۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
هداية المرتاب و غاية الحفاظ و الطلاب في تبيين متشابه الكتاب: تفاوت میان نسخهها
هداية المرتاب و غاية الحفاظ و الطلاب في تبيين متشابه الكتاب (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۶ آوریل ۲۰۱۹، ساعت ۱۲:۱۲
، ۶ آوریل ۲۰۱۹بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
| شابک =1-59239-493-0 | | شابک =1-59239-493-0 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =29064 | ||
| کد پدیدآور =13676 | | کد پدیدآور =13676 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
'''هداية المرتاب و غاية الحفاظ و الطلاب في تبيين متشابه الكتاب'''، اثر [[سخاوی، علی بن محمد|علی بن محمد سخاوی]] (558-643ق)، ارجوزهای است که درباره متشابهات قرآن (در این کتاب متشابه به معنای اصطلاحی آن نیست، بلکه به معنای واژگان شبیه به هم است) بحث میکند. این اثر توسط [[حسني، عبدالقادر خطيب|عبدالقادر خطیب حسنی]] مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است. | '''هداية المرتاب و غاية الحفاظ و الطلاب في تبيين متشابه الكتاب'''، اثر [[سخاوی، علی بن محمد|علی بن محمد سخاوی]] (558-643ق)، ارجوزهای است که درباره متشابهات قرآن (در این کتاب متشابه به معنای اصطلاحی آن نیست، بلکه به معنای واژگان شبیه به هم است) بحث میکند. این اثر توسط [[حسني، عبدالقادر خطيب|عبدالقادر خطیب حسنی]] مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است. | ||
«هداية المرتاب»، معروف به «السخاوية» اولین کتابی است که در زمینه متشابهات قرآن نوشته شده؛ پس از آن کتابهای دیگری به رشته تحریر درآمده است<ref>ر.ک: ساروی، پریچهر، ص149</ref>. | «هداية المرتاب»، معروف به «السخاوية» اولین کتابی است که در زمینه متشابهات قرآن نوشته شده؛ پس از آن کتابهای دیگری به رشته تحریر درآمده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1704/149 ر.ک: ساروی، پریچهر، ص149]</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
شیخ محمد کریم راجح در مقدمه خویش میگوید: صحابه پیامبر، کتاب خدا را از زبان رسولش(ص) آنچنانکه نازل شده، گرفته و مبادرت به حفظ و نگارش آن نمودند... دراینبین آنان، تنها اکتفا به حفظ الفاظ آن ننموده، بلکه لهجههای آن، کیفیت ادای حرف از مد و قصر، همزه و تسهیل همزه، سکت و وصل، اتصال و وقف... را بهخوبی فراگرفتند. | شیخ محمد کریم راجح در مقدمه خویش میگوید: صحابه پیامبر، کتاب خدا را از زبان رسولش(ص) آنچنانکه نازل شده، گرفته و مبادرت به حفظ و نگارش آن نمودند... دراینبین آنان، تنها اکتفا به حفظ الفاظ آن ننموده، بلکه لهجههای آن، کیفیت ادای حرف از مد و قصر، همزه و تسهیل همزه، سکت و وصل، اتصال و وقف... را بهخوبی فراگرفتند. | ||
یکی از مواردی که بسیار مورد توجه صحابه و حافظان قرآن قرار گرفته، بحث متشابهات است. هرچند در این متشابهات مشکلاتی از جهت حفظ و نگهداری آن به نظر میرسید؛ لکن همت آنان بر حفظ قرآن، چنانکه نازل شده، بوده است. این شدت اهتمام بهگونهای بوده که از اختلاط کلمات متشابه در سور قرآن مواظبت و جلوگیری میکردند. صیانت از قرآن، از صحابه آغاز شده و آنان به تابعین و تابعین به تابعین تابعین و آنان به قاریان و متخصصان قرآن تحویل و آموزش دادند و اکنون قرآنی بدون عیب و نقص به دست ما رسیده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص9-10</ref>. | یکی از مواردی