پرش به محتوا

تفسير ابن عربي: تفاوت میان نسخه‌ها

۳۷ بایت اضافه‌شده ،  ‏۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۳
جز
جایگزینی متن - ' '''' به '''''
جز (جایگزینی متن - '== وضعيت كتاب == ' به '== وضعيت كتاب == ')
جز (جایگزینی متن - ' '''' به ''''')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
 
(۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۶: خط ۶:
[[رباب‏، سمیر مصطفی]] (گردآورنده)
[[رباب‏، سمیر مصطفی]] (گردآورنده)


[[ابن‌عربی، محمد بن علی]] (نويسنده)
[[ابن عربی، محمد بن علی]] (نویسنده)
| زبان =عربی
| زبان =عربی
| کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏100‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ت‎‏7‎‏ ‎‏1380
| کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏100‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ت‎‏7‎‏ ‎‏1380
خط ۱۶: خط ۱۶:
| سال نشر = 1422 ق یا 2001 م
| سال نشر = 1422 ق یا 2001 م


| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE2019AUTOMATIONCODE
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02019AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| چاپ =1
| تعداد جلد =2
| تعداد جلد =2
| کتابخانۀ دیجیتال نور =12522
| کتابخانۀ دیجیتال نور =02019
| کتابخوان همراه نور =02019
| کد پدیدآور =
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پس از =
| پیش از =
| پیش از =
}}
}}
'''تفسير ابن عربى'''، تفسيرى است به زبان عربى، مشتمل بر تأويلات عرفانى از آيات قرآنى، منسوب به [[ابن‌عربی، محمد بن علی|محيى‌الدين بن على بن محمد بن احمد بن عبدالله طايى حاتمى]]، معروف به [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]].
 
'''تفسير ابن عربى'''، تفسيرى است به زبان عربى، مشتمل بر تأويلات عرفانى از آيات قرآنى، منسوب به [[ابن عربی، محمد بن علی|محيى‌الدين بن على بن محمد بن احمد بن عبدالله طايى حاتمى]]، معروف به [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]].


== ساختار ==
== ساختار ==
تفسير [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] كه در دو جلد تنظيم شده و مشتمل بر همه قرآن است (جلد اول، از آغاز قرآن تا پايان سوره كهف را در بر گرفته و جلد دوم، از آغاز سوره مريم تا پايان قرآن را)، با خطبه‌اى ادبى و سرشار از اصطلاحات عرفانى آغاز مى‌شود.
تفسير [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] كه در دو جلد تنظيم شده و مشتمل بر همه قرآن است (جلد اول، از آغاز قرآن تا پايان سوره كهف را در بر گرفته و جلد دوم، از آغاز سوره مريم تا پايان قرآن را)، با خطبه‌اى ادبى و سرشار از اصطلاحات عرفانى آغاز مى‌شود.


مؤلف، با بيان رموز مندرج در '''«بسم الله الرحمن الرحيم»'''، به تأويل سوره فاتحه پرداخته و البته چنان‌كه خود اشاره نموده، فقط بعضى از آيات اين سوره و سوره‌هاى ديگر را تأويل كرده كه تعداد آنها در بيست سوره اول، به اين شرح است:
مؤلف، با بيان رموز مندرج در'''«بسم الله الرحمن الرحيم»'''، به تأويل سوره فاتحه پرداخته و البته چنان‌كه خود اشاره نموده، فقط بعضى از آيات اين سوره و سوره‌هاى ديگر را تأويل كرده كه تعداد آنها در بيست سوره اول، به اين شرح است:


4 آيه از سوره فاتحه؛
4 آيه از سوره فاتحه؛
خط ۵۷: خط ۵۹:
26 آيه از رعد؛
26 آيه از رعد؛


21 آيه از ابراهيم؛
21 آيه از ابراهیم؛


23 آيه از حجر؛
23 آيه از حجر؛
خط ۷۴: خط ۷۶:


== گزارش محتوا ==
== گزارش محتوا ==
مؤلف، ضمن ذكر سابقه انس خود با قرآن، با ذكر اين سخن پيامبر اكرم كه قرآن ظهر و بطن دارد، منظور از ظهر را تفسير و منظور از بطن را تأويل دانسته و با بيان رأى خود درباره تأويل، فهم خويش را از آيات بيان كرده و البته يادآور شده كه متعرض آياتى كه تأويلى براى آنها نداشته يا نيازى به تأويل نداشته‌اند، نگرديده است.
مؤلف، ضمن ذكر سابقه انس خود با قرآن، با ذكر اين سخن پيامبر اكرم كه قرآن ظهر و بطن دارد، منظور از ظهر را تفسير و منظور از بطن را تأويل دانسته و با بيان رأى خود درباره تأويل، فهم خويش را از آيات بيان كرده و البته يادآور شده كه متعرض آياتى كه تأويلى براى آنها نداشته يا نيازى به تأويل نداشته‌اند، نگرديده است.


