تسلية المجالس و زينة المجالس الموسوم بمقتل الحسين عليه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

با توجه به اینکه در این کتاب، به زندگانى سيدالشهداء(ع) توجه خاصى شده، به «مقتل الحسين(ع)» نیز مشهور گردیده است.<ref>ر.ک: همان، ص183</ref>

نویسنده در مجلس اول کتابش‌، خطبه‌اى را که در سال 921ق، در مشهد حائرى انشا نموده‌، درج کرده است و نیز از تألیف کتاب دیگر خود «السجع النفيس» در سال 955 هجرى یاد مى‌‌کند و از اینجا مشخص مى‌شود که تألیف کتاب حاضر، بعد از این تاریخ صورت گرفته است.<ref>همان، ص187</ref>

مؤلف در مورد علت اقدام خود به تألیف کتاب، چنین مى‌گوید که کتابى به فارسى مشاهده کردم که شامل ده مجلس بود و براى عزادارى دهه اول محرم نوشته شده بود. لذا من هم به تأسى از مؤلف آن کتاب، شروع به تألیف کتاب حاضر، به همان سبک، در ده مجلس براى عزادارى دهه اول ماه محرم، به زبان عربى نمودم.<ref>همان، ص186</ref>

مؤلف با احاطه وافری که به مجامع حدیثی شیعه و سنی داشته، در سراسر کتابش از آنها بهره جسته است و در ذکر عنوان مصادر خود، به دو شیوه رفتار نموده است. در نقل از کتاب‌های حدیثی شیعه، چون به نظر وی، خواننده کتابش شیعیان می‌باشند و این کتاب‌ها و مضامینشان نزد آنها شناخته‌شده و معروفند، لذا در اغلب این موارد از ذکر نام کتاب مورد نقل اجتناب نموده و فقط به ذکر مختصر سند حدیث و پس از آن، حدیث اکتفا نموده است. گرچه در اندک مواردی نیز از ذکر نام کتاب، خودداری ننموده است. اما در نقل ‌از کتاب‌های اهل سنت، چون بنای اثبات مطلب در کار بوده و می‌خواسته الزامی از کتاب آنها برای قبول مطالب کتابش بیاورد، لذا در اغلب این موارد نام کتاب و مؤلف را ذکر نموده است.<ref>ر.ک: همان، شماره 2، ص248</ref>

وی، در ذکر نام کتاب و مؤلف، به سبک قدما رفتار نموده و فقط عنوان مختصر کتاب را با عنوان مشهور مؤلف ذکر کرده است که در اغلب موارد، موجب بروز ابهاماتی در تشخیص کتاب مورد نظر است. به‌هرحال، چون مؤلف در قرن دهم می‌زیسته و مصادری در دست داشته که برخی از آنها امروزه از بین رفته‌‌اند، لذا در اینجا فهرست نام کتاب‌هایی که وی در «تسلية ‌المجالس» از آنها یاد نموده و مطلبی نقل کرده، درج می‌‌گردد:

# امالی، شیخ صدوق (متوفای 381ق)، این كتاب مشهور به «المجالس» یا «عرض المجالس» می‌باشد؛

# امالی، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] (متوفای 460ق)؛

# الأنوار؛ احتمالا همان كتاب «أنوار الأثار في فضل النبي المختار»، تألیف شهاب‌الدین احمد بن معد اقلیشی تجیبی (متوفای 550ق) منظور است؛

# تاريخ القمي؛ معلوم نیست مقصود مؤلف از این عنوان چه کتابیمی‌باشد. به احتمال زیاد، همان «تاریخ قم»، تألیف حسن بن محمد قمی، منظور است که مؤلف، اصل عربی آن را در دست داشته است؛

# تفسير القشيري، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن شافعی (متوفای 465ق)؛

# روض الجنان: احتمالا منظور تفسیر مشهور «روض الجنان و روح الجنان» تألیف ابوالفتوح رازی می‌باشد؛

# روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، شیخ شهید ابوعلی محمد بن علی فتال نیشابوری؛

# شرح قصیده ابن فارض، سعید محمد بن ‌‌احمد فرغانی (متوفای حدود 700ق)؛

# شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله حاکم حسکانی (زنده در قرن چهارم هجری)؛

# العيون: احتمالا منظور از این عنوان، کتاب «عيون الأخبار و فنون الآثار في ذكر النبي المصطفی المختار و وصيه علي بن أبي‌طالب قاتل الكفار و آله الأئمة الأطهار»، تألیف عمادالدین ادریس بن حسن بن عبدالله ابوعلی بن حاتم الانف (متوفای 872ق) می‌باشد؛

