تفريغ الفؤاد لمعرفة المبدأ و المعاد: تفاوت میان نسخه‌ها

==گزارش محتوا==

جزء اول، متضمن مباحث مربوط به معرفت و شناخت مبدأ بوده و محتوی سه مقصد و یک خاتمه به شرح ذیل است:  

مرحله سوم، توحید الوهی بوده و مراد از آن، این است که واجبی غیر از او نبوده و هر معبودی غیر از او، مضمحل است؛ چون او صرف الوجود و محض الحق بوده و صرف و محض شیء، تکرر و تکثرپذیر نیست و اگر شریکی در وجوب داشت، به دلیل امتناع تکرر آن، ممتنع بود که آن‎هم صرف الوجود باشد. به اعتقاد نویسنده، مشرکین در این سه مرحله، منکر توحید نمی‎باشند؛ به‎عنوان مثال، ثنویه‎ای که معتقد به تعدد واجب هستند (خالق خیر که یزدان نامیده شده و خالق شر که اهرمن نام گرفته است)، برای خداوند، شریکی در افعال قائلند و یا سایر فرق مشرکین که متعبد به پرسش اصنام، خورشید، ماه، آتش و... هستند، برای خداوند، شریک در عبادت قائل شده‎اند، اما خداوند را به‎عنوان خالق و رازق شناخته و شریکی برای او در این امور، قائل نیستند. نویسنده در تأیید این گفته خود، به دو آیه 61 سوره عنکبوت: '''وَ لَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لَيقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يؤْفَكونَ''' (اگر از آنها بپرسی چه کسی آسمان‎ها و زمین را آفریده و آفتاب و ماه، را رام کرده است، خواهند گفت: خدای یکتا؛ پس از چه روی عقیدت دیگرگون می‎کنند) و آیه 63 همان سوره: '''وَ لَئِن سَأَلْتَهُم مَّن نَّزَّلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ مِن بَعْدِ مَوْتِهَا لَيقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكثَرُهُمْ لَا يعْقِلُونَ''' (اگر از آنها بپرسی چه کسی از آسمان باران فرستاد و زمین مرده را بدان زنده ساخت، خواهند گفت: خدای یکتا؛ بگو سپاس خدای راست، ولی بیشترینشان درنمی‎یابند)، استناد کرده و به این نکته اشاره دارد که مقتضای اعتقاد ایشان، آن است که معبودهایی که می‎پرستند، شفعای آنان نزد خداوند بوده و خالق و رازق ایشان نیستند و توبیخ شدن ایشان توسط انبیا به این قول که: '''أ تعبدون ما تنحتون''' (الصافات: 95) (آیا چیزی که خود آن را ساخته‎اید را می‎پرستید) برای آن است که آنها این معبودها را، بدون اذن از طرف خداوند، به‎عنوان شفعاء قرار داده‎اند و به این دلیل که معبودهای خود را شریک و واسطه بین خود و خداوند قرار داده‎اند، مشرک در طاعت و عبادت خداوند شده‎اند<ref>ر.ک: همان، ص37-‎38</ref>.

نویسنده در پایان این بحث، به روایتی از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] که فرمودند: «لا جبر و لا تفويض بل أمر بين الأمرين» اشاره نموده و آن را چنین معنا کرده است که فعل از عبد و قدرت دادن از طرف خداوند بوده و در صورت امساک افاضه قدرت از طرف او، فعلی صورت نخواهد گرفت<ref>ر.ک: همان، ص41-‎42</ref>.

مقصد دوم، پیرامون رسالت و نبوت بوده و در چهار مرحله، به‎ترتیب زیر، تنظیم شده است:

در مرحله دوم، به توضیح وجه نیاز به رسولان و پیامبران الهی(ع) اشاره گردیده<ref>ر.ک: همان، ص51-‎56</ref> و در مرحله سوم، به اثبات نبوت پیامبر اسلام(ص) پرداخته شده و مهم‎ترین دلیل آن، دعوت آن حضرت دانسته شده است؛ چه، اگر عقل سلیم، خود باشد و فارغ از هر چیز دیگر، صحت و بطلان مدعا را از روی اصل دعوی می‎شناسد..<ref>ر.ک: همان، ص57</ref>.

در مقصد سوم، در سه مرحله به شرح زیر، به موضوعات مربوط به امامت، پرداخته شده است:

در مرحله دوم، وجه نیاز به امام، مورد بحث و بررسی قرار گرفته<ref>ر.ک: همان، ص79-‎81</ref> و مرحله سوم به بیان این امر اختصاص یافته است که حجت خدا بر خلق و خلیفه او در زمین، پس از پیامبر(ص)، [[امام على(ع)|حضرت علی بن ابی‎طالب(ع)]] می‎باشد<ref>ر.ک: همان، ص83-‎102</ref>.

جزء دوم کتاب، محتوی مسائل مربوط به معاد و کیفیت ظهور حضرت حجت(عج) بوده و در سه مقصد، به‎ترتیب زیر، سامان یافته است:

نویسنده در مقصد نخست، در سه مرحله زیر، به بیان کیفیت مرگ و احوال برزخ پرداخته است:

مقصد دوم، در رابطه با برانگیختن مردگان و نشور بوده و در شش مرحله، به موضوعات زیر، پرداخته شده است: بازگشت ارواح به احسام عنصری؛ حضور و حساب؛ میزان؛ صراط؛ شفاعت و خلود<ref>ر.ک: همان، ص121-‎158</ref>.