وى، به معناى ظاهرى آيات توجه داشته و گاه، به آنها تصريح كرده (براى نمونه: ج 1، ص444)، ولى گاه، برخلاف انتظار خواننده، وجهى از معنا را برگزيده است كه موجه نيست (براى نمونه: ج 2، ص353).
وى، به معناى ظاهرى آيات توجه داشته و گاه، به آنها تصريح كرده (براى نمونه: ج 1، ص444)، ولى گاه، برخلاف انتظار خواننده، وجهى از معنا را برگزيده است كه موجه نيست (براى نمونه: ج 2، ص353).


او كوشيده است كه اصطلاحات قرآن و سنت را با اصطلاحات فلسفى و عرفانى تطبيق دهد؛ براى نمونه، جبرائيل را عقل فعال و ميكائيل را روح فلك ششم و اسرافيل را روح فلك چهارم و عزرائيل را روح فلك هفتم دانسته است...<ref>ج 1، ص72 - 73</ref>هم‌چنين در جاى جاى تفسير خود، از احاديث و روايات بهره برده است.
او كوشيده است كه اصطلاحات قرآن و سنت را با اصطلاحات فلسفى و عرفانى تطبيق دهد؛ براى نمونه، جبرائيل را عقل فعال و ميكائيل را روح فلك ششم و اسرافيل را روح فلك چهارم و عزرائيل را روح فلك هفتم دانسته است..<ref>ج 1، ص72 - 73</ref>هم‌چنين در جاى جاى تفسير خود، از احاديث و روايات بهره برده است.


هرچند، روش اصلى اين تفسير، توجه به معانى باطنى آيات با عنايت به اصول عرفان نظرى [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] است و از اين جهت آن را از جمله تفاسير باطنى و جداى از تفسير صوفيه دانسته‌اند...<ref>رشيد رضا، ج 1، مقدمه، ص18</ref>، ولى نمونه‌هايى از تفسير اشارى نيز در آن ديده مى‌شود (براى نمونه: ذيل آيه 26 سوره بقره و آيه 95 سوره انعام؛ ذهبى، ج 2، ص441 - 442).
هرچند، روش اصلى اين تفسير، توجه به معانى باطنى آيات با عنايت به اصول عرفان نظرى [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] است و از اين جهت آن را از جمله تفاسير باطنى و جداى از تفسير صوفيه دانسته‌اند..<ref>رشيد رضا، ج 1، مقدمه، ص18</ref>، ولى نمونه‌هايى از تفسير اشارى نيز در آن ديده مى‌شود (براى نمونه: ذيل آيه 26 سوره بقره و آيه 95 سوره انعام؛ ذهبى، ج 2، ص441 - 442).


در اين اثر، مكررا مصطلحات عرفان نظرى [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] به كار رفته و تفسير بر مبناى آن مصطلحات و مفاهيم قرار داده شده است؛ از جمله اصطلاح «وحدت وجود و موجود».
در اين اثر، مكررا مصطلحات عرفان نظرى [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] به كار رفته و تفسير بر مبناى آن مصطلحات و مفاهيم قرار داده شده است؛ از جمله اصطلاح «وحدت وجود و موجود».


مؤلف، از مراتب سه‌گانه توحيد (توحيد افعال و توحيد صفات و توحيد ذات)، سخن به ميان آورده (براى نمونه: ج 1، ص9) و متناظر با اين مراتب، از جنات ثلاث ياد كرده است؛ يعنى از جنت افعال و جنت صفات و جنت ذات و گاه با تعابير ديگرى نظير جنات النفس و جنات القلب و جنات الروح، سخن گفته است...<ref>ج 2، ص21 و 656</ref>
مؤلف، از مراتب سه‌گانه توحيد (توحيد افعال و توحيد صفات و توحيد ذات)، سخن به ميان آورده (براى نمونه: ج 1، ص9) و متناظر با اين مراتب، از جنات ثلاث ياد كرده است؛ يعنى از جنت افعال و جنت صفات و جنت ذات و گاه با تعابير ديگرى نظير جنات النفس و جنات القلب و جنات الروح، سخن گفته است..<ref>ج 2، ص21 و 656</ref>


== وضعيت كتاب ==
== وضعيت كتاب ==
كتاب، توسط سمير مصطفى رباب تحقيق و تصحيح شده است.
كتاب، توسط سمير مصطفى رباب تحقيق و تصحيح شده است.