# الفائق: منظور از این عنوان، کتاب «الفائق علی الأربعين في مناقب أميرالمؤمنين(ع)»، تألیف ابوالسعادات اسعد بن عبدالقاهر بن سفرویه اصفهانی است که به کتاب «فضائل أبوالسعادات» نیز مشهور است؛

# الفضائل، احمد بن محمد بن حنبل بغدادی، معروف به احمد بن حنبل (متوفای 241ق)؛

# فضائل أميرالمؤمنين(ع)، ابوالقاسم عتبی؛

# کتاب ابوبکر شیرازی، در کتاب‌های شرح حال، چندین نفر به ابوبکر شیرازی مشهورند و روشن نیست که کتاب مذکور تأليف کدام‌یک است و چه نام دارد؛

# کتاب مدائنی، علی بن محمد بن عبدالله بصری مدائنی (متوفای 225ق)؛

# كتاب النبوة، [[ابن بابویه، محمد بن علی|شیخ صدوق]]: از نقل مؤلف معلوم می‌گردد که این کتاب تا قرن دهم هجری موجود بوده است؛

# اللهوف علی قتلی الطفوف، رضی‌الدین علی بن طاووس حلی (متوفای 664ق)؛

# ما نزل من القرآن في أميرالمؤمنين(ع)، ابونعیم احمد بن عبدالله بن اسحاق بن موسی بن مهران حافظ اصفهانی (متوفای 430ق): از نقل مؤلف، ظاهر می‌شود که این کتاب تا قرن دهم موجود بوده است؛

# مجمع البيان لعلوم القرآن، ابوعلی فضل بن حسن طبرسی (متوفای 548ق)؛

سعى مؤلف در این کتاب، بر آن بوده که تاریخ ائمه(ع) را از احادیث صحیح نقل نماید و از آوردن احادیث ضعیف و غیر قابل اعتماد خوددارى نماید و خود بر این امر تصریح نموده است. علاوه بر اظهار مؤلف، اعتماد علامه مجلسى بر این کتاب، خود دلیل اعتبار آن است. علامه در مقدمه «بحار الأنوار»، در ذکر مصادر کتابش، در دو جا نام این کتاب را ذکر نموده است.<ref>همان، شماره 1، ص182</ref>

از بررسی و مطالعه کتاب معلوم می‌گردد که مؤلف، کتاب را در طی سال‌های مختلف تألیف نموده است. وی همچنین در ضمن کتاب، خطبه‌هایی را که در مناسبت‌های مذهبی در اجتماع مردم در عراق انشا نموده، آورده است. در پایان مجلس چهارم، در قصیده مفصلی که در مدح اهل‌بیت(ع) سروده، چنین گوید:

از بیت مذکور روشن می‌شود که وی در هفتاد سالگی این شعر را سروده است.<ref>همان، شماره 2، ص239</ref>

نویسنده در آغاز هر مجلس، خطبه ادبی فصیحی ایراد می‌کند و بعد از آن، موضوعات مربوط به هر مجلس را به‌نحو مبسوط با توجه به کتب اخبار و احادیث، بحث می‌کند. در پایان هر مجلس نیز مناجاتی به سبک مقامه ادبی انشا می‌کند و پس از آن، با اشعاری از سروده‌های خود در موضوع مجلس، آن را به پایان می‌برد.<ref>همان، ص243</ref>

با بررسی موضوعات فهرست مطالب مجالس، معلوم می‌شود که از مجالس ده‌گانه، چهار مجلس اول در مورد تاریخ و حالات حضرت پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع)، فاطمه زهرا(س) و امام حسن(ع) و شش مجلس باقی مربوط به حضرت سیدالشهداء اباعبدالله الحسین(ع) است.<ref>همان</ref>

مؤلف، عاشق پاک‌باز اهل‌بیت(ع) است؛ به همین جهت، در طی کتاب، ضمن حفظ ارزش تاریخی و روایی کتاب، با سوز و گداز، مصائب اهل‌بیت(ع) را با نظم و نثر بیان می‌کند که دل هر خواننده‌ای از خواندنش بی‌تاب می‌گردد. از عنوان کتاب‌هایی که از آثارش ارائه داده نیز به‌خوبی روشن است که او در زندگی، غیر از ذکر مدایح و مراثی اهل‌بیت(ع)، به کار دیگری نپرداخته است. همچنین موضوع تمامی اشعارش نیز مدح و مراثی اهل‌بیت(ع) است.<ref>همان، ص243-244</ref>

نویسنده علاوه بر برخورداری از قلمی روان و شیوا، طبعی سلیس و ذوقی وافر در نظم اشعار داشته و در اثنای کتاب، جای‌جای از آثار طبع خود ذکر می‌کند.<ref>همان، ص244</ref>