۶۱٬۱۸۹
ویرایش
تاریخ مغول در ایران، سیاست، حکومت و فرهنگ دوره ایلخانان: تفاوت میان نسخهها
تاریخ مغول در ایران، سیاست، حکومت و فرهنگ دوره ایلخانان (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۴ نوامبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۶:۴۶
، ۴ نوامبر ۲۰۱۸جایگزینی متن - 'ايران' به 'ایران'
جز (جایگزینی متن - 'فارسى' به 'فارسی') |
جز (جایگزینی متن - 'ايران' به 'ایران') |
||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
'''تاریخ مغول در ایران، سیاست، حکومت و فرهنگ دوره ایلخانان'''، نوشته [[اشپولر، برتولد|برتولد اشپولر]]، ترجمه محمد ميرآفتاب. | '''تاریخ مغول در ایران، سیاست، حکومت و فرهنگ دوره ایلخانان'''، نوشته [[اشپولر، برتولد|برتولد اشپولر]]، ترجمه محمد ميرآفتاب. | ||
اين اثر (1953) كه به فرهنگ مغولان از نخستين روزهاى حمله آنان به | اين اثر (1953) كه به فرهنگ مغولان از نخستين روزهاى حمله آنان به ایران مىپردازد (756 - 616 ه.ق)، با اشارتهايى به چگونگى پيدايى اين فرهنگ و احوال مغولان چين، ماوراء النهر و تركستان و مغولستان و دشت قپچاق، اين موضوع را پىمىگيرد و سرانجام به انقراض سلطنت آنان در ایران پايان مىيابد. تاريخ هنر و كارهاى فرهنگى و تحولات ادبى و مذهبى ایرانيان در دوران فرمانروايى مغولان در اين كتاب نيامده و از تأثير ويژگىهاى قومى مغولان در ایرانيان نيز سخن نرفته است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
در اين روزگار (614 ه) درباره كسى به نام تموچين (چنگيزخان) در آسياسى مركزى، گزارشى به دربار خليفه رسيد. او توانسته بود سرزمينهاى گوناگونى را به فرمان خود درآورَد و با يكديگر متحد سازد و نيرويى سترگ فراهم كند و بنابر گزارش ميرخواند، خليفه ناگزير به او روى آورد تا از آسيب همسايگانش رهايى يابد. | در اين روزگار (614 ه) درباره كسى به نام تموچين (چنگيزخان) در آسياسى مركزى، گزارشى به دربار خليفه رسيد. او توانسته بود سرزمينهاى گوناگونى را به فرمان خود درآورَد و با يكديگر متحد سازد و نيرويى سترگ فراهم كند و بنابر گزارش ميرخواند، خليفه ناگزير به او روى آورد تا از آسيب همسايگانش رهايى يابد. | ||
گزارش آمدن مغولان به | گزارش آمدن مغولان به ایران و جاى گرفتن آنان در دستگاه سياسى و داستان بلند حملههاى پى در پى اين قوم به سرزمينهاى شرقى قلمرو خوارزمشاه، درونمايه نخستين بخش كتاب است. پس از اين تاريخچهاى از حكومتهاى محلى بازگو مىشود. اين حكومتها زير نظر يا در كنار فرمانروايان مغولى در ایران به حكمرانى سرگرم بودند. اين بخش به انگيزه بازشناسى تاريخ سياسى و فرهنگى مغول، بيشتر درباره سرزمينهايى گزارش مىدهد كه مغولان پيوسته با آنها سر و كار داشتند. اين بخش از كتاب درباره نام و نسب فرمانروايان فارس، شبانكاره، جزاير هرمز و قيس (كيش)، کرمان، هرات، لرستانهاى بزرگ و كوچك و گيلان و چگونگى حكمرانى و پيوندشان با مغولان، گزارش مىدهد. | ||
