۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
هداية المرتاب و غاية الحفاظ و الطلاب في تبيين متشابه الكتاب: تفاوت میان نسخهها
هداية المرتاب و غاية الحفاظ و الطلاب في تبيين متشابه الكتاب (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۶ آوریل ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۱۸
، ۶ آوریل ۲۰۱۹بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'سخاوي، علي بن محمد' به 'سخاوی، علی بن محمد') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
'''هداية المرتاب و غاية الحفاظ و الطلاب في تبيين متشابه الكتاب'''، اثر علی بن محمد سخاوی (558-643ق)، ارجوزهای است که درباره متشابهات قرآن (در این کتاب متشابه به معنای اصطلاحی آن نیست، بلکه به معنای واژگان شبیه به هم است) بحث میکند. این اثر توسط عبدالقادر خطیب حسنی مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است. | '''هداية المرتاب و غاية الحفاظ و الطلاب في تبيين متشابه الكتاب'''، اثر [[سخاوی، علی بن محمد|علی بن محمد سخاوی]] (558-643ق)، ارجوزهای است که درباره متشابهات قرآن (در این کتاب متشابه به معنای اصطلاحی آن نیست، بلکه به معنای واژگان شبیه به هم است) بحث میکند. این اثر توسط [[حسني، عبدالقادر خطيب|عبدالقادر خطیب حسنی]] مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است. | ||
«هداية المرتاب»، معروف به «السخاوية» اولین کتابی است که در زمینه متشابهات قرآن نوشته شده؛ پس از آن کتابهای دیگری به رشته تحریر درآمده است<ref>ر.ک: ساروی، پریچهر، ص149</ref>. | «هداية المرتاب»، معروف به «السخاوية» اولین کتابی است که در زمینه متشابهات قرآن نوشته شده؛ پس از آن کتابهای دیگری به رشته تحریر درآمده است<ref>ر.ک: ساروی، پریچهر، ص149</ref>. | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
یکی از مواردی که بسیار مورد توجه صحابه و حافظان قرآن قرار گرفته، بحث متشابهات است. هرچند در این متشابهات مشکلاتی از جهت حفظ و نگهداری آن به نظر میرسید؛ لکن همت آنان بر حفظ قرآن، چنانکه نازل شده، بوده است. این شدت اهتمام بهگونهای بوده که از اختلاط کلمات متشابه در سور قرآن مواظبت و جلوگیری میکردند. صیانت از قرآن، از صحابه آغاز شده و آنان به تابعین و تابعین به تابعین تابعین و آنان به قاریان و متخصصان قرآن تحویل و آموزش دادند و اکنون قرآنی بدون عیب و نقص به دست ما رسیده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص9-10</ref>. | یکی از مواردی که بسیار مورد توجه صحابه و حافظان قرآن قرار گرفته، بحث متشابهات است. هرچند در این متشابهات مشکلاتی از جهت حفظ و نگهداری آن به نظر میرسید؛ لکن همت آنان بر حفظ قرآن، چنانکه نازل شده، بوده است. این شدت اهتمام بهگونهای بوده که از اختلاط کلمات متشابه در سور قرآن مواظبت و جلوگیری میکردند. صیانت از قرآن، از صحابه آغاز شده و آنان به تابعین و تابعین به تابعین تابعین و آنان به قاریان و متخصصان قرآن تحویل و آموزش دادند و اکنون قرآنی بدون عیب و نقص به دست ما رسیده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص9-10</ref>. | ||