که بسیار مورد توجه صحابه و حافظان قرآن قرار گرفته، بحث متشابهات است. هرچند در این متشابهات مشکلاتی از جهت حفظ و نگهداری آن به نظر میرسید؛ لکن همت آنان بر حفظ قرآن، چنانکه نازل شده، بوده است. این شدت اهتمام بهگونهای بوده که از اختلاط کلمات متشابه در سور قرآن مواظبت و جلوگیری میکردند. صیانت از قرآن، از صحابه آغاز شده و آنان به تابعین و تابعین به تابعین تابعین و آنان به قاریان و متخصصان قرآن تحویل و آموزش دادند و اکنون قرآنی بدون عیب و نقص به دست ما رسیده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/29064/1/9 ر.ک: مقدمه، ص9-10]</ref>. | ||
محقق در مقدمه طولانی خویش به مباحثی درباره متشابه لفظی در قرآن پرداخته است. وی در ابتدا به تعریف متشابه از زبان زرکشی در کتاب «[[البرهان في علوم القرآن]]» پرداخته است. زرکشی میگوید: متشابه به معنای آوردن یک سخن در صورتهای گوناگون و فواصل مختلف است<ref>ر.ک: همان، ص17</ref>. | محقق در مقدمه طولانی خویش به مباحثی درباره متشابه لفظی در قرآن پرداخته است. وی در ابتدا به تعریف متشابه از زبان زرکشی در کتاب «[[البرهان في علوم القرآن]]» پرداخته است. زرکشی میگوید: متشابه به معنای آوردن یک سخن در صورتهای گوناگون و فواصل مختلف است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/29064/1/17 ر.ک: همان، ص17]</ref>. | ||
محقق در ادامه میگوید: مقصود از «یک سخن» که در متن عربی به «القصة الواحدة» آمده، لفظ قرآنی مشخص معین است که بهصورت متشابه آورده شده است<ref>ر.ک: همان</ref>. ایشان در ادامه مباحث مقدمه، به اقسام متشابه اشاره میکند<ref>ر.ک: همان، ص18-20</ref>. | محقق در ادامه میگوید: مقصود از «یک سخن» که در متن عربی به «القصة الواحدة» آمده، لفظ قرآنی مشخص معین است که بهصورت متشابه آورده شده است<ref>ر.ک: همان</ref>. ایشان در ادامه مباحث مقدمه، به اقسام متشابه اشاره میکند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/29064/1/18 ر.ک: همان، ص18-20]</ref>. | ||
محقق کتاب، [[حسني، عبدالقادر خطيب|عبدالقادر خطیب حسنی]] در تقسیم متشابه به کتب ابن جوزی (متوفی 597ق) و زرکشی (متوفی 794ق) مراجعه نموده و تقسیمات آنان را درباره متشابه آورده است<ref>ر.ک: همان، ص21-24</ref>. سپس به معرفی برخی از آثاری که در اینباره (متشابهات قرآن) نوشته شده<ref>ر.ک: همان، ص25-37</ref> و ترجمه نویسنده این اثر ([[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]]) میپردازد<ref>ر.ک: همان، ص38-48</ref>. | محقق کتاب، [[حسني، عبدالقادر خطيب|عبدالقادر خطیب حسنی]] در تقسیم متشابه به کتب ابن جوزی (متوفی 597ق) و زرکشی (متوفی 794ق) مراجعه نموده و تقسیمات آنان را درباره متشابه آورده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/29064/1/21 ر.ک: همان، ص21-24]</ref>. سپس به معرفی برخی از آثاری که در اینباره (متشابهات قرآن) نوشته شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/29064/1/25 ر.ک: همان، ص25-37]</ref> و ترجمه نویسنده این اثر ([[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]]) میپردازد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/29064/1/38 ر.ک: همان، ص38-48]</ref>. | ||
===ویژگیهای کتاب=== | ===ویژگیهای کتاب=== | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
