۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
خريدة العجائب و فريدة الغرائب: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'شهرهاي' به 'شهرهای'
جز (جایگزینی متن - 'براي' به 'برای') |
جز (جایگزینی متن - 'شهرهاي' به 'شهرهای') |
||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
== گزارش محتوا== | == گزارش محتوا== | ||
كتاب با اشاره به آيه اول سوره "ق" با توضيح كوه قاف آغاز شده است. در اولين فصل كه از فصول ديگر مفصل‌تر است و بيشتر از ثلث كتاب را فرا مى‌گيرد، به شرح ولايت‌ها و شمار | كتاب با اشاره به آيه اول سوره "ق" با توضيح كوه قاف آغاز شده است. در اولين فصل كه از فصول ديگر مفصل‌تر است و بيشتر از ثلث كتاب را فرا مى‌گيرد، به شرح ولايت‌ها و شمار شهرهای آنها و مسافت و فاصله آنها با شرق و غرب عالم پرداخته است كه به حدود مملكت اسلام ختم مى‌شود. در ابتداي فصل دوم، روش خود در بخش‌هاي مختلف را تبيين مى‌كند كه در صدد است كه در كتابش به مشهورترين بلاد، شهرها، رودها و... اشاره كرده و از تطويل مباحث اجتناب كند. فصول ديگر به ترتيب در رابطه با اين موضوعات است: جزيره‌ها، عجايبى كه مايه عبرت است، رودهاى معروف، چشمه‌ها و چاه‌ها و كوه‌هاى بلند. از فصل هشتم كه درباره خواص سنگ‌هاى گرانبها است، كتاب تا حدى تخصصى مى‌شود. موضوعات فصول بعد نيز عبارت است از: معادن و جواهر، گياهان و ميوه‌ها و خواص آنها، بقولات، علف‌هاى مختلف، بذرهاى گوناگون و حيوانات و پرندگان. در بعضى نسخه‌هاى خطى و نسخه‌هاى تصحيح شده و از جمله نسخه موجود، پس از اين بخش‌ها مطالب مختلفى آمده است كه نمى‌توان هم آنها را از مؤلف كتاب دانست و چه بسا از سوى كاتبان افزوده شده باشد. از آن جمله است: پرسش‌هاى عبدالله بن سلام از پيامبر و بخش قابل توجهى پيرامون معادشناسى كه با قصيدهاى پايان مى‌پذيرد. | ||
كتاب از نوع كيهان نگارى قزوينى و دمشقى و ديگران است. محتواى كتاب با ديگر مؤلفات كيهان نگارى تفاوت كلى ندارد. ولى تصادفى نيست كه كلمه "عجايب و غرايب" در عنوان آمده، زيرا اين قسمت مورد توجه مؤلف بوده و در همه كتاب اثر مشخص دارد و به همين جهت كيهان نگارى ابن الوردى در شرق رواج يافت و نسخه‌هاى بسيار از آن به غرب راه يافت. بخش عمد كتاب خريده العجائب مختص مسائل كيهان نگارى است؛ ولى در فصول كتاب بيشتر به شگفتى‌ها توجه شده است كه مهم‌ترين آنها فصل‌هاى مربوط به عجايب محيط، درياى چين، درياى فارس، درياى عمان، بحر احمر، درياى مغرب و عجايب چشمه‌ها، چاه‌ها، كوه‌ها، و غيره است. چنين به نظر مى‌رسد كه شگفتى‌هاى جهان بيشتر مورد توجه ابن وردى بوده است. در سراسر قرن 18م دانشمندان اروپا تنها با سه تن از مؤلفان قرن‌هاى 13 و 14م آشنا بودند. اين سه تن عبارت بودند از: [[ابوالفداء، اسماعیل بن علی|ابوالفداء]]، ابن وردى و موفق‌الدين عبداللطيف بن يونس بغدادى. شايد شهرت ابن‌وردى موجب انتقال شمار قابل توجهى از نسخه‌هاى خطى كتاب او به اروپا شده باشد. اين نسخه‌ها توجه اروپاييان به ويژه محققان تازه كار را به خود معطوف داشت. اينان به سبب عدم دسترسى به ديگر آثار، اغلب از كتاب ابن‌وردى براى نوشتن رساله استفاده مى‌كردند. محققان اروپايى به آن بخش از مطالبى كه در شرق موجب شهرت ابن‌وردى شده بود، چندان توجهى ابراز نمى‌كردند. نظر آنان بيشتر به تاريخ طبيعى و مطالب مربوط به گياهان معطوف بود. در ديگر كشورهاى اروپايى نيز نسبت به كتاب ابن‌وردى بذل توجه شد. با اين وصف از اواسط قرن 19م با كشف آثار ارزشمند جغرافيايى، شهرت ابن‌وردى رو به كاستى نهاد و در صف آخر كيهان‌نگاران عرب جاى گرفت. تا يك صد سال اثر ابن‌وردى نزد دانشمندان اروپا مشهور بود؛ ولى بعدها رفته رفته نسبت به ديگر آثار، موقعيت پيشين خود را از دست داد. اگر چه در اروپا دلسردى نسبت