فرهنگ نوادر و لغات و ترکیبات آثار عطار نیشابوری: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

در مقدمه، ضمن اشاره به انگیزه نگارش کتاب، به بیان برخی از ویژگی‌های آن، پرداخته شده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص5-‌8</ref>.

بدون شک آثار [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]]، از مهم‌ترین آثار صوفیانه قرن ششم و هفتم هجری است، اما آنچه در این آثار شایسته دقت نظر و توجه بسیار است، زبان شعری این شاعر وارسته و عارف است. نویسنده، معتقد است: زبان [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]]، همان زبان سنایی است، جز اینکه زبان [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] در مثنوی‌هایش، زبان همه‌فهمی است؛ زبانی است که می‌توان گفت، صوفیان آن دوره - ‌که سواد چندانی هم نداشتند - ‌و مردم عادی، آن را کاملا می‌فهمیدند. این زبان از یک جهت زبانی ساده و عامیانه است، ولی زیبایی این زبان در همین عامیانه بودن و ساده بودنش است. همین زبان است که به‌وسیله صوفیه و همانندان [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]]، سد مقاومی در مقابل گسترش زبان عربی در قرن ششم و هفتم شد. به‌وسیله سروده‌های این بزرگواران بود که مردم عادی و کم‌سواد، آنچه را می‌بایست بفهمند، می‌فهمیدند و حتی راه خویش را می‌جستند. با حکایات ساده و زبان ساده‌تر کسانی چون سنایی و عطار و مولوی بود که یک رشته ادبیات - ‌خصوصا نظم - ‌به وجود آمد که امروزه به نام «شعر صوفیانه» مشهور است که خود شعبه‌ای عظیم از آثار ادبی فارسی است<ref>ر.ک: همان، ص5</ref>.

به باور نویسنده، به هر مقدار که زبان مثنوی‌های عطار ساده است، زبان عزلیات و رباعیات او، فاخر و استوار و متین و محکم است. عطار در غزلیات و رباعیات، شاعری است عارف و در مثنوی‌ها، عارفی است شاعر و در هر دو صورت، این زبان آکنده است از لغات زیبای فارسی و ترکیبات بدیع دلنشین که بعضی از آنها، مخصوص به خود [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] است و بس<ref>ر.ک: همان</ref>.

به اعتقاد وی، این زبان وقتی پرمایه‌تر و رساتر می‌شود که از یک طرف، با استعارات و کنایات لطیف می‌آمیزد و از طرف دیگر، از معانی بلند قرآنی و غنای گفتار رسول خدا(ص) و اولیای دین و بزرگان شریعت و طریقت و تعبیرات زیبای عامیانه مایه می‌گیرد و ایهامی که لازمه آثار عرفانی است، بدان عمق می‌بخشد. در اینجاست که زبان [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]]، تبدیل به تازیانه اهل سلوک می‌شود و گرم‌روان طریقت را شتابان به پیش می‌راند. به باور او، زبان [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] در هر صورت، زبان خراسانی و شعرای خراسان است، با تمام خصوصیات آن؛ بنابراین بعید نمی‌نماید اگر به کلماتی چون انمودار، اشنوده، ایدر، اومید، جوامرد و جوامردی، چرشت، بل= بهل، دوتاه، رستخیز، بشولیدن، بیوسیدن، سکیزیدن، اشناب، شیناب و... و ترکیباتی زیبا چون آب‌اندیش، آب‌باز، آب‌خواه، آب‌خیز، آویزکینی، آویزگاه و آه آتش‌پاش و... و کنایاتی چون دندان نمودن، دست در فریاد داشتن، جامه در چنگ گرفتن، بر نقره افتادن، از دست به دسته افتادن و... برخورد می‌کنیم که حکایت از غنای زبان شعری [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] می‌کند. حال این زبان فنی و زیبا و ساده، وقتی که آتش عرفان و عشق الهی، به آن گرمی و حرارت می‌بخشد، چنان آتشی در روح به‌پا می‌کند که کمترین شعله‌اش، تمام خودی‌ها و خودبینی‌ها و خودمحوری‌ها را می‌سوزاند و دنیا را بر دل سرد می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص5-‌6</ref>.

# برای هریک از لغات و ترکیبات و کنایات، معنی‌ای از فرهنگ‌های متفاوت یافته شده و در جلو آن با ذکر مأخذ آورده شده است، اما بسیاری از این ترکیبات و کنایات، نه در فرهنگ لغتی دیده شده و نه در جایی دیگر و نویسنده معنی‌ای متناسب با آن ترکیب و کنایه و با توجه به پس و پیش مطلب، با احتیاط و وسواس بسیار، ارائه کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

'''چو آب روی او خرچنگ بشناخت'''

دو اسبه خویشتن بر آب انداخت''' (الهی‌نامه، 12).'''

'''آتش عشق تو نتوانم نشاند'''

کآبم از بالای سر شد، چون کنم''' (دیوان، 466).'''

'''هرچند آن به دلیل روشنت باید کرد'''

آبی است که از چاه به غربال کشند''' (مختارنامه، 43) <ref>ر.ک: متن کتاب، ص9-‌10</ref>.'''

[[رده:قربانی-باقی زاده]]