غزلیات خواجوی کرمانی: تفاوت میان نسخه‌ها

لازم به توضیح است که مـطالب مندرج در دیوان اشعار خواجو بدین تفصیل است‎:

# صنایع ‎الکمال‎: مشتمل‎ بر قصاید و قطعات و ترکیبات و ترجیعات‎ و غزلیات‎. غزلیات‎ در این دیوان به دو دفتر تقسیم شده است: یکی غزل‎هایی که در سفر گفته و سفریات نام دارد و دیـگری غـزلیات کـه در حضر‎ فرموده‎ و به‎ حضریات مـوسوم اسـت و در حـدود 10736 بیت می‎باشد‎. صنایع‎ الکمال‎ به‎غیر از قصاید و غزلیات و ترکیبات و رباعیات شامل دو مثنوی همای و همایون و گل و نوروز می‎باشد؛ چنان‎که بدایع‎ الجمال نیز دارای دو‎ مثنوی‎ دیگر است‎.

# بـدایع ‎الجمال: مـشتمل بـر قصاید و ترکیبات و غزلیات و رباعیات که دفتر غزلیات‎ آن بـه نـام شوقیات خوانده شده و 4340 بیت می‎باشد. پس تمام اشعار خواجو که در این چند دفتر‎ جمع‎ و به چاپ‎ رسیده در حدود 15076 بیت است<ref>ر.ک: رادفر، ابوالقاسم، ص‎48</ref>‏.  

از‎ وجوه تـمایز دیـوان خـواجو نسبت به بسیاری از دیوان‎های شعر فارسی، تقسیم‎بندی مـوضوعی شـعرهاست. خواجو احتمالاً خود شعرهایش را به این شکل درآورده است. چنان‎که گذشت دیوان خواجو به دو‎ بخش‎ عمده صنایع‎ الکمال و بدایع ‎الجمال منقسم می‎شود. پیش از خـواجو این تقسیم‎بندی در شعرهای [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]]، [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] و امیرخسرو دهلوی سابقه داشته و بعد‎ از‎ او در‎ جامی اتّفاق افتاده است. خواجو شاید در این وجـه از شـعرها تـحت تأثیر شاعران پیش از‎ خود، به‎خصوص سعدی بوده باشد. در دیوان چاپی گـاه ایـن تقسیم‎بندی‎ به‎ هم‎ خورده است؛ بدین شکل که یک غزل در نسخه «اساس» و «ب» در «بدایع ‎الجمال» است و این را نـسخه «مـج» ‎‎کـه‎ مصحّح در اختیار نداشته هم تأیید می‎کند؛ ولی در دیوان چاپی در «صنایع ‎الکمال» و گاه‎ یک‎ غـزل کـه جـایگاهش در «سفریات» است و محتوای آن تأیید می‎کند که در «سفر» سروده شده‎، در بین غزل‎های «حضریات» است و نـیز گـاه غـزلی در بین قصیده‎های دیوان چاپی‎ است<ref>ر.ک: جلال‎پور، حسین، ص110</ref>‏.  

می‎توان ادعا کرد که خواجو یکی از شاعران بزرگ عرصه‎ی ادب در قرن هشتم بوده که با سرودن اشعار و به‎خـصوص غزلیات آکنده‎ از‎ شور و حال، جایگاه خاصی در‎ ادبیات‎ ایران‎زمین دارا می‎باشد؛ ولی با کمال تأسف باید اذعان نمود جایگاه این شاعر در حد استحقاق و شایستگی وی مورد توجه قرار نگرفته‎، بلکه‎ تا حدودی هـم غـریب‎ واقع‎ شده است؛ شاعری که حتی سلطان غزل، [[سعدی، مصلح بن عبدالله|خواجه شیراز]] به الهام گرفتن از او اعتراف دارد و شاید سخنی بهتر از این جهت ختم کلام نباشد که بداقبالی شاعر از آنجاست‎ که‎ در برهه‎ای از زمان قـرار گـرفته که [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] عاشق و شیرین در پیش آن و حافظ رند در پس آن واقع شده‎اند؛ زیرا در عرصه غزل، ظهور و یکه‎تازی [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ‎]] شیرین‎کلام، طومار‎ دیوان غزل‎سرایان را در هم نوردیده و بازار آنان را بی‎رونق نـمود<ref>ر.ک: رجبی، ایوب؛ عزتی‎فر، سیمین، ص171</ref>‏.

از شـگردهای هنری و خیالی مورد‎ استفاده شاعر که موجب خلق تصاویر زیبا در اشعار وی شده‎ است‎، «استعاره‎» می‎باشد. شاعر از این شیوه دوشادوش و همپای تشبیه استفاده نموده است. استعاره‎های زیبای بـه‎کارگـرفته‎‎‎شـده‎ توسط شاعر، یادآور استعاره‎هـای خـواجه شـیراز می‎باشد؛ به‎طوری‎که اگر نام‎ شاعر‎ ذکر‎ نگردد، شاید بسیاری، از تشخیص ابیات [[خواجوی کرمانی، محمود بن علی|خواجوی کرمانی]] از ابیات حافظ ناتوان باشند. استعاره در شـعر‎ خـواجو از بـسامد بالایی برخوردار است؛ هرچند که استعارات بـه‎کاررفـته نیز‎ در شعر شاعران پیشین‎ و هم‎‎عصر او فراوان یافت می‎شود، ولی شاعر از پس این شیوه نیز موفق برآمده و تصاویر خیالی و ادبـی زیـبایی را آفـریده است. استعاره‎های زیبای خواجو حاصل تراوش ذهن خود اوسـت.‎ بیشتر استعاره‎های مورد استفاده در شعر شاعر، از نوع مکنیه و تخییلیه بوده و انواع دیگر در درجه دوم اهمیت قرار گرفته‎انـد و بـعضی اسـتعاره‎ها نیز از جنس عنادیه در شعر شاعر‎ به‎کار‎ گرفته نشده است<ref>ر.ک: همان</ref>‏.