بخش ديگر كتاب به وضع مذهب نزد مغولان (دين مغول) از روزگار چنگيزخان تا درآمدن غازان به دين اسلام مىپردازد. مغولان در اين دوره از آيين «شمنى» و دين و جهانبينى نياكان خود دست شستند و به اسلام گراييدند. دين پيشين آنان، مناسك ويژه و جادوگرى و احضار ارواح را در برداشت و از اينرو، برخى از مورخان آنان را بىدين مىشمردند. آنان به خداى يگانه باور داشتند؛ اما گاهى خدايان فرعى را نيز مىپرستيدند، آفرينش آسمانها و زمين را به خداى يكتا نسبت مىدادند و او را سرچشمه خوشبختى و بدبختى مىدانستند و پس از مرگ در انتظار زندگىاى بودند كه به حيات دنيوى مىمانست. آيينهاى اين قوم درباره بيمارى و مرگ و آداب آنان درباره دفن مردگان از ديگر گزارشهاى اين بخش به شمار مىرود. | بخش ديگر كتاب به وضع مذهب نزد مغولان (دين مغول) از روزگار چنگيزخان تا درآمدن غازان به دين اسلام مىپردازد. مغولان در اين دوره از آيين «شمنى» و دين و جهانبينى نياكان خود دست شستند و به اسلام گراييدند. دين پيشين آنان، مناسك ويژه و جادوگرى و احضار ارواح را در برداشت و از اينرو، برخى از مورخان آنان را بىدين مىشمردند. آنان به خداى يگانه باور داشتند؛ اما گاهى خدايان فرعى را نيز مىپرستيدند، آفرينش آسمانها و زمين را به خداى يكتا نسبت مىدادند و او را سرچشمه خوشبختى و بدبختى مىدانستند و پس از مرگ در انتظار زندگىاى بودند كه به حيات دنيوى مىمانست. آيينهاى اين قوم درباره بيمارى و مرگ و آداب آنان درباره دفن مردگان از ديگر گزارشهاى اين بخش به شمار مىرود. | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
مذهب مردم در دوره ايلخانان، درونمايه گزارشهاى تاريخى بخش ديگر كتاب است. اگرچه چنگيزخان و اوكتاى تا پايان عمرشان شمنى ماندند، بدون اينكه علاقهاى به ديگر دينها داشته باشند، نشستهايى براى مباحثه پيروان آنان برگزار مىكردند. بازشناسى دين سران و بزرگان مغول و جايگاه ستارهشناسى (نجوم) در ميان آنان و شيوهها و آيينهاى نامگذارى فرزندانشان نيز، از ديگر گزارشهاى همين بخش است. | مذهب مردم در دوره ايلخانان، درونمايه گزارشهاى تاريخى بخش ديگر كتاب است. اگرچه چنگيزخان و اوكتاى تا پايان عمرشان شمنى ماندند، بدون اينكه علاقهاى به ديگر دينها داشته باشند، نشستهايى براى مباحثه پيروان آنان برگزار مىكردند. بازشناسى دين سران و بزرگان مغول و جايگاه ستارهشناسى (نجوم) در ميان آنان و شيوهها و آيينهاى نامگذارى فرزندانشان نيز، از ديگر گزارشهاى همين بخش است. | ||
نويسنده پس از اين به روىكرد ايلخانان و پيوندشان با ديگر دينها؛ مانند مسيحيت، يهوديت و اسلام مىپردازد، آنگاه وضع و ساختار دولت را در روزگار مغول برمىرسد. بر پايه گزارش وى، بازماندگان هلاكو تا 736 هجرى تنها خاندانى بودند كه بر | نويسنده پس از اين به روىكرد ايلخانان و پيوندشان با ديگر دينها؛ مانند مسيحيت، يهوديت و اسلام مىپردازد، آنگاه وضع و ساختار دولت را در روزگار مغول برمىرسد. بر پايه گزارش وى، بازماندگان هلاكو تا 736 هجرى تنها خاندانى بودند كه بر ایران فرمان مىراندند؛ يعنى ایران و سرزمينهاى وابسته به آن؛ مانند اولوس ارگن يا نتغ، ميراث فرزندان هلاكو بود و از اينرو، احمد ايلخان به انگيزه نگاهبانى از اسلام در 681 بر اين شد كه همه شاهزادگان اين خاندان را بكشد و از فرمانروايى آنان كه بودايى يا مسيحى بودند، جلوگيرى كند؛ اما نتوانست اين نقشه را عملى كند. شيوه گزينش فرمانروا و مفهومشناسى انتخاب و بيعت نزد اين قوم، چگونى رابطه ايلخانان با قاآن و چند و چون مأموران دربار و اشراف اردوى او، در اين بخش از كتاب گزارش مىشود. | ||