به كتاب ابن‌وردى آغاز گرديد؛ ولى در كشورهاى اسلامى مدت‌ها پيش از اروپا شك و ترديدهايى نسبت بدان ابراز شده بود. حاجى خليفه، دربار خريده‌العجائب چنين نوشته است: "كتاب او يك جلد است كه نيم نخست آن در باب اقليت‌ها و سرزمين‌ها و باقى ماند آن در باب معادن، گياهان و جانوران است. مؤلف در آغاز دايرهاى مشتمل بر صور اقاليم و درياها و آنچه در آنها است، به زعم خود رسم كرده و بدان صورتى واقعى داده است كه خطا و دور از واقعيت است، زيرا وى جغرافى نگار نبوده است. تصوير او را نمى‌توان با ديگر نقشه‌ها و تصاوير قياس كرد. با اين همه وى در كتاب، اخبارى واهى و امورى ناممكن آورده كه شيوه عربى زبانان و ادباى غافل از علوم عقليه است و اين كتاب ميان افراد كوته فكرى چون او متداول است. در آغاز كتاب ستايش خداوند توبه‌پذير و بخشايند گناهان آمده است و شايد نويسنده دريافته كه اين اثر و امثال آن از گناهان است". | كتاب از نوع كيهان نگارى قزوينى و دمشقى و ديگران است. محتواى كتاب با ديگر مؤلفات كيهان نگارى تفاوت كلى ندارد. ولى تصادفى نيست كه كلمه "عجايب و غرايب" در عنوان آمده، زيرا اين قسمت مورد توجه مؤلف بوده و در همه كتاب اثر مشخص دارد و به همين جهت كيهان نگارى ابن الوردى در شرق رواج يافت و نسخه‌هاى بسيار از آن به غرب راه يافت. بخش عمد كتاب خريده العجائب مختص مسائل كيهان نگارى است؛ ولى در فصول كتاب بيشتر به شگفتى‌ها توجه شده است كه مهم‌ترين آنها فصل‌هاى مربوط به عجايب محيط، درياى چين، درياى فارس، درياى عمان، بحر احمر، درياى مغرب و عجايب چشمه‌ها، چاه‌ها، كوه‌ها، و غيره است. چنين به نظر مى‌رسد كه شگفتى‌هاى جهان بيشتر مورد توجه ابن وردى بوده است. در سراسر قرن 18م دانشمندان اروپا تنها با سه تن از مؤلفان قرن‌هاى 13 و 14م آشنا بودند. اين سه تن عبارت بودند از: [[ابوالفداء، اسماعیل بن علی|ابوالفداء]]، ابن وردى و موفق‌الدين عبداللطيف بن يونس بغدادى. شايد شهرت ابن‌وردى موجب انتقال شمار قابل توجهى از نسخه‌هاى خطى كتاب او به اروپا شده باشد. اين نسخه‌ها توجه اروپاييان به ويژه محققان تازه كار را به خود معطوف داشت. اينان به سبب عدم دسترسى به ديگر آثار، اغلب از كتاب ابن‌وردى براى نوشتن رساله استفاده مى‌كردند. محققان اروپايى به آن بخش از مطالبى كه در شرق موجب شهرت ابن‌وردى شده بود، چندان توجهى ابراز نمى‌كردند. نظر آنان بيشتر به تاريخ طبيعى و مطالب مربوط به گياهان معطوف بود. در ديگر كشورهاى اروپايى نيز نسبت به كتاب ابن‌وردى بذل توجه شد. با اين وصف از اواسط قرن 19م با كشف آثار ارزشمند جغرافيايى، شهرت ابن‌وردى رو به كاستى نهاد و در صف آخر كيهان‌نگاران عرب جاى گرفت. تا يك صد سال اثر ابن‌وردى نزد دانشمندان اروپا مشهور بود؛ ولى بعدها رفته رفته نسبت به ديگر آثار، موقعيت پيشين خود را از دست داد. اگر چه در اروپا دلسردى نسبت به كتاب ابن‌وردى آغاز گرديد؛ ولى در كشورهاى اسلامى مدت‌ها پيش از اروپا شك و ترديدهايى نسبت بدان ابراز شده بود. حاجى خليفه، دربار خريده‌العجائب چنين نوشته است: "كتاب او يك جلد است كه نيم نخست آن در باب اقليت‌ها و سرزمين‌ها و باقى ماند آن در باب معادن، گياهان و جانوران است. مؤلف در آغاز دايرهاى مشتمل بر صور اقاليم و درياها و آنچه در آنها است، به زعم خود رسم كرده و بدان صورتى واقعى داده است كه خطا و دور از واقعيت است، زيرا وى جغرافى نگار نبوده است. تصوير او را نمى‌توان با ديگر نقشه‌ها و تصاوير قياس كرد. با اين همه وى در كتاب، اخبارى واهى و امورى ناممكن آورده كه شيوه عربى زبانان و ادباى غافل از علوم عقليه است و اين كتاب ميان افراد كوته فكرى چون او متداول است. در آغاز كتاب ستايش خداوند توبه‌پذير و بخشايند گناهان آمده است و شايد نويسنده دريافته كه اين اثر و امثال آن از گناهان است". | ||