محقق در مقدمه طولانی خویش به مباحثی درباره متشابه لفظی در قرآن پرداخته است. وی در ابتدا به تعریف متشابه از زبان زرکشی در کتاب | محقق در مقدمه طولانی خویش به مباحثی درباره متشابه لفظی در قرآن پرداخته است. وی در ابتدا به تعریف متشابه از زبان زرکشی در کتاب «[[البرهان في علوم القرآن]]» پرداخته است. زرکشی میگوید: متشابه به معنای آوردن یک سخن در صورتهای گوناگون و فواصل مختلف است<ref>ر.ک: همان، ص17</ref>. | ||
محقق در ادامه میگوید: مقصود از «یک سخن» که در متن عربی به «القصة الواحدة» آمده، لفظ قرآنی مشخص معین است که بهصورت متشابه آورده شده است<ref>ر.ک: همان</ref>. ایشان در ادامه مباحث مقدمه، به اقسام متشابه اشاره میکند<ref>ر.ک: همان، ص18-20</ref>. | محقق در ادامه میگوید: مقصود از «یک سخن» که در متن عربی به «القصة الواحدة» آمده، لفظ قرآنی مشخص معین است که بهصورت متشابه آورده شده است<ref>ر.ک: همان</ref>. ایشان در ادامه مباحث مقدمه، به اقسام متشابه اشاره میکند<ref>ر.ک: همان، ص18-20</ref>. | ||
محقق کتاب، عبدالقادر خطیب حسنی در تقسیم متشابه به کتب ابن جوزی (متوفی 597ق) و زرکشی (متوفی 794ق) مراجعه نموده و تقسیمات آنان را درباره متشابه آورده است<ref>ر.ک: همان، ص21-24</ref>. سپس به معرفی برخی از آثاری که در اینباره (متشابهات قرآن) نوشته شده<ref>ر.ک: همان، ص25-37</ref> و ترجمه نویسنده این اثر (سخاوی) میپردازد<ref>ر.ک: همان، ص38-48</ref>. | محقق کتاب، [[حسني، عبدالقادر خطيب|عبدالقادر خطیب حسنی]] در تقسیم متشابه به کتب ابن جوزی (متوفی 597ق) و زرکشی (متوفی 794ق) مراجعه نموده و تقسیمات آنان را درباره متشابه آورده است<ref>ر.ک: همان، ص21-24</ref>. سپس به معرفی برخی از آثاری که در اینباره (متشابهات قرآن) نوشته شده<ref>ر.ک: همان، ص25-37</ref> و ترجمه نویسنده این اثر ([[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]]) میپردازد<ref>ر.ک: همان، ص38-48</ref>. | ||
===ویژگیهای کتاب=== | ===ویژگیهای کتاب=== | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
# ملاک در تنظیم کتاب، حرف اول کلمات بوده است، نه حرف اصلی؛ بنابراین «أنزلنا» و «أرسلنا» در باب الف و «بالله» و «باليوم» در باب باء و «تبدون» و «تعبدون» را در باب تاء میتوان یافت. | # ملاک در تنظیم کتاب، حرف اول کلمات بوده است، نه حرف اصلی؛ بنابراین «أنزلنا» و «أرسلنا» در باب الف و «بالله» و «باليوم» در باب باء و «تبدون» و «تعبدون» را در باب تاء میتوان یافت. | ||
# کلماتی چون «فأنزلنا» که در ابتدای آن حرف «ف» آمده، در باب الف آورده شده و فاء آنها نادیده گرفته شده است؛ زیرا برخلاف «ب» در «بالله» نقش اساسی ندارد. | # کلماتی چون «فأنزلنا» که در ابتدای آن حرف «ف» آمده، در باب الف آورده شده و فاء آنها نادیده گرفته شده است؛ زیرا برخلاف «ب» در «بالله» نقش اساسی ندارد. | ||
# سخاوی اعراب کلمات متشابه (رفع، نصب و جر) را مورد توجه قرار نداده؛ زیرا معتقد است اعراب باعث اشتباه حافظین قرآن نمیشود. | # [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]] اعراب کلمات متشابه (رفع، نصب و جر) را مورد توجه قرار نداده؛ زیرا معتقد است اعراب باعث اشتباه حافظین قرآن نمیشود. | ||
# بنای نویسنده بر حکایت کلمات قرآنی است، نه مراعات اعراب آنها، مثل: | # بنای نویسنده بر حکایت کلمات قرآنی است، نه مراعات اعراب آنها، مثل: | ||
'''«يوم ألیم» حرف هود جاء في | '''«يوم ألیم» حرف هود جاء في''' | ||
قصة نوح و أتی في الزخرف | |||