# [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]] اعراب کلمات متشابه (رفع، نصب و جر) را مورد توجه قرار نداده؛ زیرا معتقد است اعراب باعث اشتباه حافظین قرآن نمیشود. | # [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]] اعراب کلمات متشابه (رفع، نصب و جر) را مورد توجه قرار نداده؛ زیرا معتقد است اعراب باعث اشتباه حافظین قرآن نمیشود. | ||
# بنای نویسنده بر حکایت کلمات قرآنی است، نه مراعات اعراب آنها، مثل: | # بنای نویسنده بر حکایت کلمات قرآنی است، نه مراعات اعراب آنها، مثل: | ||
قصة نوح و أتی في الزخرف | {{شعر}} | ||
{{ب|''«يوم ألیم» حرف هود جاء في''|2='' قصة نوح و أتی في الزخرف''}} | |||
{{ب|''«خشية إملاق» في الإسراء يا فتی''|2=''و قل «من إملاق» في الأنعام أتی''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
# ناظم، نام برخی از سورهها را با نام غیر رایج آن آورده است؛ مثلا سوره مائده را با نام عقود، سوره اسراء را با نام سبحان، سوره شعراء را با نام ظله، سوره صافات را با نام ذبح و سوره زمر را با نام تنزیل آورده است. | # ناظم، نام برخی از سورهها را با نام غیر رایج آن آورده است؛ مثلا سوره مائده را با نام عقود، سوره اسراء را با نام سبحان، سوره شعراء را با نام ظله، سوره صافات را با نام ذبح و سوره زمر را با نام تنزیل آورده است. | ||
# [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]] گاه به اختلاف قرائات نیز اشاره میکند، مانند ابیات 63-65. | # [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]] گاه به اختلاف قرائات نیز اشاره میکند، مانند ابیات 63-65. | ||
# مؤلف گاه شماره آیه مورد نظر را که کلمه متشابه در آن قرار دارد نیز در ابیات خویش گنجانده است؛ همانند بیت 111 و 112 که چنین است: | # مؤلف گاه شماره آیه مورد نظر را که کلمه متشابه در آن قرار دارد نیز در ابیات خویش گنجانده است؛ همانند بیت 111 و 112 که چنین است: | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''«فإن توليتم) بلا مزید''|2=''ثلاثة فاعدده في العقود''}} | |||
ثلاثة فاعدده في العقود | {{ب|''و يونس من جاوز السبعينا''|2=''منها يجده بعدها يقينا''}} | ||
{{پایان شعر}} | |||
# از جمله مطالب شیرین و لذتبخش برای خواننده این منظومه، تکرار ادعیه ناظم برای حافظان منظومه خویش است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/49607/446 ر.ک: السندي، عبدالقيوم بن عبدالغفور، ص446-449]</ref>. | |||
# از جمله مطالب شیرین و لذتبخش برای خواننده این منظومه، تکرار ادعیه ناظم برای حافظان منظومه خویش است<ref>ر.ک: السندي، عبدالقيوم بن عبدالغفور، ص446-449</ref>. | |||
[[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]]، 25 بیت ابتدایی را به مقدمه اختصاص داده که بعد از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر(ص) و صحابه، به نام کتاب و شیوه تنظیم آن پرداخته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص65-67</ref>. | [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]]، 25 بیت ابتدایی را به مقدمه اختصاص داده که بعد از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر(ص) و صحابه، به نام کتاب و شیوه تنظیم آن پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/29064/1/65 ر.ک: متن کتاب، ص65-67]</ref>. | ||
