۱۱۸٬۶۸۵
ویرایش
حقائق التفسير: تفاوت میان نسخه‌ها
←وابسته‌ها
جز (جایگزینی متن - 'است<ref>' به 'است.<ref>') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[سلمی، محمد بن حسین]] ( | [[سلمی، محمد بن حسین]] (نویسنده) | ||
[[پورجوادی، نصرالله]] (محقق) | [[پورجوادی، نصرالله]] (محقق) | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
| سال نشر = 1369 ش | | سال نشر = 1369 ش | ||
| کد اتوماسیون = | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01941AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =01941 | ||
| کتابخوان همراه نور =01941 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۶: | ||
بنا بر گفته «[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]»، در كتاب‌هاى تذكره‌نويسان و عالمان رجال اماميه، به اين كتاب اشاره‌اى نشده است و احتمال دارد تفسير مذكور را برخى از اصحاب امامان از ائمه روايت كرده باشند. به نظر مى‌رسد كه اين اثر همان نسخه پيشين باشد. | بنا بر گفته «[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]»، در كتاب‌هاى تذكره‌نويسان و عالمان رجال اماميه، به اين كتاب اشاره‌اى نشده است و احتمال دارد تفسير مذكور را برخى از اصحاب امامان از ائمه روايت كرده باشند. به نظر مى‌رسد كه اين اثر همان نسخه پيشين باشد. | ||
رساله ديگرى نيز وجود دارد كه به تفسير نعمانى معروف است و گاه تفسير [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] خوانده مى‌شود. ابوعبداللّه [[نعمانی، محمد بن ابراهیم|محمد بن | رساله ديگرى نيز وجود دارد كه به تفسير نعمانى معروف است و گاه تفسير [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] خوانده مى‌شود. ابوعبداللّه [[نعمانی، محمد بن ابراهیم|محمد بن ابراهیم نعمانى]]، معروف به ابن ابى‌زينب، از محدّثان سده چهارم و از شاگردان [[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]]، كتاب [[تفسير القرآن]] لأهل‌البيت را نگاشته و مجلسى در [[بحار الأنوار]] اين تفسير را<ref>ج90، ص97-3</ref>نقل كرده است. | ||
مجموعه تفسيرى مورد بحث، به‌ترتيب، از طريق احمد بن محمد بن سعيد، [[ابن عقده، احمد بن محمد|ابن عقده]]، احمد بن يوسف بن يعقوب جعفى، اسماعيل بن مهران، حسن بن على بن ابى‌حمزه بطائنى و پدرش از اسماعيل بن جابر، از [[امام صادق]] نقل شده است كه همه راويان آن شيعه‌اند؛ اگرچه [[ابن عقده، احمد بن محمد|ابن عقده]]، مذهب زيدى جارودى داشته است.<ref>نجاشى، ص94؛ طوسى، ص28</ref>و حسن بن على بن ابى‌حمزه و پدرش نيز در شمار واقفه بودند. اين تفسير را - كه دست كم دو نسخه از آن موجود است - مى‌توان همتاى شيعى نسخه ابن عطا دانست كه سلمى آن را در تفسير خود نقل كرده است.<ref>نويا، ص131؛ سلمى، ج1، مقدمه نويا، ص6</ref> | مجموعه تفسيرى مورد بحث، به‌ترتيب، از طريق احمد بن محمد بن سعيد، [[ابن عقده، احمد بن محمد|ابن عقده]]، احمد بن يوسف بن يعقوب جعفى، اسماعيل بن مهران، حسن بن على بن ابى‌حمزه بطائنى و پدرش از اسماعيل بن جابر، از [[امام صادق]] نقل شده است كه همه راويان آن شيعه‌اند؛ اگرچه [[ابن عقده، احمد بن محمد|ابن عقده]]، مذهب زيدى جارودى داشته است.<ref>نجاشى، ص94؛ طوسى، ص28</ref>و حسن بن على بن ابى‌حمزه و پدرش نيز در شمار واقفه بودند. اين تفسير را - كه دست كم دو نسخه از آن موجود است - مى‌توان همتاى شيعى نسخه ابن عطا دانست كه سلمى آن را در تفسير خود نقل كرده است.<ref>نويا، ص131؛ سلمى، ج1، مقدمه نويا، ص6</ref> | ||
