دیوان کامل ناصرالدین شاه قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

| زبان =فارسي

| کد کنگره =‏‏PIR‎‏ ‎‏744‎‏9‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9‎‏

| ناشر =تهذيب

}}

   

==ساختار==

در مقدمه، به احیا و شکوفایی شعر و ادب در دوران قاجار، اشاره شده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص12-‎63</ref>.

   

بخش «پیوست‎ها»ی دیوان، شامل سروده‎های تضمین‎شده از اشعار ناصرالدین شاه یا تقلید از سبک اوست. اغلب این اشعار، در قالب غزل و از آثار فروغی بسطامی بوده است. «توضیحات» این بخش معرفی تفصیلی اشخاصی بوده که نگارنده در شرح زندگانی ناصرالدین شاه، یا از آنها نام برده یا به‎صورت مختصر سخن گفته است<ref>ر.ک: همان</ref>.

===سبک سروده‎های ناصرالدین شاه===

در بخش‎هایی از دیوان ناصرالدین شاه، نشانه‎هایی از تحریفات واقعه کربلا مشهود است. از جمله اشاره‎هایی که به دامادِ شاه دین، حضرت قاسم(ع) می‎کند:

'''وارد شدم به حجله داماد شاه دین        دیدم عروس قاسم داماد مضطر است'''<ref>ر.ک: همان</ref>.

'''از عرش با ملائک بسیار جبرئیل      آمد به یاری شه بی‎یار جبرئیل'''

'''وقتی رسید دید حسین را به خاک و خون    گفتا فدای جان تو صد بار جبرئیل'''

'''برگوی پیکری که منش پروریده‎ام              بیند چسان جراحت بسیار جبرئیل'''

'''این گفت و سایه بر بدن آن جناب کرد          از شهپرش به دیده خون‎بار جبرئیل'''

'''شاه شهید دیده گشود و به ناله گفت            ای پیک وحی حضرت جبار جبرئیل'''

'''بردار سایه‎ات ز سرم این دم وصال              حایل مشو میان من و یار جبرئیل'''.

با توجه به گفته‎های ایشان و استفاده‎هایی که نویسنده کتاب از سروده‎های ناصرالدین شاه کرده است، می‎توان این‎گونه نتیجه گرفت که اشعار مذهبی ناصرالدین شاه نیز بی‎تأثیر از تحریفات تاریخی نبوده و نیازمند میزانی برای اعتبارسنجی هستند<ref>ر.ک: همان</ref>.

علاوه بر کتاب حاضر، نسخه‎های دیگری هم از دیوان ناصرالدین شاه به چاپ رسیده است. یکی از این نسخ، دیوانی است به کوشش مهدی آصفی که با توجه به آنچه گردآورنده در مقدمه کتاب خود ذکر کرده است، بخشی از آثار منتشرنشده ناصرالدین شاه محسوب می‎شود. به همین دلیل تعدادی از اشعار کتاب او در دیوانی که گل‎محمدی گردآوری کرده، چاپ نشده است. آنچه آصفی در بخش «افزوده‎ها»ی کتاب خود انجام داده، مشابه بخش «پیوست‎ها»ی دیوان گل‎محمدی است. با این تفاوت که او در این بخش فقط به معرفی اشعار تضمین‎شده از سروده‎های ناصرالدین شاه اکتفا نکرده است، بلکه به تعدادی از اشعار شاعران دیگر در وصف این شاه قاجار، مدیحه‎ای که متأثر از قالب و محتوای یکی از اشعار ناصرالدین شاه بوده و نمونه‎هایی از تأثیرپذیری شعرای دربار ناصری از حافظ نیز پرداخته است. همچنین به غزلی آیینی از وصال شیرازی که در تفسیر فال ناصرالدین شاه سروده بود، اشاره کرده است. بخش‎هایی از این غزل:

'''صاحبا در حالتی کاین بنده غم بسیار داشت          یادم آمد از سؤالی کان جناب اظهار داشت'''

'''در خصوص شعر «حافظ» چون‎که پرسیدی ز من              «بلبلی برگ گلی خوش‎رنگ در منقار داشت»'''

'''«بلبلی برگ گلی» شد سیصدوپنجاه‎وشش                با علی و با حسین و با حسن معیار داشت'''

'''برگ گل سبز است، او دارد نشانی از حسن                ز آنکه او در وقت رفتن سبزی رخسار داشت'''

'''رنگ گل سرخ است، او دارد نشانی از حسین            چون‎که او وقت شهادت چهره‎ای گلنار داشت'''

'''بلبلی باشد علی کز فرقت این برگ و گل                روز و شب آه و فغان و ناله‎های زار داشت'''<ref>ر.ک: همان</ref>.

از اشتباهات ادبی این کتاب، بیتی است که گردآورنده، آن را به حافظ نسبت داده و اظهار داشته است که ناصرالدین شاه و جمعی از شعرای هم‎عصر او، به استقبال از آن، غزل‎هایی را سروده‎اند:

'''ترسم که من بمیرم و غم بی‎پدر شود            وین طفل نازپرور من دربه‎در شود'''

حال آنکه این بیت در دیوان نظام وفا، البته با اندکی تغییر، ثبت شده است. نکته دیگر آنکه او غزل کاملی هم با مطلع '''عشقت نه سرسری‎ است که از دل به‎در شود            مهرت نه عارضی ا‎ست که جای دگر شود'''

به حافظ نسبت داده است؛ بی‎آنکه نشانی از آن در سروده‎های حافظ یافت شود<ref>ر.ک: همان</ref>.

'''کجا هوای شهنشاهی زمین دارم              که کفش‎داری سلطان هشتمین دارم'''

'''سزد که فخر کنم بر شهان به روز جزا            به کفش‎داری سلطان دین امام رضا'''<ref>ر.ک: همان</ref>.

در پایان باید به این نکته اشاره نمود که گرچه اشعار ناصرالدین شاه، از حیث کمیت و تعداد ابیات، کم و ناچیز است، اما از جنبه محتوی و غنای شعری و سادگی بیان و پرباری معنی و زیبایی سبک، مقبول صاحب‎نظران و در حد شاعران حرفه‎ای است. به این نمونه از غزلش توجه کنید که چقدر روان و شیوا و شاعرانه و دلنشین، سروده است:

'''وقت مردن تیشه با فرهاد گفت                عشق را نتوان شمردن سرسری'''

'''بین که غارت کرده دل‎ها را به ناز                خسته شد چشمانت از غارتگری'''

'''هم نگاهت رشک آهوی ختن                      هم خرامت غیرت کبک دری'''

'''هم به سیرت از ملک پاکیزه‎تر                هم به صورت از پری زیباتری'''<ref>ر.ک: مقدمه، ص19</ref>.