همان طور که بیان شد کتاب بهترتیب حروف الفبای کلمات متشابه تنظیم شده است؛ بر همین اساس [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]] اولین کلمهای را که درصدد بیان آن برآمده، «أنزلنا» است. او میگوید: «فأنزلنا» در آیه 59 سوره بقره با «فأرسلنا» در آیه 162 سوره اعراف اشتباه نشود. آخر آیه اول، «يفسقون» و آخر آیه دوم، «يظلمون» است: | همان طور که بیان شد کتاب بهترتیب حروف الفبای کلمات متشابه تنظیم شده است؛ بر همین اساس [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]] اولین کلمهای را که درصدد بیان آن برآمده، «أنزلنا» است. او میگوید: «فأنزلنا» در آیه 59 سوره بقره با «فأرسلنا» در آیه 162 سوره اعراف اشتباه نشود. آخر آیه اول، «يفسقون» و آخر آیه دوم، «يظلمون» است: | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''و اقرأ «فأنزلنا» بآي البقرة''|2='' علی الذين ظلموا» محبرة''}} | |||
{{ب|''لكن «فأرسلنا عليهم» جاء في''|2='' سورة الأعراف يقينا فاعرف''}} | |||
{{ب|''و آخر الآية «يفسقونا»''|2='' فيها و في الأعراف «يظلمونا''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
محقق با استفاده از یک نسخه خطی از کتاب که در کتابخانه پدرش موجوده بوده، بههمراه سه نسخه دیگر (نسخه کتابخانه ظاهریه دمشق و دو شرح این اثر)، دست به تصحیح کتاب زده است. ایشان نسخه کتابخانه پدرش را بهعنوان نسخه اصلی قرار داده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص51-53</ref>. | محقق با استفاده از یک نسخه خطی از کتاب که در کتابخانه پدرش موجوده بوده، بههمراه سه نسخه دیگر (نسخه کتابخانه ظاهریه دمشق و دو شرح این اثر)، دست به تصحیح کتاب زده است. ایشان نسخه کتابخانه پدرش را بهعنوان نسخه اصلی قرار داده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/29064/1/51 ر.ک: مقدمه محقق، ص51-53]</ref>. | ||
پاورقیها علاوه بر بیان اختلاف نسخ، به ذکر نوع متشابه، ذکر آیه و سورهای که آن لفظ متشابه در آن قرار دارد، اختصاص یافته است. | پاورقیها علاوه بر بیان اختلاف نسخ، به ذکر نوع متشابه، ذکر آیه و سورهای که آن لفظ متشابه در آن قرار دارد، اختصاص یافته است. | ||
قبل از متن کتاب، تصاویری از نسخ خطی به معرض نمایش گذاشته شده است<ref>ر.ک: بعد از مقدمه محقق، ص56-61</ref>. | قبل از متن کتاب، تصاویری از نسخ خطی به معرض نمایش گذاشته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/29064/1/56 ر.ک: بعد از مقدمه محقق، ص56-61]</ref>. | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۹۴: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
# ساروی، پریچهر، «بررسی کتابهای متشابه القرآن و شیوه نویسندگان آنها»، بینات، زمستان 1384، شماره | #[[:noormags:28725|ساروی، پریچهر، «بررسی کتابهای متشابه القرآن و شیوه نویسندگان آنها»، بینات، زمستان 1384، شماره 48]]. | ||
#: | #[[:noormags:931530|السندي، عبدالقيوم بن عبدالغفور، «منظومتان في متشابه القرآن – هداية المرتاب للامام السخاوي و كفاية القاري للإمام الحارثي التتوي – تعريف و مقارنة»، جامعة أمالقری، ذوالحجة 1425، العدد 32]]. | ||
== وابستهها == | == وابستهها == | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۰۱: | ||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده: | [[رده:قرآن و علوم قرآنی]] | ||
[[رده: | [[رده:علوم قرآنی]] | ||
[[رده: | [[رده:مباحث مربوط به احکام]] | ||
[[رده: | |||
[[رده:25 اسفند الی 24 فروردین(97)]] | |||
[[رده:سال97-25بهمن الی24اسفند]] | [[رده:سال97-25بهمن الی24اسفند]] | ||