'''«خشية إملاق» في الإسراء يا فتی | قصة نوح و أتی في الزخرف | ||
و قل «من إملاق» في الأنعام أتی | |||
'''«خشية إملاق» في الإسراء يا فتی''' | |||
و قل «من إملاق» في الأنعام أتی | |||
# ناظم، نام برخی از سورهها را با نام غیر رایج آن آورده است؛ مثلا سوره مائده را با نام عقود، سوره اسراء را با نام سبحان، سوره شعراء را با نام ظله، سوره صافات را با نام ذبح و سوره زمر را با نام تنزیل آورده است. | # ناظم، نام برخی از سورهها را با نام غیر رایج آن آورده است؛ مثلا سوره مائده را با نام عقود، سوره اسراء را با نام سبحان، سوره شعراء را با نام ظله، سوره صافات را با نام ذبح و سوره زمر را با نام تنزیل آورده است. | ||
# سخاوی گاه به اختلاف قرائات نیز اشاره میکند، مانند ابیات 63-65. | # [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]] گاه به اختلاف قرائات نیز اشاره میکند، مانند ابیات 63-65. | ||
# مؤلف گاه شماره آیه مورد نظر را که کلمه متشابه در آن قرار دارد نیز در ابیات خویش گنجانده است؛ همانند بیت 111 و 112 که چنین است: | # مؤلف گاه شماره آیه مورد نظر را که کلمه متشابه در آن قرار دارد نیز در ابیات خویش گنجانده است؛ همانند بیت 111 و 112 که چنین است: | ||
'''«فإن توليتم) بلا مزید | '''«فإن توليتم) بلا مزید''' | ||
ثلاثة فاعدده في العقود | |||
'''و يونس من جاوز السبعينا | ثلاثة فاعدده في العقود | ||
منها يجده بعدها يقينا | |||
'''و يونس من جاوز السبعينا''' | |||
منها يجده بعدها يقينا | |||
# از جمله مطالب شیرین و لذتبخش برای خواننده این منظومه، تکرار ادعیه ناظم برای حافظان منظومه خویش است<ref>ر.ک: السندي، عبدالقيوم بن عبدالغفور، ص446-449</ref>. | # از جمله مطالب شیرین و لذتبخش برای خواننده این منظومه، تکرار ادعیه ناظم برای حافظان منظومه خویش است<ref>ر.ک: السندي، عبدالقيوم بن عبدالغفور، ص446-449</ref>. | ||
سخاوی، 25 بیت ابتدایی را به مقدمه اختصاص داده که بعد از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر(ص) و صحابه، به نام کتاب و شیوه تنظیم آن پرداخته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص65-67</ref>. | [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]]، 25 بیت ابتدایی را به مقدمه اختصاص داده که بعد از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر(ص) و صحابه، به نام کتاب و شیوه تنظیم آن پرداخته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص65-67</ref>. | ||
همان طور که بیان شد کتاب بهترتیب حروف الفبای کلمات متشابه تنظیم شده است؛ بر همین اساس [[سخاوی، علی بن محمد|سخاوی]] اولین کلمهای را که درصدد بیان آن برآمده، «أنزلنا» است. او میگوید: «فأنزلنا» در آیه 59 سوره بقره با «فأرسلنا» در آیه 162 سوره اعراف اشتباه نشود. آخر آیه اول، «يفسقون» و آخر آیه دوم، «يظلمون» است: | |||
'''و اقرأ «فأنزلنا» بآي البقرة''' | |||
«علی الذين ظلموا» محبرة | |||
'''لكن «فأرسلنا عليهم» جاء في''' | |||
سورة الأعراف يقينا فاعرف | |||
'''و آخر الآية «يفسقونا»''' | |||
فيها و في الأعراف «يظلمونا» | |||
فيها و في الأعراف «يظلمونا» | |||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
| خط ۸۶: | خط ۹۸: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||