اين اثر، در 1283 و 1317 در قاهره و در 1301 در لكهنو به‌عنوان تفسير [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] به چاپ رسيد. چاپ منقح از آن نيز با نام «تفسير القرآن الكريم»، به‌عنوان اثر [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، به كوشش مصطفى غالب، در بيروت (چاپ اول، 1968 و چاپ دوم، 1978) منتشر شد.
اين اثر، در 1283 و 1317 در قاهره و در 1301 در لكهنو به‌عنوان تفسير [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] به چاپ رسيد. چاپ منقح از آن نيز با نام «تفسير القرآن الكريم»، به‌عنوان اثر [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، به كوشش [[غالب، مصطفی|مصطفى غالب]]، در بيروت (چاپ اول، 1968 و چاپ دوم، 1978) منتشر شد.


با دلايل متعدد مى‌توان نشان داد كه اين تفسير اثر [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] نيست و نوشته عبدالرزاق كاشانى است و همان است كه با عنوان «تأويلات» در زمره آثار او ذكر شده است؛ از جمله اين دلايل است:
با دلايل متعدد مى‌توان نشان داد كه اين تفسير اثر [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] نيست و نوشته عبدالرزاق كاشانى است و همان است كه با عنوان «تأويلات» در زمره آثار او ذكر شده است؛ از جمله اين دلايل است:


#در كليه نسخه‌هاى خطى اين تفسير، آن را از عبدالرزاق كاشانى دانسته‌اند...<ref>ذهبى، ج 2، ص437</ref>؛
#در كليه نسخه‌هاى خطى اين تفسير، آن را از عبدالرزاق كاشانى دانسته‌اند..<ref>ذهبى، ج 2، ص437</ref>؛
#نويسنده اين تفسير، يكى از مشايخ خود را نور‌الدين عبدالصمد معرفى كرده...<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص228</ref>، در صورتى كه نام مشايخ [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] به‌دقت احصا گرديده و در ميان آنها نامى از چنين شخصى نيامده است...<ref>جهان‌گيرى، ص98 - 106</ref>، ولى در شرح حال [[عبدالرزاق کاشی، عبدالرزاق بن جلال‎‌الدین|كمال‌الدين عبدالرزاق كاشانى]] آمده كه وى مريد شيخ نور‌الدين عبدالصمد نطنزى بوده است...<ref>جامى، ص480 - 482</ref>؛
#نویسنده اين تفسير، يكى از مشايخ خود را نور‌الدين عبدالصمد معرفى كرده..<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص228</ref>، در صورتى كه نام مشايخ [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] به‌دقت احصا گرديده و در ميان آنها نامى از چنين شخصى نيامده است..<ref>جهان‌گيرى، ص98 - 106</ref>، ولى در شرح حال [[عبدالرزاق کاشی، عبدالرزاق بن جلال‎‌الدین|كمال‌الدين عبدالرزاق كاشانى]] آمده كه وى مريد شيخ نور‌الدين عبدالصمد نطنزى بوده است..<ref>جامى، ص480 - 482</ref>؛
#در اين تفسير، ذيل آيه 40 سوره نمل...<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص206</ref>، جمله‌اى از «ابن اعرابى رحمه‌الله» نقل شده كه براى مشخص شدن اينكه اين ابن اعرابى، همان [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] است يا خير، مقايسه آن جمله با عبارتى از [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] در فصوص، روشن‌گر است...<ref>قيصرى، ج 2، ص227 - 229</ref>؛
#در اين تفسير، ذيل آيه 40 سوره نمل..<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص206</ref>، جمله‌اى از «ابن اعرابى رحمه‌الله» نقل شده كه براى مشخص شدن اينكه اين ابن اعرابى، همان [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] است يا خير، مقايسه آن جمله با عبارتى از [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] در فصوص، روشن‌گر است..<ref>قيصرى، ج 2، ص227 - 229</ref>؛
#مقايسه تطبيقى اين اثر با آراى تفسيرى [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] در آثارش، از جمله فصوص، مى‌تواند مؤيد اين باشد كه نويسنده اين كتاب، [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] نيست؛ در فصوص، به 237 آيه استناد شده كه مى‌توان آنها را در تفسير منسوب به [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] بازجست و آنها را با يك‌ديگر مقايسه كرد؛ در 103 مورد، آنچه در فصوص آمده با آنچه در تفسير آمده كاملا متفاوت است، از جمله [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، درباره فرعون و توبه او نظر منحصربه‌فردى داشته...<ref>قيصرى، ج 2، ص415 - 416 و 439 - 440</ref>كه در اين تفسير نيامده و به جاى آن، تفسير متداول آيه ذكر شده است...<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص764</ref>هم‌چنين [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] در تفسير آيه 32 سوره فاطر، نظر خاصى داشته...<ref>قيصرى، ج 1، ص307 - 308</ref>كه در اين تفسير نيامده است...<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص319</ref>[[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، در فصوص، اسحاق را فرزندى دانسته كه حضرت ابراهيم براى قربانى برد...<ref>قيصرى، ج 1، ص318</ref>، اما در اين تفسير، مطابق نظر مشهور، اسماعيل آمده است...<ref>ج 2، ص345</ref>؛
#مقايسه تطبيقى اين اثر با آراى تفسيرى [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] در آثارش، از جمله فصوص، مى‌تواند مؤيد اين باشد كه نویسنده اين كتاب، [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] نيست؛ در فصوص، به 237 آيه استناد شده كه مى‌توان آنها را در تفسير منسوب به [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] بازجست و آنها را با يك‌ديگر مقايسه كرد؛ در 103 مورد، آنچه در فصوص آمده با آنچه در تفسير آمده كاملا متفاوت است، از جمله [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، درباره فرعون و توبه او نظر منحصربه‌فردى داشته..<ref>قيصرى، ج 2، ص415 - 416 و 439 - 440</ref>كه در اين تفسير نيامده و به جاى آن، تفسير متداول آيه ذكر شده است..<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص764</ref>هم‌چنين [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] در تفسير آيه 32 سوره فاطر، نظر خاصى داشته..<ref>قيصرى، ج 1، ص307 - 308</ref>كه در اين تفسير نيامده است..<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص319</ref>[[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، در فصوص، اسحاق را فرزندى دانسته كه حضرت ابراهیم براى قربانى برد..<ref>قيصرى، ج 1، ص318</ref>، اما در اين تفسير، مطابق نظر مشهور، اسماعيل آمده است..<ref>ج 2، ص345</ref>؛
#مؤلف، در جاى جاى تفسيرش به احاديثى از ائمه استناد كرده است (بيش از 35 بار از على(ع)؛ براى نمونه: ج 1، ص17، 53، 97، 153، 334، 436، 696 و ج 2، ص26، 171، 527، 545، 612، 755. براى احاديث منقول از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]]: ج 1، ص4، 450، 462 و ج 2، ص491، 758. علاوه بر اينها مؤلف، در نه موضع، رواياتى را از ديگر معصومان بدون ذكر نام آورده است).
#مؤلف، در جاى جاى تفسيرش به احاديثى از ائمه استناد كرده است (بيش از 35 بار از على(ع)؛ براى نمونه: ج 1، ص17، 53، 97، 153، 334، 436، 696 و ج 2، ص26، 171، 527، 545، 612، 755. براى احاديث منقول از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]]: ج 1، ص4، 450، 462 و ج 2، ص491، 758. علاوه بر اينها مؤلف، در نه موضع، رواياتى را از ديگر معصومان بدون ذكر نام آورده است).


