رحلة الإيطالي كاسبارو بالبي إلی حلب، ديرالزور، عنة، الفلوجة، بغداد سنة 1579: تفاوت میان نسخه‌ها

«رحله الايطالى كاسبارو بالبى الى حلب- ديرالزور-عنه- الفلوجه-بغداد»، تأليف جهانگرد ايتاليايى كاسبارو بالبى است كه براى اولين بار به قلم پطرس حداد به عربى ترجمه شده است. اين سفرنامه از مهم‌ترين سفرنامه‌ها است كه مشتمل بر معلومات تاريخى و جغرافيايى مربوط به عراق است.

كاسبارو بالبى در اواخر قرن شانزدهم در راه سفر به هند از عراق گذشت. سفر او از حلب در 13 كانون الاول 1579 آغاز شد. پس از دو روز به بيره و پس از آن با عبور از القائم، عنه و هيت به الفلوجه رسيد. بعد از الفلوجه از طريق خشكى به بغداد سفر نمود. او در سفر عراق 130 مكان بين شهرهاى مهم و قصبات و روستاهاى كوچك را ذكر كرده كه حاكى از اهميت سفرنامه اوست.

كاسبارو بغداد را اگر چه خيلى بزرگ نبوده، پرجمعيت معرفى مى‌كند. اين شهر گذرگاه مهم به بلاد عرب، تركيه و فارس و ساير مناطق بوده و لذا تجارت خارجى آن رونق داشته و روزانه قافله‌هاى فراوانى به آن وارد مى‌شده‌اند. او سپس به تقسيم‌بندى عراق به دو بخش غرب دجله در حاكميت بلاد عرب و شرق آن در حاكميت فارس اشاره كرده است. پسطرس حداد در حاشيه كتاب اين سخن بالبى را برگرفته از سفرنامه‌هاى پيش از او دانسته و آن را حاكى از جهل او و جهانگردان پيش از او دانسته است.

بصره به فاصله 15 مايل از دريا شهرى بزرگ گزارش شده كه از طريق تنگه هرمز با مناطق ديگر در تجارت بوده است. اين شهر در آن زمان تحت سيطره اتراك (عثمانى) بوده است. پيش از آن تحت سلطه جزريان بوده كه به گفته كاسبارو در زمان او سرزمينى وسيعى را كه دست عثمانى به آن نمى‌رسيده، در تحت سلطه داشته‌اند؛ منطقه‌اى كه در هنگام مدّ آب به صورت جزيره درمى‌آمده است و مانع از تصرف آن توسط نظاميان مى‌شده است.

در هنگام مطالعه سفرنامه متوجه مى‌شويم كه بالبى مقيد بوده است كه اتفاقات روزانه را در دفترى بنويسد؛ لذا در سفرنامه او دقتى است كه كمتر در ساير سفرنامه‌ها مشاهده مى‌شود. او تاريخ‌ها، ساعات و اسامى مكان‌ها را ذكر مى‌كند به گونه‌اى كه خواننده مى‌تواند منازل سفر را روزانه دنبال كند.

معلوم نيست كه بالبى به عربى تكلم مى‌كرده است يا تنها توانايى تفاهم به آن را داشته و از دوستانش اسامى شهرها و روستاها را سؤال مى‌كرده و آنها تنها به نقل از شنيده‌هايش مى‌نوشته است، پس بعضى را صحيح ضبط كرده و برخى را هم به غلط نوشته است كه مترجم، صحيح برخى از اين اسامى را متذكر شده و بعضى مانند «مليو زراعه» را نيز كه ممكن است با گذشت ايام متروك شده باشد، نتوانسته تشخيص دهد.

از آنجا كه بالبى تجارت هم مى‌كرده است، لذا به موازين، مقياس‌ها و پول‌هاى رايج در شهرهاى مهمى كه از آن گذر كرده توجه داشته است. او بخشى از مطالب بغداد، بصره و تنگه هرمز را به اين امور اختصاص داده و معادل آنها به حساب حلب كه منطقه معروفى بوده و بندقيه كه موطن تجار محلى بوده است را، ذكر كرده است.

بالبى، همچنين از آداب و رسوم اماكن مختلف و هدايايى كه لازم است تجار فراهم آورده و براى تسهيل كارهايشان به رؤساى قبايل و بزرگان قوم در هر شهر تقديم كنند، سخن رانده است.

فهارس اعلام، اماكن، شهرها و محتويات در انتهاى اثر آمده است. پطرس حداد، مصحح كتاب در پاورقى مطالب مفيدى را از ديگر منابع ذكر و يا به آنها ارجاع داده و اگر برخى اشتباهات مؤلف را اصلاح كرده، تذكر داده است.