گزارش درباره دستگاه كشورى | گزارش درباره دستگاه كشورى ایران و سرزمينهاى وابسته به آن در دوران قاآنها و عصر ايلخانان نيز در بخشى جدا عرضه شده و افزون بر اين، نويسنده فهرستى بلند از نام وزيران آن سرزمينها آورده و از آن پس، به بازشناسى دبيرخانه دولت و صاحب ديوان پرداخته است. | ||
وضع مالى و مخارج دولت در عصر مغولان، وضع پول و درآمد آنان و مالياتى كه از مردم مىستاندند و جايگاه مأموران مالياتى (نايبان)، در همين بخش و بخش بعدى كتاب گزارش شده است. در دوران فرمانروايى مغولان، وزير ممالك امور مالى را بر عهده داشت و صاحبمنصبان كار او را بسيار مهم مىشمردند؛ زيرا كارهايى مانند اداره دولت بهويژه امور مالى آن، افزايش موجودى خزانه، نظارت بر امور املاك سلطنتى، كوشش براى حفظ نظم و آرامش در كشور، ساماندهى كارهاى پُستى و نظارت بر كارهاى ساختمانى، ضرب سكه و ديگر كارهايى كه با خزانه كشور ارتباط داشت؛ مانند شكايتهايى كه درباره اجحافهاى مالياتى و زيانهاى پس از لشكركشى، به ديوان فرستاده مىشد. | وضع مالى و مخارج دولت در عصر مغولان، وضع پول و درآمد آنان و مالياتى كه از مردم مىستاندند و جايگاه مأموران مالياتى (نايبان)، در همين بخش و بخش بعدى كتاب گزارش شده است. در دوران فرمانروايى مغولان، وزير ممالك امور مالى را بر عهده داشت و صاحبمنصبان كار او را بسيار مهم مىشمردند؛ زيرا كارهايى مانند اداره دولت بهويژه امور مالى آن، افزايش موجودى خزانه، نظارت بر امور املاك سلطنتى، كوشش براى حفظ نظم و آرامش در كشور، ساماندهى كارهاى پُستى و نظارت بر كارهاى ساختمانى، ضرب سكه و ديگر كارهايى كه با خزانه كشور ارتباط داشت؛ مانند شكايتهايى كه درباره اجحافهاى مالياتى و زيانهاى پس از لشكركشى، به ديوان فرستاده مىشد. | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
==وضعيت كتاب== | ==وضعيت كتاب== | ||
نويسنده در نوشتن اين كتاب از سندهايى بهره برده كه به همت پولپلى يو در 1936 به دست آمده و افزون بر اينها، از سكههاى دوره ايلخانان كه رواج زبانهاى گوناگون را در دستگاه دولت و نقصان عيار مسكوكات (بحران اقتصادى) و رابطه دولت را با ديگر اديان نشان مىدهد، بسيار كمك گرفته است. او كتابهاى فارسی را در اينباره، نوشته كسانى مىداند كه در خدمت مغولان بودند يا دست كم با آنان پيوندى نيكو داشتند و از اينرو، آثار جوينى، رشيدالدين، وصاف، كاشانى، [[حافظ ابرو، عبدالله بن لطفالله|حافظ ابرو]] و حمدالله مستوفى نزد وى بىطرفانه و واقعگرا نيستند. او در گفتار بلندى به سنجش هر يك از آنها با يكديگر مىپردازد و نقطههاى اشتراك و افتراق آنها را نشان مىدهد. او همچنين از منابع سريانى و ارمنى سود جسته و با اشاره به نويسندگان مسيحى