تفسير القرآن الكريم (ملاصدرا): تفاوت میان نسخه‌ها

[[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم]] (نويسنده)

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE1906AUTOMATIONCODE

| تعداد جلد =7

| کتابخانۀ دیجیتال نور =13461

ملاصدرا قصد داشت تفسيرى كامل و جامع بنويسد، ولى موفق نشد. وى در حدود 1040، كتاب [[مفاتيح الغيب|مفاتيح الغيب لفتح خزائن العلوم المبرأة عن الشك و الريب]] را نوشت تا مقدمه‌اى بر تفسير جامع او باشد...<ref>أسرار الآيات، ص367، پانويس 1</ref>

روش مؤلف در تفسير چنين است كه مثل عامه مفسرين به مفردات آيات پرداخته، اختلافات قرآئات را ذكر مى‌كند و به نقد آنها مى‌پردازد، سپس به تحقيقى كه از ايشان يا ديگر محققان از اهل حق بوده، اشاره مى‌نمايد...<ref>تفسير القرآن الكريم، مقدمه، ص123</ref>

ملاصدرا رسايل تفسيرى خود را در فواصل زمانى گوناگون نوشته است؛ ازاين‌رو، در شيوه كار او اختلافاتى وجود دارد. برخى از آنها مختصرترند و او در آنها از شيوه مفسران چندان دور نشده است؛ مثلاً، در تفسير سوره بقره، به تبعيت از «[[مجمع البيان في تفسير القرآن|مجمع البيان]]»، بخش ادبى را از بقيه مطالب، كه آنها را «معنى» ناميده، جدا كرده است. برخى ديگر از تفاسير او مفصّل و به شيوه تفاسير ذوقى عرفانى‌اند؛ به‌خصوص رساله‌هايى كه در اواخر عمرش نوشته است...<ref>صدرالدين شيرازى، تفسير القرآن الكريم، ج 3، ص450 - 466</ref>

ملاصدرا عالم را سه‌گونه (دنيا، آخرت و عالم الاهيت) مى‌دانسته و عقيده داشته است كه الفاظ قرآن نيز گاهى بر پديدارهاى آشكار و محسوس (دنيا)، گاهى بر سرّ (حقيقت و باطن آخرت) و گاهى بر سرِّ سرّ (باطنِ باطن يا عالم الاهيت) دلالت دارند؛ به همين علت، او از كسانى كه تفسير قرآن را فقط محدود به بحث‌هاى لغوى و ادبى و قرائت و نقلِ روايت مى‌دانند، انتقاد كرده و آنان را «أهل القول و العبارة» يا پرستندگان و بندگان مذاهب و آرا و خواهندگان نفس و هوا خوانده است...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 7، ص184</ref>

ملاصدرا در تفسير، ابتدا به سراغ تفاسير و عقايد پيروان هريك از فرقه‌ها، حتى آنهايى كه با مذاق او سازگار نبوده‌اند، رفته و به اين ترتيب، به شيوه اغلب مفسران به بحث‌هاى صرفى و نحوى و بلاغى و روايى و اختلاف قرائت و اقوال صحابه و تابعين پرداخته و گاه آنها را نقد كرده است. وى در اين موارد، از تفاسير مشهور، مانند تفسير نيشابورى، بيضاوى، ثعالبى، على بن ابراهيم قمى و خصوصاً كشاف [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] و [[مجمع البيان في تفسير القرآن|مجمع البيان]] بهره گرفته است (تفسير القرآن الكريم، جاهاى متعدد).

ملاصدرا در موارد بسيار، براى تفسير آيات، از ديگر آيات استفاده كرده؛ مثلاً، در تفسير سوره حمد كه مجموعاً هفت آيه دارد، بيش از صد بار به آيات ديگر استناد كرده است...<ref>طاهرى، ص58</ref>

در مرحله دوم تفسير قرآن، ملاصدرا مطالبى از خود يا كسانى كه آنها را «أهل الكشف و الإشارة» يا «أهل اللّه» ناميده، آورده است. اين مطالب، مشتمل بر لطايف عرفانى و حكمى‌اند. در اين مرحله، او از سخنان خواجه عبداللّه انصارى، بايزيد بسطامى، جُنَيد بغدادى، سهل تُستَرى و خصوصاً از [[غزالی، محمد بن محمد|غزالى]]، [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] و شارحان آثار [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]]، مانند [[صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق|صدرالدين قونوى]] و قيصرى، استفاده كرده و آراى آنان را با لحنى ستايش‌آميز نقل نموده...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 1، ص30 و صفاحات ديگر</ref>و از اشعار عرفانى مولوى و عطار و سنايى، كه آنها را از حكيمان شمرده، نيز بهره گرفته است...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 3، ص225، 352</ref>