نويا<ref>ص131، پانويس 48</ref>، در باب تفاوت‌هاى محتوايى روايت سنّى و روايت شيعى مجموعه تفسيرى امام جعفر صادق، به اين نكته اشاره كرده كه در متن سلمى، تمام روايت‌ها يا تفسيرهايى كه به اهل‌بيت اشاره داشته‌اند، حذف شده‌اند و تنها يك جا<ref> در نسخه خطى ينى جامع، ش43</ref>در باب تفسير آيه ''' «فتلقّى آدم من ربّه كلمات...» '''<ref>بقره: 37</ref>، روايتى نقل شده كه كاملا شيعى است و بعيد است از تفسيرى سنّى باشد. نويا<ref>ص131</ref>، به‌رغم اشاره به تفاوت‌هاى دو مجموعه تفسيرى مذكور، به اين نتيجه رسيده است كه با اثرى واحد، داراى فكر و سبک و حتى محتواى معنوى واحد، روبه‌روست و از آن مهم‌تر، در هر دو نسخه جملاتى با الفاظ يكسان يافت مى‌شود. | نويا<ref>ص131، پانويس 48</ref>، در باب تفاوت‌هاى محتوايى روايت سنّى و روايت شيعى مجموعه تفسيرى امام جعفر صادق، به اين نكته اشاره كرده كه در متن سلمى، تمام روايت‌ها يا تفسيرهايى كه به اهل‌بيت اشاره داشته‌اند، حذف شده‌اند و تنها يك جا<ref>در نسخه خطى ينى جامع، ش43</ref>در باب تفسير آيه''' «فتلقّى آدم من ربّه كلمات...»'''<ref>بقره: 37</ref>، روايتى نقل شده كه كاملا شيعى است و بعيد است از تفسيرى سنّى باشد. نويا<ref>ص131</ref>، به‌رغم اشاره به تفاوت‌هاى دو مجموعه تفسيرى مذكور، به اين نتيجه رسيده است كه با اثرى واحد، داراى فكر و سبک و حتى محتواى معنوى واحد، روبه‌روست و از آن مهم‌تر، در هر دو نسخه جملاتى با الفاظ يكسان يافت مى‌شود. | ||
== گردآورنده روايات == | == گردآورنده روايات == | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۸: | ||
در صحت سخنان ماسينيون و پژوهشگران و شرق‌شناسان ديگر، در استناد اين مجموعه به [[امام صادق]]، ترديد فراوان وجود دارد. سخنان آنها گاه از حدس و احتمال فراتر نمى‌رود و در شرح حال شخصيت‌هاى يادشده (فضيل بن عياض، جابر بن حيّان، ابن ابى‌العوجاء و ذوالنون مصرى) هيچ شاهدى وجود ندارد كه بر اين مدعا دلالت كند؛ بااين‌همه، در باب اصالت اين تفسير دو ديدگاه هست: نخست، ديدگاه منتقدان كه تفسير مذكور را يكسره مجعول و ساخته برخى صوفيان دوره‌هاى متأخر مى‌دانند. | در صحت سخنان ماسينيون و پژوهشگران و شرق‌شناسان ديگر، در استناد اين مجموعه به [[امام صادق]]، ترديد فراوان وجود دارد. سخنان آنها گاه از حدس و احتمال فراتر نمى‌رود و در شرح حال شخصيت‌هاى يادشده (فضيل بن عياض، جابر بن حيّان، ابن ابى‌العوجاء و ذوالنون مصرى) هيچ شاهدى وجود ندارد كه بر اين مدعا دلالت كند؛ بااين‌همه، در باب اصالت اين تفسير دو ديدگاه هست: نخست، ديدگاه منتقدان كه تفسير مذكور را يكسره مجعول و ساخته برخى صوفيان دوره‌هاى متأخر مى‌دانند. | ||