اين منابع، ويژگىهاى آثارشان را بر شمرده است. برخى از آثار عربى نيز از ديگر منابع نويسنده به شمار مىروند كه بيرون از قلمرو مغولان نوشته شدهاند. نويسنده، آثار غربیان را در اينباره ناسودمند مىداند، زيرا آنها به حمله مغولان به سيلزى، لهستان و مجارستان (1241 م) اشاره كرده و از دوران حمله آنان به | نويسنده در نوشتن اين كتاب از سندهايى بهره برده كه به همت پولپلى يو در 1936 به دست آمده و افزون بر اينها، از سكههاى دوره ايلخانان كه رواج زبانهاى گوناگون را در دستگاه دولت و نقصان عيار مسكوكات (بحران اقتصادى) و رابطه دولت را با ديگر اديان نشان مىدهد، بسيار كمك گرفته است. او كتابهاى فارسی را در اينباره، نوشته كسانى مىداند كه در خدمت مغولان بودند يا دست كم با آنان پيوندى نيكو داشتند و از اينرو، آثار جوينى، رشيدالدين، وصاف، كاشانى، [[حافظ ابرو، عبدالله بن لطفالله|حافظ ابرو]] و حمدالله مستوفى نزد وى بىطرفانه و واقعگرا نيستند. او در گفتار بلندى به سنجش هر يك از آنها با يكديگر مىپردازد و نقطههاى اشتراك و افتراق آنها را نشان مىدهد. او همچنين از منابع سريانى و ارمنى سود جسته و با اشاره به نويسندگان مسيحى اين منابع، ويژگىهاى آثارشان را بر شمرده است. برخى از آثار عربى نيز از ديگر منابع نويسنده به شمار مىروند كه بيرون از قلمرو مغولان نوشته شدهاند. نويسنده، آثار غربیان را در اينباره ناسودمند مىداند، زيرا آنها به حمله مغولان به سيلزى، لهستان و مجارستان (1241 م) اشاره كرده و از دوران حمله آنان به ایران سخن نگفتهاند. او آثار روسى و سياحتنامههاى عبرى را براى نوشتن تاريخ مغول در ایران مهم نمىشمرَد. | ||
نشانى هر يك از اين منابع در پانوشتهاى كتاب آمده و فهرست الفبايى نام نويسندگانى كه در متن از آنها ياد شده و فهرست مآخذ و نمايه كسان و جاىها و اقوام و ملل و...، در پايان كتاب جاى گرفته و شجرهنامهاى از اعضاى اصلى خاندان ايلخانان و نقشهاى از | نشانى هر يك از اين منابع در پانوشتهاى كتاب آمده و فهرست الفبايى نام نويسندگانى كه در متن از آنها ياد شده و فهرست مآخذ و نمايه كسان و جاىها و اقوام و ملل و...، در پايان كتاب جاى گرفته و شجرهنامهاى از اعضاى اصلى خاندان ايلخانان و نقشهاى از ایران در دوران فرمانروايى مغولان نيز بر آن افزوده شده است. اگرچه هيچ مقدمهاى از مترجم درباره كتاب يا چگونگى ترجمه آن در آغاز اثر نيست، ترجمه آن را مىتوان نيكو و دقيق دانست. | ||
==منابع مقاله == | ==منابع مقاله == | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
متن كتاب. | متن كتاب. | ||
اشپولر، برتولد (فروردين و ارديبهشت 1384)، «تاريخ مغول در | اشپولر، برتولد (فروردين و ارديبهشت 1384)، «تاريخ مغول در ایران»، ترجمه محمود ميرآفتاب و حجتالله رحيمى، مجله اقتصادى، شماره 41 و 42. | ||
رياحى، و حيد (فروردين و ارديبهشت 1384)، «تاريخ و جغرافياى تاريخ | رياحى، و حيد (فروردين و ارديبهشت 1384)، «تاريخ و جغرافياى تاريخ ایران از ديد برتولد اشپولر»، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، شماره 90 و 91. | ||