وى در مواضع متعدد، به تكريم على(ع) پرداخته...<ref>ج 1، ص575، 754 و ج 2، ص328، 545، 755</ref>و نزول آيات «ولايت»...<ref>مائده: 55</ref>، '''«اذن واعية»'''...<ref>حاقه: 12</ref>، '''«النبأ العظيم»'''...<ref>نبأ: 2</ref>و '''«نجوى»'''...<ref>مجادله: 12</ref>را در شأن آن حضرت و نزول سوره دهر و آيه «مودت» را در شأن اهل‌بيت دانسته...<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص432 - 433</ref>و به ظهور حضرت مهدى(عج) نيز اشاره نموده است (براى نمونه: ج 1، ص14، 79، 460، 653، 748 و ج 2، ص450، 560، 642 - 663).
وى در مواضع متعدد، به تكريم على(ع) پرداخته..<ref>ج 1، ص575، 754 و ج 2، ص328، 545، 755</ref>و نزول آيات «ولايت»..<ref>مائده: 55</ref>،'''«اذن واعية»'''..<ref>حاقه: 12</ref>،'''«النبأ العظيم»'''..<ref>نبأ: 2</ref>و'''«نجوى»'''..<ref>مجادله: 12</ref>را در شأن آن حضرت و نزول سوره دهر و آيه «مودت» را در شأن اهل‌بيت دانسته..<ref>عبدالرزاق كاشى، ج 2، ص432 - 433</ref>و به ظهور حضرت مهدى(عج) نيز اشاره نموده است (براى نمونه: ج 1، ص14، 79، 460، 653، 748 و ج 2، ص450، 560، 642 - 663).


با توجه به اين مطالب، مؤلف برخلاف [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، اعتقادات شيعى داشته است؛ بنابراين، جاى ترديد نيست كه اين اثر، نه از [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، بلكه از شاگرد مكتب او، عبدالرزاق كاشانى است.
با توجه به اين مطالب، مؤلف برخلاف [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، اعتقادات شيعى داشته است؛ بنابراین، جاى ترديد نيست كه اين اثر، نه از [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، بلكه از شاگرد مكتب او، عبدالرزاق كاشانى است.


==پانويس ==
==پانويس ==
<references />
<references/>
 


[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]