رحلة الإيطالي كاسبارو بالبي إلی حلب، ديرالزور، عنة، الفلوجة، بغداد سنة 1579
رحلة الإيطالي كاسبارو بالبي إلی حلب، ديرالزور، عنة، الفلوجة، بغداد، تأليف جهانگرد ايتاليايى كاسبارو بالبى است كه براى اولين بار به قلم پطرس حداد به عربى ترجمه شده است. اين سفرنامه از مهم‌ترين سفرنامه‌ها است كه مشتمل بر معلومات تاريخى و جغرافيايى مربوط به عراق است.
| رحلة الإيطالي کاسبارو بالبي إلی حلب، ديرالزور، عنة، الفلوجة، بغداد سنة 1579 | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حداد، بطرس (تعريب) بالبی، کاسبارو (نویسنده) |
| ناشر | الدار العربية للموسوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1429 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | بالبی، گاسپارو، 1550 - 1625؟ م. - سفرها - عراق
خاور میانه - سیر و سیاحت عراق - سفر نامهها عراق - سیر و سیاحت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 48/5 /ب2ر3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب با مقدمه‌اى درباره مؤلف و سفرنامه به قلم مصحح كتاب آغاز شده است.[۱] متن سفرنامه در سيزده فصل تنظيم شده است.[۲] شيوه نگارش نویسنده بدين گونه است كه در برخى از فصول به شرح گزارش سفر و در بعضى نيز به موضوع خاصى پرداخته است؛ به عنوان مثال فصل نهم كتاب به موازين، مقياس‌ها و نقود رايج در بغداد اختصاص دارد.[۳]
گزارش محتوا
كاسبارو بالبى در اواخر قرن شانزدهم در راه سفر به هند از عراق گذشت. سفر او از حلب در 13 كانون الاول 1579 آغاز شد.[۴] پس از دو روز به بيره و پس از آن با عبور از القائم، عنه و هيت به الفلوجه رسيد. بعد از الفلوجه از طريق خشكى به بغداد سفر نمود. او در سفر عراق 130 مكان بين شهرهاى مهم و قصبات و روستاهاى كوچك را ذكر كرده كه حاكى از اهميت سفرنامه اوست.
كاسبارو بغداد را اگر چه خيلى بزرگ نبوده، پرجمعيت معرفى مى‌كند. اين شهر گذرگاه مهم به بلاد عرب، تركيه و فارس و ساير مناطق بوده و لذا تجارت خارجى آن رونق داشته و روزانه قافله‌هاى فراوانى به آن وارد مى‌شده‌اند. او سپس به تقسيم‌بندى عراق به دو بخش غرب دجله در حاكميت بلاد عرب و شرق آن در حاكميت فارس اشاره كرده است. پطرس حداد در حاشيه كتاب اين سخن بالبى را برگرفته از سفرنامه‌هاى پيش از او دانسته و آن را حاكى از جهل او و جهانگردان پيش از او دانسته است.
نویسنده در ذكر آثار واقع در بغداد با اين كه اعتراف مى‌كند كه «در شهر آثار فراوانى مشاهده كرديم»، به توضيح مختصرى درباره قلعه‌اى تازه ساخت كه پاشا حاكم مدينه در آن مستقر بوده است، بسنده كرده و از آثار ديگر وصفى به ميان نياورده است.
بصره به فاصله 15 مايل از دريا شهرى بزرگ گزارش شده كه از طريق تنگه هرمز با مناطق ديگر در تجارت بوده است. اين شهر در آن زمان تحت سيطره اتراك (عثمانى) بوده است. پيش از آن تحت سلطه جزريان بوده كه به گفته كاسبارو در زمان او سرزمينى وسيعى را كه دست عثمانى به آن نمى‌رسيده، در تحت سلطه داشته‌اند؛ منطقه‌اى كه در هنگام مدّ آب به صورت جزيره درمى‌آمده است و مانع از تصرف آن توسط نظاميان مى‌شده است.
در هنگام مطالعه سفرنامه متوجه مى‌شويم كه بالبى مقيد بوده است كه اتفاقات روزانه را در دفترى بنويسد؛ لذا در سفرنامه او دقتى است كه كمتر در ساير سفرنامه‌ها مشاهده مى‌شود. او تاريخ‌ها، ساعات و اسامى مكان‌ها را ذكر مى‌كند به گونه‌اى كه خواننده مى‌تواند منازل سفر را روزانه دنبال كند.
از جمله ويژگى‌هاى سفرنامه بالبى تقيد به اختصار در كلام است؛ لذا عمداً در تتابع حوادث سفر از بندقيه به حلب خوددارى كرده است، چرا كه بسيارى از جهانگردان پيش از او به اين منطقه سفر كرده و به تفصيل در اين باره سخن گفته‌اند.
معلوم نيست كه بالبى به عربى تكلم مى‌كرده است يا تنها توانايى تفاهم به آن را داشته و از دوستانش اسامى شهرها و روستاها را سؤال مى‌كرده و آنها تنها به نقل از شنيده‌هايش مى‌نوشته است، پس بعضى را صحيح ضبط كرده و برخى را هم به غلط نوشته است كه مترجم، صحيح برخى از اين اسامى را متذكر شده و بعضى مانند «مليو زراعه» را نيز كه ممكن است با گذشت ايام متروك شده باشد، نتوانسته تشخيص دهد.
از آنجا كه بالبى تجارت هم مى‌كرده است، لذا به موازين، مقياس‌ها و پول‌هاى رايج در شهرهاى مهمى كه از آن گذر كرده توجه داشته است. او بخشى از مطالب بغداد، بصره و تنگه هرمز را به اين امور اختصاص داده و معادل آنها به حساب حلب كه منطقه معروفى بوده و بندقيه كه موطن تجار محلى بوده است را، ذكر كرده است.
بالبى، همچنين از آداب و رسوم اماكن مختلف و هدايايى كه لازم است تجار فراهم آورده و براى تسهيل كارهايشان به رؤساى قبايل و بزرگان قوم در هر شهر تقديم كنند، سخن رانده است.
وضعیت کتاب
فهارس اعلام، اماكن، شهرها و محتويات در انتهاى اثر آمده است. پطرس حداد، مصحح كتاب در پاورقى مطالب مفيدى را از ديگر منابع ذكر و يا به آنها ارجاع داده و اگر برخى اشتباهات مؤلف را اصلاح كرده، تذكر داده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.