الكشف عن وجوه القرائات و عللها و حججها: تفاوت میان نسخه‌ها

این اثر با مقدمه محقق کتاب در بررسی زندگی، اساتید، شاگردان، آراء و آثار مؤلف آغاز شده است. بیشتر تألیفات نویسنده در علم قرائت و موضوعات مرتبت آن بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34586/1/5 ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص22-5]</ref>‏. محیی‌الدین رمضان همچنین یک‌صد اثر را برای [[مکی بن حموش|مکی]] در سه بخش علوم قرآن، علوم لغت، فقه و... فهرست کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34586/1/23 ر.ک: همان، ص29-23]</ref>‏. سپس به معرفی شیوه نگارش کتاب و نیز معرفی نسخه‌ها پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34586/1/36 ر.ک: همان، ص45-36]</ref>‏.

کتاب الکشف از آخرین کتب تألیفی مکی است؛ چراکه خود می‌گوید: «تطاول ایام و اشتغالات پیاپی سبب شد که تألیف و تبیین و نظم آن تا سال 424ق به درازا بکشد. پس دیدم که عمر به انتها رسیده و گذر از دنیا نزدیک شده است؛ لذا از ترس مرگ و حدوث فوت تصمیم به تألیف و اتمام آن گرفتم...»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34586/1/30 ر.ک: همان، ص30]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34586/1/4 مقدمه مؤلف، ج1، ص4]</ref>‏.

قبل از تألیف این‌ کتاب‌، کتاب دیگری با عنوان «التبصرة في‌ القرائات» از سوی‌ وی‌ به‌ رشته تحریر در آمد‌ که جزء اولین مصادرش در کتاب الکشف بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34586/1/35 ر.ک: مقدمه محقق، ص35]</ref>‏. وی در کتاب «الکشف» به تعلیل و احتجاج قرائات ذکر شده در‌ کتاب‌ «التبصره» پرداخت. در حقیقت وی در این کتاب بر‌ اساس‌ آرای‌ دانشمندان‌ لغت و نحو به‌ بررسی‌ وجوه قرائات پرداخته است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/80416/129 ر.ک: رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ امینی تهرانی، محمد، ص 129]</ref>‏. به‌عبارت‌دیگر کتاب کشف کتاب فهم و علم و درایت و کتاب تبصره کتاب نقل و روایت است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/18924/327 ر.ک: زیدان مخلف، جاید، ص327]</ref>‏.

‌تعلیل‌ها و احتجاجات مکی با «تعلیل استعاذه و بسمله» شروع شده و با مباحث‌ مرتبط‌ با‌ قرائت‌های سوره حمد ادامه می‌یابد‌. عمده‌ مطالب‌ کتاب‌ بر‌ اساس‌ ترتیب سوره‌های قرآن مطرح می‌شود. در بین سوره‌ها نیز به‌تناسب، مباحثی مرتبط با قرائات داخل سوره مطرح می‌گردد؛ برای نمونه، بعد از سوره حمد در‌ دو باب جداگانه هاء کنایه و مد و علت‌های مد را مورد بررسی قرار می‌دهد. در واقع، می‌توان گفت که مباحث احتجاج در این کتاب به دو شیوه ترتیبی_ موضوعی مطرح‌ می‌شود‌. شیوه ترتیبی آن بر اساس ترتیب سوره‌ها در مصحف و شیوه موضوعی قرار دادن باب‌های مختلف در میان سوره‌ها به‌تناسب مباحث ترتیبی موجود در سوره‌هاست<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/80416/129 ر.ک: رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ امینی تهرانی، محمد، ص 129]</ref>‏.

مکی در تمام آثارش شیوه روشنی دارد که در مقدمه تبصره به آن اشاره کرده است: «در این کتاب قواعدی را که در کتب، پراکنده است گردآوردم؛ و مطالبی که فهمش دشوار بود را به ذهن نزدیک کردم و از تطویل کلام پرهیز کرده و معنای کاملی را به‌اختصار ذکر کردم تا برای طلاب، تبصره و برای علما تذکره‌ای باشد... وجوه قرائات و دیدگاه علما پیرامون آن‌ها را ذکر کردم. از تکرار پرهیز کردم تا حفظ آن برای کسانی که مایلند آسان شود...»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34586/1/20 ر.ک: مقدمه محقق، ص20]</ref>‏.

اگرچه شیوه طرح مباحث این کتاب به‌طور عمده با طرح اختلاف قرائات و بیان‌ حجت‌ آن‌ها بر اساس لغت و ادبیات‌ است‌، اما در خلال مباحث، از تفسیر و مباحث کلامی نیز غفلت نشده است. مکی در بحث آیه ١٧ انفال در نسبت رمی نیزه و تیر به خداوند‌ را‌ امری نیکو می‌داند و علت‌ آن‌ را قدرت و مشیت الهی معرفی می‌کند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/80416/129 ر.ک: رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ امینی تهرانی، محمد، ص 129]</ref>‏.