ملاصدرا برخى اشعار فارسى خود را نيز در ضمن تفاسيرش آورده است...<ref>همان، ج 4، ص408، ج 6، ص9 - 10، 34</ref>

 

 

به نظر ملاصدرا، حكيمان يونانىِ پيش از افلاطون مصداق آيه '''«... رِجالٌ صَدَقوُا ما عاهَدُوا اللّهَ عَلَيْهِ...»'''...<ref>احزاب: 23</ref>بودند و با روان‌هاى پاك و دل‌هاى طاهر به معراج رفتند. او حكيمان را اهل‌بيت حكمت دانسته - همان‌گونه كه امامان، اهل‌بيت نبوت و ولايتند - و بر ايشان درود فرستاده است...<ref>همان، ج 7، ص418</ref>

ملاصدرا دلايل معتقدان به دائمى نبودن دوزخ را به‌تفصيل و به‌گونه‌اى تأييدكننده نقل نموده و از فتوحات و فصوص و شرح قيصرى بر فصوص، مطالب بسيارى آورده و حديثى از رسول اكرم و سخنى از ابن مسعود در تأييد آن ذكر كرده، ولى پاسخ مخالفانِ آنان را تنها در دو سه سطر نقل نموده است...<ref>همان، ج 1، ص365 - 377</ref>البته ملاصدرا در پاره‌اى از آثار خود عقيده‌اى برخلاف اين نظريه اظهار داشته است...<ref>همان، ج 9، 353</ref>

ملاصدرا عظمت افراد را ملاك درستى آراى ايشان ندانسته و كسانى را كه به‌عنوان پيشوايان دين، معتقدات خود را بر پايه تقليد از ديگران نهاده‌اند و كسانى را كه عقايد دينى را با استناد به معجزه و سخنان ديگران ثابت مى‌كنند، نكوهش كرده است...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 2، ص62، 295؛ ج 3، ص376 - 378؛ ج 5، ص13</ref>به عقيده وى، كمال و عبوديت در آزادگى فكرى است...<ref>همان، ج 2، ص124</ref>

#تفسير سوره نور (تاريخ نگارش: 1030، نسخه خطى اين اثر به خط خود مؤلف موجود است)...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 4، ص427</ref>؛

#تفسير سوره زلزال، كه در آن به حركت ذاتى و جوهرى زمين اشاره كرده است...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 7، ص359، 361 - 407</ref>؛

#تفسير سوره واقعه، كه در آن از حشر و معاد و معرفت بندگان در آخرت و مراتب آنان در سعادت و شقاوت سخن گفته است...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 7، مقدمه، ص9 - 10</ref>؛

#تفسير سوره جمعه، كه همچون تفسير سوره واقعه، مطالب عرفانى و ذوقى بيشترى، نسبت به ديگر آثار او، دارد...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 4، مقدمه خواجوى، ص7</ref>؛

#تفسير سوره بقره تا آيه 66...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 1، مقدمه بيدارفر، ص94</ref>

 

 

تفاسير ملاصدرا به ترتيب سوره‌هاى قرآن، تنظيم و در يك جلد، به كوشش [[شیرازی، احمد|شيخ احمد شيرازى]] به نام تفسير ملاصدرا چاپ سنگى شد...<ref>تهران 1322، [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ طهرانى]]، ج 4، ص278</ref>سه بار نيز اين رساله‌ها در هفت مجلد به نام «التفسير الكبير» و «تفسير القرآن الكريم» به چاپ رسيده است (چاپ اول: قم 1361 - 1364ش؛ چاپ دوم: قم 1411 / 1366ش؛ چاپ سوم: قم 1379 - 1380ش).

به ملاصدرا چند رساله در تفسير سوره‌هاى ضُحى، طلاق و كافرون نسبت داده‌اند...<ref>تفسير القرآن الكريم، ج 1، مقدمه بيدارفر، ص118</ref>

<references />