ابن تيميّه در اين زمره جاى دارد. وى در كتاب منهاج السنة النبوية<ref>ج8، ص11</ref>، در بخش مربوط به امام جعفر صادق، به احاديث دروغينى اشاره كرده كه به آن حضرت نسبت داده شده و | ابن تيميّه در اين زمره جاى دارد. وى در كتاب منهاج السنة النبوية<ref>ج8، ص11</ref>، در بخش مربوط به امام جعفر صادق، به احاديث دروغينى اشاره كرده كه به آن حضرت نسبت داده شده و غالباً درباره علوم غريبه است. ابن تيميّه افزوده است كه ابوعبدالرحمان سلمى در كتاب حقائق التفسير نيز مجموعه‌اى از روايات تفسيرى را از [[امام صادق]] نقل كرده كه يكسره صبغه باطنى دارند و آشكارا تحريف مراد خداوندند؛ درحالى‌كه هر خردمندى مى‌داند كه چنين اقوالى از جعفر بن محمد صادر نشده و آنها را به دروغ به وى نسبت داده‌اند. به نوشته ابن تيميّه<ref>ج2، ص465</ref>، مجموعه كتاب‌هاى منسوب به [[امام صادق]]، از جمله تفسير مذكور، در دوره‌هاى بعد نگارش يافته است. | ||
[[ابن خلدون]]<ref>ج1، مقدمه، ص416</ref>نيز ضمن اشاره به كتاب جفر، منسوب به [[امام صادق]]، مى‌گويد كه در اين كتاب تفسير قرآن و معانى غريبى كه از باطن آن مستفاد مى‌شود نيز از [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] روايت شده است، ولى روايت كتاب پيوسته و متصل نيست. | [[ابن خلدون]]<ref>ج1، مقدمه، ص416</ref>نيز ضمن اشاره به كتاب جفر، منسوب به [[امام صادق]]، مى‌گويد كه در اين كتاب تفسير قرآن و معانى غريبى كه از باطن آن مستفاد مى‌شود نيز از [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] روايت شده است، ولى روايت كتاب پيوسته و متصل نيست. | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۹: | ||
همچنين در آن، اصطلاحات و مفاهيمى چون فنا، ماهيت<ref>سلمى، ج1، ص21</ref>، خواطر<ref>همان، ج2، ص28</ref>، نور الديمومية يا نور الهوية<ref>همان، ج1، ص45</ref>، مشاهده<ref>همان، ج1، ص46</ref>، خلعة الهداية<ref>همان، ج1، ص62؛ نيز نويا، ص178-156</ref>به كار رفته است. انتساب بسيارى از اين تعبيرها به [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] صحيح نيست؛ زيرا عباراتى چون «فناء فى اللّه» و «بقاء باللّه» در دوره‌هاى بعد رايج شدند و بسيارى از عبارت‌هاى ديگر نشان از سده‌هاى سوم و چهارم دارند<ref>آتش، ص48</ref> | همچنين در آن، اصطلاحات و مفاهيمى چون فنا، ماهيت<ref>سلمى، ج1، ص21</ref>، خواطر<ref>همان، ج2، ص28</ref>، نور الديمومية يا نور الهوية<ref>همان، ج1، ص45</ref>، مشاهده<ref>همان، ج1، ص46</ref>، خلعة الهداية<ref>همان، ج1، ص62؛ نيز نويا، ص178-156</ref>به كار رفته است. انتساب بسيارى از اين تعبيرها به [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] صحيح نيست؛ زيرا عباراتى چون «فناء فى اللّه» و «بقاء باللّه» در دوره‌هاى بعد رايج شدند و بسيارى از عبارت‌هاى ديگر نشان از سده‌هاى سوم و چهارم دارند<ref>آتش، ص48</ref> | ||
از سوى ديگر برخى روايت‌هاى اين تفسير يكسره با باورهاى شيعه اماميه ناسازگارند؛ از جمله در پايان آيات سوره حمد، روايتى از [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] در تفسير كلمه آمين نقل شده<ref>سلمى، ج1، ص23</ref>كه تنها با مذهب فقهى اهل سنّت سازگار است و فقيهان شيعه، به‌اتفاق، ذكر اين كلمه را جايز نشمرده و حتى آن را از مبطلات نماز ذكر كرده‌اند<ref>نجفى، ج10، ص4-2</ref>در تفسير آيه ''' «... اليوم أكملت لكم دينكم...» '''<ref>مائده: 3</ref>، نيز «اليوم» را اشاره به بعثت پيامبر دانسته است.