف حذف می‎کردم. این سخنش را دیگر حمل بر صحت نکردم و رشته دوستی از وی بریدم.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص24-25</ref>

از حفص بن غیاث درباره آنان سؤال شد و وی سخن ابن ادریس درباره لزوم قتل جهمیه را تکرار کرد و گفت: تاکنون نشنیده بودم که کسی قائل به مخلوق بودن قرآن باشد.<ref>ر.ک: همان، ص25</ref> نویسنده سپس در کتاب از افعال بندگان صحبت کرده و به نظر خود نظر صحیح‎تر را که تقریر کتاب و سنت و علمای سلف است را توضیح می‎دهد. او می‎نویسد: درباره افعال عباد از علی بن عبدالله روایت شده که مروان بن معاویه روایت کرده که ابومالک از ربعی بن حراش از حذیفه روایت کرده که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «ان الله یصنع کل صانع و صنعته» یعنی هر سازنده و محصول او را خدا خلق کرده است و برخی به آخر این عباراتِ روایت، عبارت: «و الله خلقکم و ما تعملون» را هم افزوده‎اند. وی همچنین می‎گوید از عبدالله بن سعید شنیدم که می‎گفت: از یحیی بن سعید شنیده که می‎گفته: همواره از اصحاب می‎شنیدم که می‎گفتند: «ان افعال العباد مخلوقة» یعنی افعال بندگان خدا مخلوق است؛ حرکاتشان و اصواتشان و اکتسابشان و نوشتنشان مخلوق است و اما قرآن و نوشتن آنان نیز مخلوق است ولی قرآنی که خوانده می‎شود و مبین است و در مصاحف نوشته شده، کلام الله است و خلق وی نیست؛ چرا که خود خدا فرموده: «بل هو آیات بینات فی صدور الذین أوتوا العلم.»<ref>ر.ک: همان</ref>

نویسنده سپس مذهب [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] (متوفی 241ق) در این قضیه را روشن می‎سازد؛ او می‎نویسد: اما آنچه فریقین به آن از مذهب [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] استناد کرده‎اند و هرکدام مدعی شده‎اند که از خودشان است، در بسیاری از اخبارشان ثابت نیست و چه‎بسا که دقت مذهب وی را متوجه نشوند. بلکه معروف از احمد و اهل علم این است که کلام الله غیر مخلوق است و ماسوای آن مخلوق و آنان از بحث و تنقیب از اشیای غامض کراهت دارند و از اهل کلام و خوض و تنازع اجتناب می‎کنند، مگر در مواردی که علم و بیّنه از رسول خدا(ص) وجود داشته باشد و خدای متعال گفت: آنچه از کتاب پروردگارت بر تو وحی شده را بخوان. نویسنده بیان می‎کند که تلاوت از نبی(ص) و اصحابش است و وحی از ربّ و از این باب است سخن عایشه که گفت: «ما کنت أظن ان الله منزل فی شأنی وحیا یتلی».<ref>ر.ک: همان</ref>

دکتر نشار می‎گوید: ازآنجایی‎که [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] تصریح کرده که اصوات بندگان مخلوق هستند (زیرا از افعالند)، پس تلاوت نیز مخلوق خواهد بود و اساساً تلاوت چیزی نیست جز تلفظ به قرآن و ازاین‎جهت است که مخلوق بودن قرآن را به وی نسبت داده‎اند؛ زیرا این امر لازمه مذهبش در خلق تلاوت و اصوات است. به اعتقاد او شیوه [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] در استدلال درنهایت دقت است؛ زیرا وی نصوص را از قرآن و سنت و کلام سلف آورده و مذهب و عقاید خودش را از دل این امور بیرون می‎کشد.<ref>ر.ک: همان، ص25-26</ref>

به‎هرحال از نظر محقق کتاب این کتاب از نفیس‎ترین کتاب‎هایی است که سلف در رد بر جهمیه اولی و معتزله و معطله و... نوشته‎اند. او می‎نویسد: چه خوب است که امت اسلامی به منابع اصیل خودش باز گردد.<ref>ر.ک: همان، ص26</ref>

مهم‎ترین بحث [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] در این کتاب درباره نفی مخلوق بودن قرآن است. او با استفاده از نقل‎قول برخی از صحابه و دیگران که به قران مراجعه کرده و از آیات «قل هو الله احد» و «اننی انا الله لا اله الا انا» برای نفی مخلوق بودن قرآن کمک گرفته‎اند، می‎گوید کسانی که معتقدند که قرآن مخلوق است نسبت به این آیات شریفه چگونه عمل می‎کنند؟ <ref>ر.ک: متن کتاب، ص33</ref> مقصود او از این کلام این است که اگر قرآن مخلوق باشد پس این آیات نیز مخلوقند و لازمه آن این است که «الله» که در این آیات وجود دارند باید مخلوق باشند ([[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] بین اسم و مسمی تمایزی قائل نشده است)؛ لذا با این تفکر مبارزه نموده و هرآن کس که معتقد به خلق قرآن باشد را کافر و مهدور الدم می‎داند.

فهارس فنی (کتابنامه و فهرست مطالب) در انتهای اثر ذکر شده است. در صحت انتساب کتاب «خلق افعال العباد» به [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری،]] شکی وجود ندارد؛ زیرا این امر بسیار واضح است؛ یوسف بن ریحان بن عبدالصمد و فربری، مطالبی را از این کتاب [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] نقل کرده‎اند. همچنین ابن حجر چندین مرتبه در شرحش بر [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]]، از این کتاب نقل کرده و آن را منسوب به وی دانسته است و این مؤیدی بر این مطلب است که این اثر از آن [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] می‎باشد.<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص24</ref> پاورقی‎ها علاوه بر ذکر ارجاعات گاهی حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب است.

[[رده:کتاب‌شناسی]]

[[رده:قربانی-باقی زاده]]