<ref>سلمى، ج1، ص28</ref>و حال آنكه مفسران شيعه، به‌اجماع و با استناد به احاديث متواتر، آيه مزبور را ناظر به روز غدير خم مى‌دانند. | از سوى ديگر برخى روايت‌هاى اين تفسير يكسره با باورهاى شيعه اماميه ناسازگارند؛ از جمله در پايان آيات سوره حمد، روايتى از [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] در تفسير كلمه آمين نقل شده<ref>سلمى، ج1، ص23</ref>كه تنها با مذهب فقهى اهل سنّت سازگار است و فقيهان شيعه، به‌اتفاق، ذكر اين كلمه را جايز نشمرده و حتى آن را از مبطلات نماز ذكر كرده‌اند<ref>نجفى، ج10، ص4-2</ref>در تفسير آيه''' «... اليوم أكملت لكم دينكم...»'''<ref>مائده: 3</ref>، نيز «اليوم» را اشاره به بعثت پيامبر دانسته است.<ref>سلمى، ج1، ص28</ref>و حال آنكه مفسران شيعه، به‌اجماع و با استناد به احاديث متواتر، آيه مزبور را ناظر به روز غدير خم مى‌دانند. | ||
همچنين ذيل آيه ''' «اللّه نور السّموات و الأرض...» '''<ref>نور: 35</ref>، مطابق روايتى از [[امام صادق]]، نور الأرض به خلفاى چهارگانه تعبير شده است.<ref>همان، ج1، ص45</ref>ذيل آيه دهم سوره حديد، در باب خليفه اول، تعبيرى از [[امام صادق]] نقل شده كه با باورهاى شيعه چندان سازگار نيست<ref>سلمى، ج1، ص58</ref> | همچنين ذيل آيه''' «اللّه نور السّموات و الأرض...»'''<ref>نور: 35</ref>، مطابق روايتى از [[امام صادق]]، نور الأرض به خلفاى چهارگانه تعبير شده است.<ref>همان، ج1، ص45</ref>ذيل آيه دهم سوره حديد، در باب خليفه اول، تعبيرى از [[امام صادق]] نقل شده كه با باورهاى شيعه چندان سازگار نيست<ref>سلمى، ج1، ص58</ref> | ||
بر اين اساس، عجيب به نظر مى‌رسد كه چگونه نويا تفسير نعمانى را همتاى شيعى تفسير [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] دانسته و گذشته از مقارنه‌هاى عقيدتى، دو اثر مذكور را داراى فكر و سبک و حتى محتواى واحد دانسته است. اگرچه خود وى، در جايى ديگر<ref>ص131، پانويس 48</ref>، به اين نكته اشاره كرده كه در متنى كه سلمى در كتاب خود حفظ كرده، هرچه اشاره‌اى به اهل‌بيت داشته، حذف شده است. | بر اين اساس، عجيب به نظر مى‌رسد كه چگونه نويا تفسير نعمانى را همتاى شيعى تفسير [[امام جعفر صادق(ع)|امام جعفر صادق]] دانسته و گذشته از مقارنه‌هاى عقيدتى، دو اثر مذكور را داراى فكر و سبک و حتى محتواى واحد دانسته است. اگرچه خود وى، در جايى ديگر<ref>ص131، پانويس 48</ref>، به اين نكته اشاره كرده كه در متنى كه سلمى در كتاب خود حفظ كرده، هرچه اشاره‌اى به اهل‌بيت داشته، حذف شده است. | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۸: | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references/> | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۴: | ||
Gerhard bowering,"the major sorrces of sulami,s minor quran commentary",oriens,vol. 35(1996). | Gerhard bowering,"the major sorrces of sulami,s minor quran commentary",oriens,vol. 35(1996). | ||
==پانويس == | |||
<references /> | |||
==منابع مقاله== | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[حقایق التفسیر: تفسیر عرفانی قرآن]] | |||
[[حقائق التفسیر (دار الکتب العلمية)]] | |||
[[زیادات حقائق التفسیر]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | |||
[[رده: تصوف و عرفان]] | |||
[[رده:طرائق صوفیه]] | |||